Downdating, als de vrouw hoger opgeleid is dan de man

Downdating, waarbij de vrouw hoger opgeleid is dan de man, zit al jaren in de lift. En nu blijkt het ook voor stabiele relaties te zorgen. Al gaat het in de praktijk toch vooral met vallen en opstaan. "De ruimdenkendheid stopt wanneer je met een arbeider als lief afkomt." Artikel van Cathy Galle voor De Morgen.

"Mijn sterke man", noemt ze hem liefdevol. Isabelle Jonckheere deed al aan ‘downdating" nog voor het woord ook maar bestond. Niet dat ze zich daarvan bewust was. "Alsof een diploma bepaalt wie of wat je bent. Tussen ons heeft dat echt nooit gespeeld", klinkt het beslist.

Ze leerde haar man Mario in 2000 kennen via internet. Het klikte meteen. Na twee maanden gingen ze al samenwonen. Dat Mario aanvankelijk werkloos was, deerde haar niet. Met twee kleine kinderen uit een vorige relatie was alle hulp in het huishouden welkom. Zelf werkte Isabelle aan haar carrière, eerst binnen een boekhoudkantoor, daarna binnen de directie van een school in Brugge. Geldproblemen zijn er nooit geweest.

Hun omgeving reageerde volgens Isabelle van in het begin "heel gewoon". "Er zijn nooit opmerkingen over gemaakt. Ook al zijn we het enige koppel in onze omgeving waarbij de man lager geschoold is dan de vrouw. Maar veel hangt af van hoe je er zelf mee omgaat. We hebben daar zelf ook nooit een issue van gemaakt. Mario is wie hij is, een lieve man met sterk karakter. Wel werd er eens gelachen toen Mario bij mij op school kwam werken als onderhouds­man, omdat ik dan zijn baas was. Maar dat was allemaal goed­bedoeld. Niemand heeft ooit op hem neergekeken. Waarom zouden ze ook?"

Kans op een breuk
Isabelle en Mario waren zeventien jaar geleden nogal atypisch. Want de wijdverspreide gedachte als het over relaties en koppels ging, was toen nog dat partners bij voorkeur een gelijk opleidings­niveau moesten hebben. Dat zorgde voor een stevig fundament en weinig frustratie. En als dat niet kon, was een hoger opgeleide man met een lager opgeleide vrouw ook goed. Want ook die relaties bleken behoorlijk stabiel. Maar alle experten waren het erover eens dat een hoger opgeleide vrouw met een lager opgeleide man niet zo"n goed plan was.

Fout, blijkt nu uit recent onderzoek van Jan Van Bavel, hoogleraar aan het Centrum voor Socio­logisch Onderzoek van de KU Leuven. Hij stapte vijf jaar geleden in een Europees onderzoeks­project naar de gevolgen van een toen heel recente evolutie in Europa: voor het eerst waren er meer hoger opgeleide vrouwen dan mannen op zoek naar een partner. Dat komt vooral omdat mannen het minder goed doen in het hoger onderwijs en er sinds midden de jaren 90 meer vrouwen afstuderen aan hogescholen en universiteiten dan mannen.

En dat moet uiteindelijk ook gevolgen hebben voor het privéleven, dachten de onderzoekers.

Zoals dat gaat bij wetenschappelijke onderzoeken vertrokken ze vanuit een aantal hypothesen, stellingen dus waarvan ze dachten dat die zouden kloppen. Maar nu vijf jaar later blijken de meeste van die stellingen weerlegd. Zoals de these dat relaties waarbij de vrouw hoger opgeleid is dan de man minder stabiel zouden zijn. Van Bavel: "Dat was ook voor ons een verrassing. Uit het onderzoek samen met Lindsay Theunis, Christine Schnor en Didier Willaert blijkt dat koppels waarbij minstens een van beide partners hoog­opgeleid is, de laagste kans hebben om te scheiden. En het maakt daarbij geen verschil wie van beiden dat is, de man of de vrouw.

"Al speelt de omgeving wel een grote rol. Waar koppels met een hoger opgeleide vrouw en een lager opgeleide man frequent voorkomen, is er voor die koppels minder kans op een breuk. Want zo"n koppel wijkt dan minder af van wat als de norm wordt gezien. We zijn sociale wezens en wat anderen van ons denken, speelt wel degelijk een grote rol."

Twijfel in het hoofd
Bij Isabelle en Mario reageerde de omgeving inderdaad heel ‘normaal". Bij Carla en Geert niet. Carla, goed­betaalde baan in de consultancy, en Geert, arbeider, waren meer dan tien jaar samen. Ze hielden zichzelf al die jaren voor dat de verschillen tussen hen net een voordeel waren. Ze gingen elk hun eigen gang. Hij met vrienden naar het voetbal. Zij met vriendinnen naar theater of de film. De twee hadden een heel hechte band en konden de eerder negatieve opmerkingen van hun omgeving aan.

Tot ze aan kinderen begonnen te denken. Carla: "De reacties werden grimmiger. Wilde ik mijn kinderen niet de beste kansen geven, werd mij gevraagd? Vooral mijn beste vriendin en mijn zus brachten me aan het twijfelen. Geert heeft een hoop negatieve school­ervaringen. Hij is echt zo iemand die niet in het schoolsysteem paste. Kan niet tegen gezag en al te veel regeltjes. Hij is ook al om dezelfde reden vaak van job veranderd, omdat hij in conflict kwam met zijn baas. Thuis was hij vooral de lieve, warme man, die ook goed meehielp in het huishouden. Een droomman dus, want als je als vrouw carrière wilt maken, moet de man ook wat meehelpen, toch?"

Maar toch sloop de twijfel in haar hoofd. "Ik kon de gedachten niet tegenhouden. Wat als het kind meer op hem zou lijken dan op mij? Wat als ons kindje het niet goed zou doen op school en in dezelfde negatieve spiraal terecht zou komen als Geert? Zou ik dat aankunnen? Ik vond mezelf vreselijk, maar ik kon aan niets anders meer denken."

Carla begon zich ook aan andere dingen meer en meer te ergeren. Als ze nog maar eens aan Geert moest uitleggen wie die schrijver of acteur was. Of als het gesprek met zijn vrienden op café alweer na twee minuten stilviel omdat beide partijen elkaar eigenlijk niets te zeggen hadden. Uiteindelijk maakte ze een einde aan haar relatie. Sindsdien is ze single. En kinderloos. Maar twijfels of het de juiste beslissing was, heeft ze naar eigen zeggen niet.

Leefrekening
Dat de omgeving cruciaal is voor een wat ‘afwijkende" relatie, weet ook Rika Ponnet, zaakvoerder van relatie­bemiddelings­bureau Duet. Het blijft namelijk een moeilijke zaak. "Een koppel waarbij de vrouw hoger opgeleid is dan de man druiste lange tijd in tegen het dominante man-vrouwbeeld, waarbij het net vaak de vrouw was die de zwakkere partij was. De man was vaak diegene met een hogere opleiding en hoger loon. Het kostwinners­model dus. Daar zijn we nu stilaan van aan het afstappen."

Het is nu steeds meer maatschappelijk aanvaard om als hoger opgeleide vrouw een relatie te hebben met een lager opgeleide man. "Vrouwen spelen hoe langer hoe meer een belangrijke rol op het publieke toneel en zijn ook vaker economisch onafhankelijk. Dan is het economisch profiel van de man met wie ze samen zijn voor hen minder belangrijk."

Ook bij de mannen is een kentering te merken. Ook zij vinden het steeds belangrijker dat een vrouw een leven heeft buiten het huishouden en economisch onafhankelijk is. Ponnet: "Dat zorgt ook voor minder druk op zijn schouders en voor een groter gevoel van vrijheid. Ik sprak onlangs met een vrouwelijke bankdirecteur. Die vertelde dat het opviel dat steeds meer jonge koppels gescheiden rekeningen hebben. Ze hebben elk een rekening waarop hun loon wordt gestort en zetten maandelijks geld over naar een zogenaamde gezamenlijke ‘leef­rekening" waarmee de facturen worden betaald. Dat is iets wat oudere generaties raar vinden. Maar in het hoofd van die jongeren is elke partner een economische entiteit op zich."

En als de economische factoren minder belangrijk worden, winnen andere zaken aan belang. Zoals emotionele intelligentie. Ponnet: "Mensen willen emotionele voldoening halen uit hun relatie. En dat heeft niets te maken met opleiding. Iemand met een masterdiploma op zak is niet noodzakelijk een aangenaam, fijn persoon. Mijn ervaring is dat wanneer een koppel het niet haalt, er heel vaak op emotioneel vlak iets niet goed zat."

Isolement
Maar soms kan de economische factor wel degelijk een rol spelen. Want een verschil in opleiding betekent vaak ook een verschil in inkomsten.

Ze wil niet per se een man met veel geld, benadrukt Marie, een prille veertiger uit Hasselt die als art­director werkt. Maar geld is wel degelijk belangrijk, ontdekte ze tot haar eigen scha en schande. "Dat mijn ex een lagere opleiding en dus ook een lager loon had dan ikzelf, dat wist ik van in het begin. Ik zag daar helemaal geen probleem in. Of ik nu meer verdien of hij, wat maakt het uit? Bedoeling is dat je samen iets opbouwt toch?"

Maar na acht maanden relatie biechtte haar vriend op dat hij een hoop schulden had. Hij bleek ook totaal niet met geld om te kunnen. "Je probeert je daar eerst over te zetten, want op alle andere vlakken zat de relatie wel goed. Maar de situatie werd erger en erger, en hij raakte steeds dieper in de problemen. Ook onze relatie leed er enorm onder. We gingen nooit meer ergens naartoe, want alles wat je doet, kost geld. Dus bleven we thuis. Altijd in die zetel. Ik kreeg het gevoel dat we stil bleven staan, niet meer evolueerden, in een isolement geraakten. Ik voelde me naar beneden getrokken worden en moest eruit. Ik zag echt geen toekomst meer. Want elk gesprek daarover werd afgeblokt. Hij vond namelijk dat er geen probleem was. We geraakten nergens."

Marie verbrak de relatie, met pijn in het hart. Haar ex zit ondertussen voor de komende tien jaar in een collectieve schuldenregeling.

Nu heeft Marie een nieuwe liefde gevonden, via een datingsite. En neen, ze ging niet bewust op zoek naar iemand met een gelijke of hogere scholingsgraad. "Zoals ik al zei, ik ben daar normaal gezien niet mee bezig. Mijn partner hoeft niet per se een hoger diploma te hebben of veel geld, maar ik wil wel kunnen leven en af en toe eens iets leuks doen samen. Eens op café of restaurant of naar een film. Kleine dingen dus. Niet meer dat verstikkende gevoel hebben. Dat is toch niet te veel gevraagd?"

Ook haar nieuwe liefde is lager opgeleid, maar voorlopig gaat alles prima. "Op onze eerste date droeg hij nieuwe leren schoenen van meer dan 300 euro. Toen dacht ik: oef, geldproblemen heeft hij wellicht niet. Al weet je het natuurlijk nooit." (lacht)

Van straat geraken
Nog zo"n hypothese van Jan Van Bavel en zijn team die uiteindelijk niet bleek te kloppen: aangezien er aanzienlijk meer vrouwen hoger opgeleid zijn dan mannen, zal de markt van de singles overspoeld worden door hoger opgeleide vrouwen die geen man vinden. Niet dus. Vrouwen passen zich blijkbaar aan de veranderende situatie aan en gaan in zee met een lager opgeleide man.

Al doen ze dat volgens Rika Ponnet eerder van moetens dan van willens. "Mijn ervaring is dat zowel mannen als vrouwen nog altijd liefst iemand van ongeveer dezelfde leeftijd en een gelijkwaardig economisch potentieel zoeken. Maar gezien de slaagcijfers van mannen aan hogescholen en universiteiten lukt dat niet. Nu is het zo dat elke hooggeschoolde man wel een hooggeschoolde vrouw vindt. Maar omgekeerd niet meer. Ook de relatie­markt werkt volgens de principes van vraag en aanbod. En in plaats van single te blijven, willen hoger opgeleide vrouwen ook graag ‘van straat geraken" en aan kinderen beginnen. Dus doen ze het met het potentieel dat voorhanden is."

Vrouwen gaan dus op zoek naar the next big thing en kiezen voor een lager opgeleide partner. Al hoeft dat helemaal niet denigrerend of negatief te worden gezien. "Je merkt zeker bij de jongere generaties dat er in de hoofden heel wat veranderd is. Jongeren hebben niet minder respect voor een man omdat die minder geschoold is. Ze zien die niet als ‘dommer" of minderwaardig. Oudere generaties hebben het daar wel nog lastig mee."

Trofee
En dat kan soms tot conflicten leiden binnen een familie, ondervond Lies (32). Ze studeerde cum laude af als handels­ingenieur en heeft nu een goedbetaalde baan in de banksector. "Ik kom uit een gezin van hoog­opgeleiden. Pa reed met mooie bedrijfswagens, we woonden in een grote villa, maakten mooie reizen. Dat mijn broer, zus en ikzelf universiteit gingen doen, was dan ook een evidentie."

Haar eerste langdurige relatie, met een handels­ingenieur van goede komaf, liep fout. "We leefden zoals we het thuis hadden gezien: hard werken, vaak op restaurant, de ene citytrip na de andere, nooit thuis. Mijn ouders vonden hem geweldig, maar ik had vooral een ‘leeg" gevoel. En ook het gevoel dat hij mij zag als een trofee, iets waarmee hij kon pronken bij zijn vrienden en familie."

Enkele jaren later ontmoette ze Peter. Via een vriendin, op café. Een verademing, vond Lies. Hij deed niet druk-druk, vertelde niet ­honderduit over zijn carrière en pronkte niet met zijn dure horloge of zoveelste citytrip. Ze werden al snel een koppel. "Peter werkt als mecanicien in een fabriek. Hij heeft nogal slechte schoolervaringen gehad en nooit zijn secundair afgemaakt. Maar we kunnen echt goed praten met elkaar en ik blijf versteld staan van zijn parate kennis over veel zaken. Weet je wat ik nog het leukste vind? Dat ik thuiskom van mijn werk en niet nog eens hoge gesprekken moet voeren. Bij Peter kan ik mijn dag vertellen, maar hij gaat er nooit té veel in mee. Hij doet me alles relativeren. We praten vooral over de dingen die er écht toe doen."

Maar makkelijk is het niet altijd, weet ook Lies. Haar familie reageerde niet meteen verheugd op haar nieuwe relatie. "Ik begrijp dat wel. Mijn zus en broer haalden in hun ogen wel een goeie match binnen. Mijn ouders waren dus best wat ontgoocheld. En op familie­feesten zorgt het wel eens voor vervelende momenten. Je moet bij Peter dus niet afkomen met gesprekken over de beurs of de een of andere kunst­tentoonstelling. Daar kan hij weinig over zeggen. En omgekeerd is mijn familie hoegenaamd niet bezig met de voetbal­competitie. Dat is soms best vervelend."

Peter zelf heeft het er, volgens Lies, minder moeilijk mee. "Hij lacht dat meestal weg. Ik heb maar één keer geweten dat hij zich echt ‘minder" voelde. Dat was op een personeels­feest van mijn werk, waarbij er allemaal hoge pieten uit de banksector rondliepen. Hij heeft nu besloten om daar niet meer mee naartoe te gaan."

Negatieve reacties kreeg ze vooral uit haar eigen omgeving, tot haar grote verbazing. "Peters omgeving omarmde mij meteen. Maar mijn zogenaamde ruimdenkende, progressieve en goed opgeleide vriendenkring reageerde eerder negatief op hem. Dat had ik echt niet verwacht. Dat die ruimdenkendheid blijkbaar stopt wanneer je met een arbeider als lief afkomt."

Motherhood penalty
Het gaat vaak erg moeizaam, maar de trend is niet meer te stoppen, menen experten. Vrouwen zijn steeds vaker de belangrijkste kostwinner in een gezin. Jan Van Bavel: "Cijfers zijn er moeilijk op te plakken, het hangt ook af van generatie tot generatie. Maar algemeen mogen we zeggen dat bij de jongere generaties nu al bij ongeveer één derde van de koppels zij de belangrijkste kostwinner is. Het feit dat vrouwen steeds meer hoger opgeleid zijn, compenseert zelfs voor een stuk de zogenaamde motherhood penalty, namelijk het feit dat vrouwen na het krijgen van kinderen meestal minder gaan verdienen terwijl mannen na het vaderschap juist vaak meer gaan verdienen."

Wat we nu zien, is dan ook vrij revolutionair.

Van Bavel: "Niemand had ooit gedacht dat het in nog geen tien jaar tijd zo zou veranderen. We zien het aantal koppels waarvan beide partners hoger opgeleid zijn verder stijgen. Hoe meer mensen hoger opgeleid zijn, hoe meer je zulke koppels hebt. Maar in koppels die afwijken van de norm, is het nu wel vaker de vrouw die hoger gediplomeerd is dan de man. Terwijl dat vroeger omgekeerd was."

Er gebeuren inderdaad heel interessante dingen op die relatiemarkt, vindt ook Rika Ponnet. En dat is een goeie zaak, vindt ze. "We kiezen nu meer een partner omwille van die partner. We gaan meer vanuit menselijke talenten en mogelijkheden onze partnerkeuze bepalen en worden minder in een rol geduwd. Daar moeten we vooral blij om zijn."