WARM AANBEVOLEN >> Tweedaagse voor singles die opnieuw willen uitreiken!
20 februari 2024
WARM AANBEVOLEN! Samen met Kathleen Tobback organiseert collega Catherine een tweedaagse voor singles op 22 en 23 maart in Mechelen. Spread the word!
22 mei 2022
De laatste verhoren in het proces van Johnny Depp versus Amber Heard staan op de agenda. Het was, hoe cynisch het ook klinkt, een internationaal kijkcijferkanon. Wat drijft ons, voyeuristische kijkers?
De Standaard - Tekst: Lieve Van de Velde
We weten alles over de wodkafles en het afgesneden vingerkootje, over de drol in bed en de zoektocht naar coke in haar vagina. De vechtscheiding tussen het voormalige acteurskoppel Johnny Depp en Amber Heard wordt voor een miljoenenpubliek gevoerd. Alleen al de livestreams op Youtube en de livestream vanuit de rechtbank krijgen miljoenen views. Tel daarbij nog de miljoenen mensen die de beelden van het proces gebruiken om er hun Tiktokfilmpjes, Youtubes, memes en Instagram Reels van te maken en de stroom van artikels op nieuwssites wereldwijd. Het is hallucinant: het proces waarbij ex-geliefden en acteurs Depp en Heard hun vuile was in de rechtbank uithangen, is het virale digitale mediaevent van de eeuw.
Voor wie niet bij de miljoenen hoort en het dus niet gevolgd heeft, even de korte versie: acteurskoppel Depp en Heard gingen in 2017 na een huwelijk van vijftien maanden uit elkaar. Depp betaalde zijn ex-vrouw zeven miljoen dollar. Maar een jaar later schreef Heard in The Washington Post een opiniestuk waarin ze vertelde dat zij het slachtoffer was geweest van huiselijk geweld. Depp werd nergens bij naam genoemd, maar vond dat het stuk duidelijk over hem ging. Hij klaagde Heard aan voor smaad en eist 50 miljoen dollar. Zij ontkent. De voorbije weken vlogen de onfrisse details over partnergeweld, dronkenschappen en drugsgebruik over en weer.
En wij, wij bleven kijken. Alsof het sterker was dan onszelf, ook al voelt het niet netjes. En misschien is ons voyeurisme ook wel sterker dan onszelf. Want er zijn wel wat factoren die het in de hand werken.
Om te beginnen worden we constant gevoed. Wie weet waar het te halen valt, moet zijn tong maar uitsteken en het hele goedje wordt erop gelepeld. Want het hele proces is gewoon rechtstreeks te volgen via streaming en tal van fragmenten gingen via sociale media een viraal eigen leven leiden. ‘In België wordt dit soort zaken achter gesloten deuren gevoerd. En met reden’, zegt echtscheidingsadvocate Claudia Van de Velde (geen familie van de auteur van dit stuk), die een boek schreef over vechtscheidingen. ‘Je weet dat daar kwetsende dingen naar boven komen en dat mensen zullen afzien. En wat doen ze in de VS? Ze zetten niet alleen de deuren open, ze zetten er nog eens een camera op ook!’
Het is niet omdat het hier om een proces van bekend Hollywood gaat dat die camera wordt aangezet. Dat gebeurt wel vaker bij Amerikaanse rechtszaken. De logica is dat streaming bijdraagt tot de transparantie en zo het vertrouwen in het gerecht moet bevorderen. De rechter beslist of er camera’s komen. Het veelbesproken proces tegen Ghislaine Maxwell gebeurde bijvoorbeeld wel achter gesloten deuren, omdat ze voor een federale rechtbank voorkwam, en daar mag het niet.
Als je kijkers zo rechtstreeks toegang geeft tot wat er in de rechtbank gebeurt, zet je hen eigenlijk mee in de jurystoel. Het is niet verwonderlijk dat ze zich ergens ook verantwoordelijk voelen voor de afloop. Van de Velde: ‘Je krijgt het fenomeen van social media judges. Dat reduceert rechtspraak tot iets heel simplistisch: iedereen rechter. Het lijkt simpel, maar als advocaat weet ik hoe moeilijk het voor een rechter is om te weten welke versie van de feiten waar is. Het zijn complexe beslissingen waarvoor vaak nog een paar experts worden ingezet om de versies te duiden. Die complexiteit staat in schril contrast met wat je ziet bij Depp vs. Heard. Miljoenen mensen denken plots dat ze kunnen oordelen op basis van pakweg de make-up die iemand gebruikt of een handgebaar dat iemand maakt.’
Het proces als een viraal spel dus. Het enige wat nog ontbreekt, is televoting, of neen, ook dat is er eigenlijk al in zekere zin. Kamp-Depp versus kamp-Heard voerden de voorbije weken een eigen oorlog op sociale media. Fragmenten uit de rechtbankgetuigenissen werden verwerkt in parodieën of nageacteerd en als wapens heen en weer geschoten. Alsof, en dat is een erg kwalijk neveneffect, partnergeweld iets is om weg te lachen. Maar dat laatste leek niemand te kunnen schelen, het leverde miljoenen kijkers op, en die bezorgen de makers van die filmpjes dan weer hun eigen fifteen minutes of fame en een shot dopamine.
Dan is er onze fascinatie voor beroemdheden. Ook die speelt hier. ‘Evolutionair bekeken zijn we nog altijd groepsdieren, en in zo’n groep kijken we op naar wie bovenaan in de hiërarchie staat. Wie beroemd is, staat hoger, aldus de onbewuste regel, en wie hoger staat, krijgt extra aandacht’, zegt psychologe en relatietherapeut Rika Ponnet. Die aandacht is belangrijk voor de groep, want wie bovenaan staat, heeft een voorbeeldfunctie. Zo redeneert toch ons primitieve reptielenbrein. In dit geval gaat het zelfs niet gewoon over BV’s, maar over Hollywoodcelebs. We kijken ernaar met een spiegelblik die refereert aan ons leven, maar we kijken ook met een blik vol leedvermaak. Hoe graag we zo’n celebrity ook hoog zien vliegen, het doet ons evenveel plezier om zo iemand in een poel van ellende en wodkaflessen Icarusgewijs tegen de grond te zien smakken.
Bovendien speelt het hele Depp-Heardverhaal in op onze nood aan archetypische, bijna mythologische verhalen: liefde slaat om in haat, geliefden brengen elkaar ten val. Medeia en Jason. J.R. en Sue Ellen. Het is het soort symbolische fictie waaraan zowel de oude Grieken als de 21ste-eeuwse soapkijker verslingerd zijn. Maar het zijn ook de verhalen die beginnen waar sprookjes eindigen. Ze leven nog lang en gelukkig, zegt het sprookje. En dan? Dan begint het echte leven en moeten geliefden in relatietherapie of staan ze tegenover elkaar in de rechtbank.
Het brengt ons naadloos bij de volgende succesfactor van deze reallifesoap: relaties zijn een hot thema. Er is weinig dat een mens anno 2022 meer beroert dan de complexiteit van liefde, verliefdheid en al wat erbij hoort. Dat zegt ook Ponnet: ‘Dat merk ik zelf aan de reacties en vragen die ik krijg op mijn podcast en bijdragen op Radio 1. Het is een heel moeilijk thema geworden. Net omdat relaties zo volatiel zijn vandaag. Niet raar dus dat we ook in zo’n proces zo gretig de details en de dynamiek van die relatie oppikken. We kunnen er iets van leren. Merken dat het ook in de levens van de opperberoemdheden niet goed gaat, werkt als een catharsis om de problemen in je eigen leven te aanvaarden.’
Depp en Heard zijn de gevallen engelen, de perfecte buitenkanten met de duivelse binnenkant, de prins en prinses die elkaar na de laatste sprookjeskus met mest bekogelen. Ze zijn de levende bewijzen dat ons ideaalbeeld van de liefde niet klopt. Van de Velde: ‘We blijven collectief halsstarrig in zo’n Disney-model van de liefde geloven, het idee dat op elk potje één uniek dekseltje past.’ Die opgang en neergang van zo’n ideaalbeeld reflecteert onze diepste dromen en nog diepere nachtmerries. Moeten we onze neus in de drek van Depp en Heard wrijven om ten volle te beseffen dat onze romantische dromen bedrog zijn? Van de Velde: ‘Met dezelfde intensiteit waarmee we geloven in dat absurde zwart-witidee van de liefde, smullen we van de toxische toestanden wanneer het bij iemand anders misloopt.’
En dan is er het medium zelf. Wat is dit? Waar kijken we naar? Een rechtszaak of reality-tv? Twee protagonisten die ook acteurs zijn, maar het over hun eigen leven hebben. Wanneer Heard huilend vertelt hoe Depp haar mishandelde, kan het net zo goed een scène uit een Hollywoodfilm zijn. Of, erger nog, uit Temptation island, Love island, Love is blind of The ultimatum, reality-tv die ons zo gewoon heeft gemaakt aan de toxiciteit van vergane liefde. Reality-tv waarbij we de grenzen alsmaar meer verlegd hebben. Onnadenkend kunnen we van het ene naar het andere zappen, van The ultimatum op Netflix naar het Depp vs. Heard-proces op Youtube.
Reality-tv heeft ons blind gemaakt voor wat nog echt is en voor wat liefde eigenlijk betekent. Voor Ponnet maakt het deel uit van een breder verhaal: ‘Ik heb het gevoel dat we minder met moraliteit bezig zijn en er tegelijk keihard mee bezig zijn. Kijk naar onze fascinatie voor true crime. Ook daar spelen vragen als: wie spreekt de waarheid, wat zegt de lichaamstaal, wie liegt? Ik zou zelfs de link durven te leggen naar De mol, waarvan de finale in mijn ogen iets dystopisch had. Ik kreeg daar rillingen van: hoe die finalisten binnengevoerd werden als in een arena, met een joelende massa errond, net als in The hunger games. Ik weet dat het een spel is, maar hoe wij spelen, zegt veel over hoe wij leven en denken. De mol is niet spelen met open vizier, maar een format dat teert op liegen en manipuleren. Deelnemers lijken elkaars beste vrienden, en toch zijn hun onderlinge relaties gedrenkt in een sfeer van wantrouwen. Manipuleren heeft iets sexy gekregen. Ik zie het proces-Depp vs. Heard in het verlengde daarvan, het is bijna brood en spelen: “Komaan mensen, steek die duim omhoog of omlaag.” Wantrouwen wordt gecultiveerd, terwijl vertrouwen zo belangrijk is, zeker in onze vriendschaps- en liefdesrelaties, want we hebben vertrouwen nodig om tot verbinding te komen.’
Ponnet heeft een punt. Dat wantrouwen is een belangrijk ingrediënt van reality-tv, we zien koppels bij wie het vertrouwen telkens weer de inzet is van een volgende uitdaging: zal hij voor mij kiezen of voor een van die verleidsters? Door elkaar pijn te doen, meten de deelnemers af hoe groot de liefde is. De lelijkheid van liefde in reality-tv heeft ons zo gehard dat we riskeren om met een bril van reality-tv naar de realiteit te kijken, en dus ook naar het proces-Depp vs. Heard, dat uiteindelijk op dezelfde manier binnenkomt: via ons scherm. Is het reality-tv of de realiteit? We weten het niet meer, maar het smaakt naar dezelfde foute brij die ons al jaren een guilty pleasure geeft.