25 september 2012 Magazine
'We geloven in niet veel meer, maar als er één ding is waar we wél nog in geloven, is het de Liefde. Diep in ons hart zijn we er nog steeds van overtuigd dat er een Ware bestaat, een zielsverwant die uit het niets opduikt en die we zó herkennen. Maar hou u vast: ook dat is een illusie.' Interview van Stefanie de Jonge met Rika Ponnet n.a.v. haar boek 'Blijf bij mij'.
Rika Ponnet hoorde als relatietherapeute en in haar relatiebureau Duet twintig jaar lang mensen vertellen over hoe ze de ware vonden, hoe daarna de crisissen ontstonden, en hoe de droom bijna of helemaal ontplofte: 'Ik krijg niet de aandacht waar ik recht op heb.' 'Vrouwen zijn niet te vertrouwen.' 'Ik trek de verkeerde mannen aan.' 'Zij weigert seks...' Ze zocht in al die verhalen én in de wetenschap naar de kern van de zaak, en kwam tot een ontluisterende conclusie: het gaat in de liefde uiteindelijk om controle, en om de strijd om de macht. Liefde is oorlog. En in die oorlog strijden we met oneindig veel middelen: met schoonheid, leeftijd, geld, ziekte, overspel, tijdrovende hobby's, met slaan en dwingen maar ook met plooien, zorgen, weglopen, zwijgen en aandacht ontzeggen.
'Iedereen steigert als ik zeg dat in elke relatie in meer of minder mate een machtsstrijd woedt,' vertelt ze. 'Vooral vrouwen worden woest. Ze maken zichzelf graag wijs dat macht alleen iets voor mannen is - zij doen zulke dingen niet. Maar ik zie niets anders.' Ondertussen brengt haar man Mark Boeykens, psycholoog en medeoprichter van Duet, met ironische gedienstigheid de koffie binnen.
Eerlijk gezegd steigerden wij in eerste instantie ook. Tot we haar nieuwste boek 'Blijf bij me' uithadden: daarin drukt ze ons - net als in haar wekelijkse analyses in Het Nieuwsblad - onomstotelijk met onze neus op feiten. Pijnlijk, maar ook verhelderend en - eens je de waarheid onder ogen wil zien - ook wel heel handig.
Ponnet: «Die strijd is, voor alle duidelijkheid, géén strijd tussen de seksen. Ik geloof niet in dat man-vrouwdenken. Gisteren zat hier een man die zei: 'Dat ik niet uit mezelf de vaatwas leegmaak, dat heeft toch niks met machtstrijd te maken.' En toen kwam hij natuurlijk aanzetten met het verhaal van 'Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus': door de verschillende communicatiestijlen krijg je misverstanden. Het komt allemaal omdat de vrouw niet duidelijk vraagt: 'Maak de vaatwas leeg.' Ik heb daarop geantwoord: 'Komaan! Als je al drie jaar samen bent, en je vrouw heeft al een paar keer gezegd: 'Ik heb het druk met de kleine, en de vaatwas is vol,' dan ben je ben je toch niet zó dom dat je niet begrijpt dat ze graag zou hebben dat je die machine leegmaakt? Je wil gewoon je zin doordrijven en op de bank je koffie blijven drinken.' Hij hield voet bij stuk, maar dat soort zogenaamde misverstanden zijn dus vaak heel tactisch.
»Ook seksueel is de rolverdeling tussen man en vrouw niet zo traditioneel als we denken, ook al zijn het nog altijd vaker mannen die klagen over een tekort aan seks. Het is ook wel een terrein waar vrouwen macht kunnen uitoefenen. Maar de zin in seks staat niet los van de rest van de relatie: als zij het gevoel heeft dat hij haar waardeert en erkent en dat hij, bijvoorbeeld, wél die afwasmachine uit zichzelf leegmaakt, zal ze meer zin hebben om zich in bed over te geven. Niet dat we constant in ons hoofd rekeningen maken, maar het gaat toch om een evenwicht: hij erkent mij, dus ik erken hem.»
Humo: De strijd woedt niet in elke relatie even hevig.
Ponnet: «Nee, en hij woedt ook niet in het begin. Als we verliefd zijn versmelten we even: we zijn één, een beetje zoals een baby met zijn moeder. Je hebt gevoel dat er tussen jou en de ander geen verschillen bestaan, maar dat heeft niks te maken met de realiteit. Die begint pas na drie maanden door te schemeren: dan begin je te zien hoe de ander echt is en ontdek je dingen die je niet zo fijn vindt - 'Hij wil niet op reis,' of: 'Zij geeft geen geld uit aan eten.' Dat is de fase waarin mensen die bang zijn voor intimiteit, zich terugtrekken. Sommige mensen kunnen niet langer dan twee, drie maanden in een relatie blijven. Ze voelen dat de ander echt belangrijk begint te worden, en ze vinden dat te beangstigend.»
»Nu, iederéén die merkt dat zijn lief belangrijk voor hem aan het worden is, wil een bepaalde zekerheid hebben. En dat is het moment waarop er in iedere relatie een machtstrijd losbarst. Je voelt je op je kwetsbaarst, en dan wil je controle over het gedrag van de ander: hoe hij jou ziet, hoe hij de relatie ziet. Je wil dat hij jou geeft wat je nodig hebt om je veilig genoeg te voelen, om kwetsbaar te dúrven zijn.
»Om ons veilig te voelen, hebben we allemaal nood aan macht. Dat zie je ook in het bedrijfsleven: het is wetenschappelijk bewezen de mensen die onderaan de ladder staan, de meeste stress hebben. Bazen denken wel: 'Wij hebben de meeste verantwoordelijkheid en dus ook de meeste stress,' maar dat is niet waar. Zij kunnen hun eigen agenda bepalen, ze kunnen participeren in beslissingen. De mensen aan de basis hebben het gevoel dat anderen over hun leven beslissen, en er is niets dat zoveel stress genereert als onmacht.»
Humo: Een mens heeft dus macht nodig om zich kwetsbaar te durven opstellen.
Ponnet: «Hij heeft daar zekerheid voor nodig. En de één heeft meer zekerheid nodig dan de ander. De één wil, bijvoorbeeld, drie keer per dag een sms krijgen met 'Ik zie je graag' of 'Ik denk aan je', en de ander vindt één keer per week wel genoeg. En dan begint die strijd om aandacht en nabijheid op jouw maat. En hoeveel zekerheid we nodig hebben, heeft te maken met hoe we emotioneel zijn geprogrammeerd. En dat gaat terug op...»
Humo: Laat me raden: onze kindertijd!
Ponnet: «Vooral met hoe je als kind liefde hebt ervaren. Dat bepaalt je zogenoemde hechtingsstijl, de manier waarop je je later aan anderen zal hechten. Mensen met een onveilige hechtingsstijl zullen het in relaties altijd minder makkelijk hebben dan mensen met een veilige hechtingsstijl.»
Humo: Vijftig procent van de mensen hecht onveilig.
Ponnet: «Klopt, maar daar zijn ook weer gradaties in. Een groot deel van hen is wel in staat een vaste relatie te hebben, zij het met wat meer strijd en ruzies en een iets grotere kans op relatiebreuken.»
Humo: Eigenlijk hebben we het over de begrippen waarmee we om de oren geslagen worden: verlatingsangst en bindingsangst.
Ponnet: «Ja. Als je opgroeit moet je twee belangrijke dingen leren: een zelfstandig individu worden dat voor zichzelf kan zorgen én banden aangaan met anderen. Je hebt de twee nodig om evenwichtig en gelukkig door het leven te kunnen gaan. En bij mensen met een onveilige hechtingsstijl is dat ene aspect overontwikkeld en het andere onderontwikkeld. Daardoor stellen ze zich in relaties ofwel te autonoom ofwel te afhankelijk op.
»Ik hoor weleens een ouder die hele lange werkdagen klopt over zijn of haar kind zeggen: 'Geen probleem. Hij is acht en al zo zelfstandig!' Dan krijg ik de rillingen. Natuurlijk is het leuk als kinderen zelf een brood kunnen kopen of de vaatwasmachine vullen, maar ze moeten wél het gevoel hebben dat je er voor hen bent als het erop aankomt. Carrièremensen die denken dat ze veilige hechtingen opbouwen door op zondag twee uur met hun kinderen bezig te zijn, hebben het mis. Dat is larie. Zo werkt het niet. Als je ouders fysiek of emotioneel afwezig zijn als je hen nodig hebt, zal je je emotionele behoeftes gaan verdringen. Later zal je échte banden ook eerder vermijden.»
Humo: En wat zorgt ervoor dat iemand twintig sms'jes per dag nodig heeft?
Ponnet: «Vaak hadden zulke mensen angstige ouders, die, bijvoorbeeld vanuit hun eigen behoefte aan de nabijheid van hun kind, in overdreven mate voor hen zorgden. Ze blijven zich bemoeien en geven dat kind eigenlijk constant de boodschap: 'Alleen kan je het niet. Je hebt mij nodig.' Ze willen dat hun kind klein blijft om een belangrijke rol in hun leven te kunnen blijven spelen.»
»Kinderen van dergelijke ouders worden later vaak mensen die zélf ook graag zorgen en redden. Als we zulke mensen bezig zien, denken we vaak: 'Wat een goedheid.' Maar achter overdreven zorgen zit ook behoefte aan macht. Pas nog vroeg iemand aan mij: 'Hoe verklaar je dit? Ik heb een vriendin, een toparts, maar ze begint altijd relaties met crapuul dat uit de goot gered moet worden.' Die vrouw zit in de zorgsector en bouwt in alle relaties die ze aangaat bij voorbaat een machtsverschil in. Dan weet je bijna zeker: dit is iemand met hechtingsproblemen en een grote behoefte aan zekerheid en controle.»
Humo: Je zei net wel dat iederéén na de alles vertroebelende verliefdheid in een machtsstrijd belandt. Dus ook zij die als kind wél in de juiste mate hebben geleerd zelfstandig te zijn en banden aan te gaan.
Ponnet: «Zelfs diegenen met een veilige hechtingsstijl gaan door zo'n fase, maar zij zijn in staat om compromissen te sluiten zonder dat ze zich bedreigd voelen. Zonder rekeningen bij te houden ook: 'Ik ben hem nu tegemoetgekomen, daarna moet hij iets voor mij doen.' Zij hebben ook weleens kletterende ruzie, maar kunnen dat verdragen. Ze worden er niet onrustig of angstig van. Ze zullen zich ook nooit afsluiten en vluchten in tijdrovende hobby's, of iemand op een extreme manier naar zich toetrekken door heel jaloers of claimerig gedrag.»
»Zulke mensen kijken door een andere bril naar hun partner en de rest van hun omgeving. Ze gaan ervan uit dat anderen het in essentie wel goed met hen voorhebben. Als er een bekende langsloopt die hen niet groet, zullen ze denken: 'Die heeft een slechte dag.' Of: 'Ze heeft me niet gezien.' Terwijl iemand die angstiger in het leven staat, dan snel denkt: 'Zij moet mij zeker niet.' Of: 'Heb ik misschien iets misdaan?'»
»Wie veilig gehecht is, vindt meestal een partner die dat ook is. Samen hebben ze het vermogen om de juiste keuzes te maken in hun leven. Al vindt wie onveilig gehecht is zo'n leven en zo'n relatie vaak maar saai - te weinig emotioneel, te weinig passioneel.»
Humo: De ware vinden, liefde op het eerst gezicht: we willen er graag in geloven, zeg je in 'Blijf bij me', maar het gaat er allemaal niet zo romantisch aan toe als we denken.
Ponnet: «Nee, op wie je verliefd wordt en hoe je in een relatie stapt worden ook door je hechtingsstijl ingegeven.»
Humo: Liefde op het eerste gezicht bestaat niet?
Ponnet: «Voor sommigen wel: ze bestaat voor mensen die heel snel naar verbondenheid zoeken, die heel makkelijk en ongereserveerd diep gaan in een contact - wat vaak voor veel narigheid zorgt. Ze bestaat níét voor degenen die dat juist niet doen, en echt veroverd moeten worden. Maar die komen ook vaak in de problemen, want mannen of vrouwen die het geweldig vinden om iemand echt te moeten overweldigen, zijn meestal veel meer in de jacht geïnteresseerd en minder in het bestendigen van een vaste relatie. Of ze zijn goed in het verleiden, maar beginnen je daarna, als je op je allerkwetsbaarst bent, af te breken.»
»Onveilig gehechte mensen hebben veel vaker destructieve relaties. Daar moet je zo snel mogelijk uit weg. En dan moet je goed nadenken: 'Hoe komt het dat ik hier in beland ben?' Vaak hebben ze al heel snel signalen gevoeld dat er iets fout zat, dat er een machtsonevenwicht was. En in plaats van er dan de rem op te zetten, zijn ze er toch mee doorgegaan.»
Humo: In de liefdesoorlog strijden we met oneindig veel middelen. Vaak is de partner die de macht in handen lijkt te hebben, juist degene die ze eigenlijk ondergaan.
Ponnet: «Macht heeft vele gezichten. Als een sterke, zorgzame man zijn klagende vrouw verzorgt, lijkt het wel alsof hij de touwtjes in handen heeft, maar in feite is zij het die de agenda bepaalt. Ik wil nu niet suggereren dat iedere zieke partner die ziekte als wapen inzet om de ander onder controle te houden, maar het gebeurt. Ook vrouwen die hun eigen leven opgeven en zich volledig afhankelijk opstellen, definiëren daar vaak hun partner mee. Ze zetten hem vast in een rol: 'Jij moet nu voor mij zorgen.'
»In niets doen, weigeren, passiviteit, kan bijzonder veel macht zitten - dat wist Ghandi al. Conflicten volledig uit de weg gaan is een krachtig instrument. Stel dat iemand, telkens als jij zegt dat je iets niet tof vindt, daar niet op ingaat. Of dat hij, elke keer als jij hysterisch wordt, wegloopt en zegt: 'Wees toch niet zo emotioneel.' Dan zegt hij eigenlijk: 'Wat jij voelt, doet er niet toe voor mij.' Zo geeft hij jou het gevoel dat je niet erkend wordt.»
Humo: Kan je het afleren steeds weer op foute mannen of vrouwen te vallen? Anders gezegd: kan je je foute hechtingstijl bijsturen?
Ponnet: «Ja, je kan eraan ontsnappen. Niet op je twintigste, maar iemand die rijper is en ervaren heeft hoe funest het kan zijn om te afhankelijk of te autonoom in een relatie te staan, zal dat leren afblokken.
»Sommigen leren het ook binnen hun relatie beter te hanteren. Mensen die neigen tot afhankelijkheid leren bij zichzelf tot rust te komen, en hun eigen zelftroostende vermogen te ontwikkelen. En de autonome leert dan weer de ander in zijn of haar behoefte aan bevestiging tegemoet te komen. Als dat ze dat niet doen, loopt het op den duur gegarandeerd fout. De één begint harder te trekken waardoor de ander steeds harder wegloopt - en zo blijf je bezig, natuurlijk.»
Humo: Er zijn ook mensen, schrijf je, die een relatie beginnen met iemand waar ze niet verliefd op zijn. Speciaal om niet in dat patroon te hervallen.
Ponnet: «Ja, al gebeurt dat niet zo heel vaak - weinig mensen kunnen dat. Maar als je van jezelf weet dat jouw manier van hechten je steevast bij de verkeerde doet uitkomen, is dat wel een oplossing. Je hebt ook mensen die zeggen: 'Ik kan het niet meer opbrengen,' en besluiten alleen te blijven en alleen nu en dan losse seksuele contacten te hebben, of a friend with benefits. Ze zijn daar niet optimaal gelukkig mee, maar ze zeggen: 'Zo heb ik tenminste een leven dat functioneert.' Je kan het vergelijken met een alcoholist die de drank afzweert. Maar het is natuurlijk niet makkelijk. We hebben allemaal nood aan liefde en erkenning.»
Humo: Je schrijft ook dat, als ze een beetje inzicht verwerven in zichzelf en de ander, het mensen vaak lukt hun relatie te redden. Maar wanneer is in de oorlog de schade te groot? Wanneer moet je uit elkaar?
Ponnet: «Als de relatie echt destructief is en er sprake is van agressie.»
Humo: Is dat niet extreem laat?
Ponnet: «Zo extreem is dat niet. Als de machtstrijd niet beslecht raakt, loopt het vaak uit de hand. Veel therapeuten melden dat het geweld in relaties toeneemt. Je zou denken: 'De beschaving neemt toe, het geweld neemt af.' Maar het tegengestelde is waar.»
Humo: Hoe komt dat?
Ponnet: «Omdat de arena de laatste decennia is veranderd. Vroeger hadden mannen en vrouwen hun eigen domein - simpel gezegd: de vrouwen zorgden voor het huishouden en de kinderen, de mannen voor het inkomen. Nu bezetten mannen en vrouwen allebei die domeinen, en dus moet er over alles onderhandeld worden en is er over alles strijd mogelijk: geld, status, opvoeding, schoonheid, sportiviteit, persoonlijkheid. Al die dingen kunnen iemand het overwicht bezorgen.
»Bovendien voelen we ons ook in de maatschappij zoals die zich de laatste decennia aan het ontwikkelen is - minder sociale samenhang, minder werkzekerheid, veel concurrentie, geen duidelijke idealen en veel uiterlijk vertoon - steeds onzekerder. En mensen die zich onzeker voelen, wat doen die? Die proberen macht te verwerven.
»Er is zoveel aan het verschuiven. Vrouwen willen werken én ze willen kinderen, maar niemand weet precies hoe je dat het beste kan combineren, en welke rol de man in dat geheel moet spelen. De mannen zijn ook zoekende: tot waar laten we die vrouw in onze buurt komen? Wat willen wij van een vrouw in een relatie? Mannen voelen zich op dit moment door vrouwen bedreigd. Dat merk ik constant.
»Veel vrouwen zijn ook echt agressief. De strijdvaardigheid is bij hen soms echt te ver doorgeslagen. Vooral veertigers en vijftigers hebben dat sterk: daar zitten soms vrouwen bij om schrik van te krijgen. Ze komen uit gezinnen waar vrouwen nog tekortgedaan zijn, dragen dat met zich mee, en gaan daar, nu zij als vrouw wél mogelijkheden krijgen, vrij krachtig in door. Vrouwen van die generatie hebben natuurlijk ook zelf hun plaats nog moeten bevechten, ze hebben zelf dingen meegemaakt op het werk die denigrerend en seksistisch waren.»
Humo: Die vrouwen zijn ook vaak alleen.
Ponnet: « Ja. Het probleem is: ze zijn hoogopgeleid en onafhankelijk, en doen alles wat mannen doen, maar als het op het vinden van een man aankomt denken ze vaak nog zoals vrouwen van honderd jaar geleden. Dan willen ze iemand waar naar kunnen opkijken. Maar het evolueert: ik zie steeds meer jongen vrouwen relaties aangaan met mannen die niet per se meer moeten verdienen dan zijzelf.»
Humo: En die jongen mannen voelen zich daardoor niet bedreigd?
Ponnet: «Ook dat neemt af. Omdat mannen van twintig meer en meer zijn opgevoed door onafhankelijke vrouwen, en zulke vrouwen normaal vinden. Ze vinden een slimme, onafhankelijke vrouw interessant en aantrekkelijk - als ze tenminste zelf goed in hun vel zitten. Dat gaat vooruit.»
Humo: Je zegt ook dat we nog te weinig profiteren van alternatieve vormen van relaties.
Ponnet: «Ja. Het ideaalbeeld - dat zie je ook nog altijd in de reclame - blijft het traditionele gezin met twee kinderen en een hond, liefst een labrador. En dan samen wandelen langs het strand: ergens zit dat nog in ons hoofd als het hoogst haalbare. Dat verandert maar langzaam, terwijl het toch wel nodig is: anders blijf je de mensen die daar niet aan voldoen stigmatiseren. En met al die scheidingen stevenen we af op generaties met meer en meer hechtingsproblemen.
»We moeten beseffen dat we niet allemaal in die mal moeten passen van trouwen of permanent samenwonen op hetzelfde adres, en ons meer bewust worden van de andere mogelijkheden, en het potentieel daarvan voor een gelukkig relationeel leven. De latrelatie is voor veel mensen bijvoorbeeld een heel goed functionerende manier van samenzijn.»
Humo: Er is nu ook de website Second, voor mensen die een vaste relatie hebben maar nood hebben aan iemand ernaast - om die relatie vol te kunnen houden. Is dat ook een optie?
Ponnet: «Ik zag hier recent iemand die al een kind heeft met een man met wie het slecht is afgelopen. Zij had nu weer een kind had met een ander man, die haar ook niet de aandacht gaf die zij zoekt. Zij wil haar tweede kind besparen wat haar eerste is overkomen, en daarom wil ze niet scheiden. Maar omdat ze ook niet in een emotionele woestijn wil zitten, gaat zij nu die oplossing proberen. Ze zoekt nu on the side, iemand voor een seksuele relatie en wat affectie.»
Humo: Meer en meer mensen scheiden.
Ponnet: « Ja. Maar niemand ervaart scheiden als een oplossing. Het is altijd de laatste optie. Dat is
waarom ik 'Blijf bij me' heb geschreven: als onze relaties zo vaak mislopen, is het dan toch niet handig om eens te kijken naar de manier waarop we onze partner kiezen? Want daar ligt de kiem van de narigheid.
»In een wereld waarin alles maakbaar is en we dus ook zelf verantwoordelijk zijn voor alles, willen we zo graag geloven dat de liefde nog iets is dat ons overkomt, iets dan onherroepelijk zo moet zijn. We willen niet dat die liefde rationeel is, iets dat je kan analyseren en misschien ook zelf in goeie banen moet leiden. Maar waar heeft die romantische mythe ons gebracht? Zijn we zo verslaafd aan die illusie dat we dat we bereid zijn om alle ellende die eruit ontstaat erbij te nemen? Of kiezen we ervoor de dingen te zien zoals ze zijn, en nemen we daar vrede mee?»