23 april 2019 Dagblad
Een kwartier voor afspraak. Een vrouw onder een paraplu loopt in Gent over een brug. Lange jas. Sneakers. Het is Rika Ponnet, de slimste seksuoloog van het land. Heel vroeg interview van An Olaerts met Rika Ponnet voor De Standaard, foto Kaat Pype
Het laat zich merken. Rika Ponnet ziet er moe uit. Gaan slapen om 01.00 uur, opstaan om 06.30 uur, het is dubbel zo gulzig. ‘Te gulzig", zegt ze. ‘Maar de leukste uren zijn de laatste en de vroegste. Die zijn voor mij. Laatst vroeg een uitgever waarom ik niet bekender ben in Nederland. De vraag is of ik dat wil, internationaal gaan via de Nederlandse tv. Zoiets heeft een persoonlijke kost. Ik ga nu al te weinig op vakantie. En mijn wallen? Kunnen die nog dieper zakken (lacht)?"
Onderweg naar huis staat ze stil bij een arbeider in de grond. Onder zijn tentzeil draait hij een Turkse schlager. ‘Hoe schoon is dit!" zegt ze. Rika Ponnet houdt van mensen. Helemaal. Ze kijkt en ze luistert, ook als ze niet aan het werk is. Samen met haar man heeft ze een relatiebureau: Duet. Achter haar bureau neemt ze duizenden en duizenden interviews af. Vrijgezellen aan een geliefde helpen is één, relatietherapie twee, lezingen geven en boeken schrijven drie. Haar laatste boek is een pleidooi voor romantiek. Ik heb Alleen met jou gekocht. Ik lees graag problemen uit de praktijk. Rika Ponnet is een vat vol verhalen. Ze zijn zoals de hartsrubriek in Joepie vroeger, maar dan beter. Als je er niets uit leert, dan is het altijd nog ontspannend, of een oefening in de empathie.
Het is me toch wat met mensen, altijd iets, of ze nu samen zijn of niet. Heeft Rika Ponnet het misschien niet een beetje gehad, na meer dan 25 jaar relatiebemiddeling? ‘De diepmenselijke behoefte is altijd dezelfde, maar de verschijningsvormen zijn oneindig. De truken, de camouflagetechnieken en de interpretaties evolueren mee met de maatschappij. De technologie speelt daar heel handig op in. Wat je bijvoorbeeld allemaal kunt bedenken als je ziet dat iemand je lieve berichtje heeft gelezen, maar er niet onmiddellijk op reageert! Ze moet mij niet. Ze is boos. Ik overdrijf. Leuk is het woord niet, maar het intrigeert mij. Ik zie mensen graag bezig in hun kwetsbaarheid. Ik vind het heel mooi om te zien wat we doen om erbij te horen en wat we niet doen. Of hoe we onze nood en onzekerheid verpakken. Het is de kleinheid die het ‘m doet. Dus nee, ik heb het nog lang niet gehad met mensen en hun verhalen."
Het bewijs is dat Rika Ponnet een luistervink is, ook als ze een coupé verder in de trein zit, of in de cafetaria van het zwembad op haar dochtertjes zit te wachten. Pas op voor Rika Ponnet. Onlangs zat ze nog een groepje late twintigers af te luisteren. Ze lacht. ‘Verbazend om te horen hoe conservatief die jongemannen waren over de liefde. En hoe ze elkaar versterkten in groep! Hoe ze die Spaanse op Erasmus wel "hohoho" vonden, met passie en alles erop en eraan, maar uiteindelijk toch liever rust en zekerheid wilden. Ze kwamen tot een consensus: nee, dat hun lief met een andere man zou dansen hadden ze liever niet. Alleen mits niet te veel overgave zou het misschien nog net kunnen."
Kortom, bij Rika Ponnet kan er altijd nog een menselijk verhaal bij. Ik leg haar de context van het trouwfeest voor. Je bent een beroepsvragensteller. Naast je zit een man aan tafel die je niet kent. Het gesprek komt op gang. Meestal is het de gruwel. Omdat de ander nooit het gesprek op gang houdt. Bovendien kunnen de antwoorden niet boeien. Dat weet ik uit ervaring. Rika Ponnet lacht veelbetekenend. Ze herkent het tafereel. Goddank ben ik niet de enige met klachten over trouwfeesten. ‘Mensen vertellen me vlug heel persoonlijke dingen. Ook tijdens interviews met topjournalisten. Altijd komt er een moment dat ze over hun eigen problemen beginnen." Ik zeg dat ik nog liever sterf. Ze lacht. ‘Ik straal een soort veiligheid uit. Ik geraak heel snel bij iemand binnen. Daarom lees ik ook graag diepte-interviews. Wat mensen jou soms toevertrouwen! Hoeveel ze prijsgeven!" En vlot haalt Rika Ponnet fragmenten aan uit interviews die hier eerder stonden. Ze ontleedt en analyseert de antwoorden. Wat ze zegt, is ietwat ontluisterend, wars van glitter of status. Ze schiet zo recht in het hart van de mensen dat ik het niet wil opschrijven. Ik wil Rika Ponnet terug op het trouwfeest. ‘Ik weet wat je bedoelt met de tafel op een feest. Het probleem is dat de meeste mensen archislecht zijn in het afstemmen", antwoordt ze laconiek. ‘Ze stellen geen vragen terug. Ze begrijpen dikwijls niet hoe aantrekkelijk je bent als je aandacht hebt voor de ander. Ze gaan ervan uit dat ze zichzelf interessant moeten maken om aantrekkelijk te worden gevonden. Het zegt veel over de enorme behoefte om gehoord te worden. Veel mensen uiten zich eindeloos. En maar gas geven. Het is goed dat we hebben geleerd om te praten en ons uit te drukken. Maar we mogen niet doorschieten in zelfexpressie. De andere jezelf besparen is een opdracht geworden." De laatste zin is een heerlijke. Ik neem hem mee in de bevelende wijs: bespaar de ander jezelf.
Rika Ponnet maakt de poort van haar huis open. Ze loopt voor naar haar bureau en laat me alleen. Ze gaat koffiezetten, blijft lang weg, maalt zelf bonen en heeft principieel een percolator. Ik noteer dat ze op een gamelaptop werkt, compleet met een rode schorpioen op de klep. Ernaast liggen drie paar oorhangers. Het bovenste boek op de stapel beroepslectuur is de 4000ste Bouquet. In de hoek van de kamer staat een contrabas, schuin tegenover staan twee conga"s. Ik roffel met mijn vingers. ‘Muziek van mijn huisgenoten", zegt ze als ze binnenkomt met een dienblad. ‘Kies maar een kopje." Ze blijkt een amalgaam van koffiekopjes in huis te hebben. ‘Natuurlijk krijg ik ze niet gestapeld in de kast. Het is een verzameling. Ik drink de hele dag door koffie. Geen idee hoeveel koppen. Zwart, dat wel."
Rika Ponnet mag dan te weinig slapen, ze is bijzonder wakker. De concentratie die ze aan de dag legt terwijl ze praat en luistert, is indrukwekkend. Schijnbaar achteloos legt ze haar vinger op een zere wonde. ‘Tegenwoordig vinden we dat we alles met elkaar moeten delen en bespreken. 150 jaar geleden was het nog een daad van liefde om je echtgenoot niet lastig te vallen. We zijn ons nauwelijks nog bewust van onze eigen hinder. We leren andere dingen. Opkomen voor jezelf is belangrijk. Maar mijn vader sliep als kind met vijf broers op één kamer. Op die manier leer je snel hoe hinderlijk je aanwezigheid kan zijn. Ik heb veel bewondering voor de cultuur van Aziatische mensen. Zij hebben wel nog het vermogen niet onmiddellijk alle ruimte in te nemen. Er gaat wat mij betreft een enorme kracht uit van hun niet-luidruchtige bestaan. Ik wil graag eens op reis naar Thailand. Het lijkt me leerrijk. Wie weet geraak ik er nog ooit. En tot die tijd lig ik niet wakker van het feit dat ik de wereld niet heb gezien. Ik haat wereldkaarten met bestemmingen die je moet wegkrabben. Ik hoef helemaal niet op reis om versteld te staan van de exotica. Op twintig minuten van hier kan ik hetzelfde gevoel krijgen. Onlangs was ik te vroeg voor een lezing. Het was in een West-Vlaams dorp met een kerk en een parking eromheen. Ik stapte een café binnen om een cola light te bestellen. Het was er heel netjes, grijze tinten met spiegeltjes, je kent het. De man achter de toog gedroeg zich normaal beleefd. Maar ineens zag ik achter de toog een blootkalender hangen, een blonde vrouw met dikke tetten. Er was niets artistieks of ironisch aan. Het waren echt tetten, zo vulgair als ik het zeg. Los van alle Metoo! En ik dacht: jongens, in alle ernst, hoe is dit mogelijk! Ik heb er zelfs nog een foto van genomen. Zo bijzonder vond ik het (lacht)!"
Ik mag het niet opmerken. Vrouwen worden al zo vaak getaxeerd op hun fysiek. Maar toch. Die benen! En hoger. Rika Ponnet is in supervorm. Ze loopt vier keer per week twaalf kilometer. ‘Lopen is voor mij een manier om in mijn moment te blijven. Bespaar me de hartslagmeter, de piepjes en de aanmoedigingen in mijn oor. Ik loop alleen. Maar soms hoor ik toch het gepuf van iemand anders achter mij. Sommige mannen willen per se achter mij aan lopen. Ze steken een tand bij en dan hoor ik ze hijgen. Vreselijk. Gelukkig verdwijnt het altijd vanzelf. Ik beeld me dan in dat de uitslover even een wegje is afgeslagen om rustig te kunnen bijkomen (lacht)."
Naast hardlopen zijn er ook nog baantjes schoolslag en rondjes op de fiets. ‘Ik heb een De Rosa," zegt ze, ‘een Italiaanse koersfiets. Het is niet de beste koersfiets. In het peloton zul je zelden een De Rosa spotten, maar ik vind de kleurencombinaties zo mooi. Ik hou van Italiaanse elegantie. Scandinavische mode kan me niet bekoren. Het zijn net genderloze zakken die je moet aantrekken. Hoe vreselijk is al dat gemak. Ik zie er de winst niet van in. Daarom ben ik ook zo blij dat er deze zomer weer elastieken in de lende mogen. Leve de Italiaanse stijl. Laatst waren we een week op Lanzarote. We hebben daar een vast adresje, een huisje bij de oceaan, niet ver van La Santa, een dorp waar veel olympische atleten komen trainen. In het olympische zwembad zagen we een Zwitserse, een Duitse en een Italiaanse ploeg. Drie keer raden welke ploeg de mooiste badpakken droeg. Op de Italiaanse badmutsen stond ook reclame, maar het was toch helemaal anders dan bij de Duitsers. Dat bedoel ik met Italiaanse elegantie. Ik heb niets met androgyne kleding. Ik hou ook niet van de lingerie van Marlies Dekkers. Het is me te agressief. Voor mij is zo"n beha bijna als een feministisch statement. Ik kies liever iets vrouwelijkers. Spreek ik nu tegen mijn winkel? Ach, ik ben die strijdvaardigheid soms zo moe. Ja, het is waar dat een vrouw aan allerlei uiterlijke vereisten moet voldoen. En ja, er bestaat een dominante cultuur voor vrouwen. Maar soms is die cultuur ook keihard voor mannen. Ik hoor hier héél véél vrouwen zagen dat ze vooral op zoek zijn naar een zelfverzekerde man (zucht)."
Nog iets wat opvalt: de directe aanpak van Rika Ponnet. Ze windt geen doekjes om de boodschap. Ik vraag me af of je je zoiets kunt permitteren als bestsellerauteur en relatiebemiddelaar. Te meer als ze een klant aanhaalt die ze heeft aangeraden om zijn Facebookprofiel af te sluiten. ‘Er stonden te veel nerdy comic-poppetjes op. Zijn dates knapten erop af." Een andere klant heeft ze dan weer gevraagd om niet zo de sterke vrouw uit te hangen. ‘Moet ik me soms dommer voordoen dan ik ben om aan een man te geraken?" had ze geantwoord. Hahaha. ‘Wat ik zeg, kan heel confronterend zijn", zegt Rika Ponnet. ‘Precies omdat ik zo diep afdaal. Daar vind je iemands echte motieven. Er is altijd een drijfveer en die is nooit alleen de andere. Wij zijn gelukkig geen heiligen." Een vijftiger die op zoek is naar een jonge vrouw blijkt dan ineens vooral onzeker te zijn over zijn eigen leeftijd. Een grote succesvolle advocate die een grote man zoekt die slimmer is dan zij omdat ze zich anders verveelt blijkt ineens graag een klein meisje te zijn in een relatie. Gescheiden mensen die van hun ex een narcistische duivel hebben gemaakt, proberen zichzelf te ontschuldigen. ‘Ik kom soms scherp binnen en dat kan pijn doen", zegt Rika Ponnet. ‘Maar ik kwets nooit iemand. Je gekwetst voelen is een secundaire emotie, een reactie op het eerste verdriet. De persoon in kwestie heeft het gevoel dat hij met de rug open zit en wordt kwaad. Op zo"n moment is het belangrijk om dicht bij het eerste verdriet te blijven en ervoor te zorgen dat iemand niet met een kwetsuur naar huis gaat."
Ik vind het moeilijk wat ze zegt. Ik begrijp het maar een beetje. Ik vraag haar hoe ze het kan verdragen, het beklag van mensen met een checklist die niemand vinden, het beklag van mensen die ongelukkig gescheiden zijn, het beklag van iedereen. Het is dikwijls zo'n oeverloos gezeur dat niets verhelpt. Of Rika achter haar grote gaming-laptop nooit met haar ogen zit te rollen. Nooit! ‘Met je ogen rollen is oordelen. Ik oordeel niet. Hoogstens leun ik een beetje achterover." Ze lacht, maar ze meent het. ‘Ik heb géén ambitie in het proces dat iemand anders doormaakt. Ik luister en ik bied erkenning. Na al die jaren ben ik daarin gegroeid. Mildheid is een spier die je kunt oefenen. Dat is mijn engagement. Daar haal ik mijn voldoening uit. Ik wil meer mildheid en empathie omdat ik zie hoeveel lijden er is. Mensen lijden vaak heel erg onder hun eigen gevoelens. Mispak je niet aan de camouflagetechnieken. Ik weet dat het wollig klinkt, maar wat ik vertel, biedt dikwijls troost. Daarom schrijf ik boeken, geef ik lezingen en kom ik op tv. Veel mensen kunnen zich geen relatiebemiddeling of therapie veroorloven. Alleenstaanden hebben het vaak heel moeilijk, ook in de middenklasse. Wat Hans Rieder zegt, heeft me nooit kunnen bekoren, maar één ding heb ik altijd onthouden: "Als ik naar de gevangenis ga, zitten daar nooit mensen die een warme thuis hebben gehad." Je kunt je niet voorstellen hoe belangrijk het is waar je wieg heeft gestaan! Sommige mensen hebben gewoon te weinig kansen gekregen. Ik zeg niet dat je je daar altijd kunt verschuilen. Anderzijds is het ook niet goed om te geloven dat je alles zélf hebt gedaan en dat het alleen een kwestie van karakter is! Nee. De belangrijkste dingen in het leven krijg je. Aan mijn goede gezondheid heb ik geen enkele bijdrage geleverd. En ook mijn intelligentie en mijn uiterlijk zijn hoegenaamd mijn verdienste niet. Daar begint de onrechtvaardigheid al. En als je me nu wilt excuseren. De fotograaf komt. Ik moet nog iets aan mijn ogen doen (lacht)."