De ex-files

Het einde van een relatie betekent niet noodzakelijk het einde van de vriendschap. Deze ex’en getuigen over de nauwe band die ze nog met elkaar hebben, met alle ups en downs die daarbij horen. Rika Ponnet geeft duiding. Artikel van Evelien Rutten voor Feeling.

Tien jaar geleden werd mijn hart aan gruzelementen geslagen door S. We hadden gedurende vier jaar een aan/uit relatie gehad, waarin hij nooit écht voor mij koos. We waren voortdurend samen, maar hij wou zich niet definitief binden. "We zullen wel zien," was zijn mantra. Ik had er zelf natuurlijk veel sneller een punt achter moeten zetten, maar ik kon hem gewoon niet loslaten. Toen dat uiteindelijk toch gebeurde omdat hij iemand anders ontmoette, was ik aanvankelijk heel erg kwaad. "Ik heb zoveel tijd verloren bij jou," schreeuwde ik door de telefoon. "En toch heb ik van geen enkele seconde tussen ons spijt," antwoordde hij op zijn eigen betoverende manier. Toen de woede eenmaal was weggeëbd, zag ik ook in dat het op lange termijn nooit gewerkt zou hebben. Onze levensvisies lagen te ver uit elkaar, ik zou mezelf verloochend hebben enkel en alleen om bij hem te kunnen zijn. Nu ben ik dankbaar dat hij uiteindelijk voor mij de knoop heeft doorgehakt. Dat hij, ondanks de liefde die we voor elkaar voelden, inzag dat we samen niet gelukkig zouden worden. Toen het verdriet over was, besefte ik hoeveel ik van S. geleerd had. Over wat ik niet wil in een relatie, bijvoorbeeld. Dat is achteraf zeer waardevol gebleken, want zonder die kennis zou ik misschien niet gevallen zijn voor mijn man Steven. Toen hij in mijn leven kwam, had ik mijn buik vol van mysterieuze, avontuurlijke liefdes vol complicaties en verlangde ik naar iemand bij wie ik honderd procent mezelf kon zijn. Vanaf het eerste moment dat Steven en ik elkaar leerden kennen, voelde ik herkenning, een zalig en warm thuiskomen en voor het eerst in mijn leven stond ik daarvoor open. Af en toe bellen S. en ik nog met elkaar. We worden dan allebei bevangen door een lichte vorm van weemoed. Er is zo veel geschiedenis die niet uit te wissen valt, zo veel herinneringen die ik enkel met hem deel. Maar ook het besef dat het goed is zo. No hard feelings dus. Maar ook verwarrend, want mag je een ex nog graag hebben als je inmiddels getrouwd bent met iemand anders? Relatietherapeute Rika Ponnet stelt dat we vaak nog op een te lineaire manier over relaties denken. Zeker als je gedurende een lange tijd samen bent geweest, verdwijnt de relatie nooit helemaal. "Je hebt elkaar toch een beetje gevormd en als je zo intiem verbonden bent geweest, blijf je die persoon met je meedragen. De band die jullie met elkaar hadden, neem je sowieso mee naar een volgende relatie. Het is een illusie om te denken dat je zomaar met iemand kunt breken en meteen aan iets nieuws beginnen."

Donkere persoonlijkheid
Het einde van een relatie hoeft dus niet het einde van de vriendschap te betekenen. Niet alleen kinderen zijn een bindende factor, want veel koppels houden na hun breuk om verschillende redenen nog contact met elkaar. Hierover verscheen onlangs een interessante studie die werd uitgevoerd door de Universiteit van Oakland (VS). Aan het onderzoek namen 350 mensen deel. Ze moesten antwoord geven op de vraag waarom ze nog contact hadden met hun ex. De meeste proefpersonen gaven aan dat ze uit sentimentele redenen bevriend waren gebleven: iemand die je zo lang gekend hebt, blijft voor altijd een speciale plaats innemen in je hart. De proefpersonen werden vervolgens onderworpen aan een persoonlijkheidstest. Wat bleek? De ‘donkere' persoonlijkheden, met manipulatieve trekjes en de neiging om anderen soms te gebruiken, hadden compleet andere drijfveren om bevriend te blijven. Meestal ging het om praktische redenen: ze wilden af en toe nog seks of vonden dat ze recht hadden op (meer) geld van hun ex. De groep vormt -gelukkig- een minderheid. Rika Ponnet ziet nog andere patronen in hoe ex'en met elkaar omgaan. "De manier waarop mensen van elkaar scheiden, zegt veel over de manier hoe ze samen waren. Die dynamiek is verrassend genoeg vaak hetzelfde. Koppels die op den duur naast elkaar leefden als broer en zus, zullen ook bij een breuk geen grote gevoelens tonen. De scheiding is dan eerder rustig. Maar als er tijdens de relatie veel conflicten waren, met een strijd om aandacht of het gevoel dat de ander te weinig investeerde, verwacht je dan ook maar aan een vechtscheiding. Vreemd genoeg is het verder zetten van die strijd ná de breuk een middel om ook de relatie verder te zetten. Vaak kan één van de partners de ander emotioneel nog niet loslaten en zo blijven ze op een destructieve manier met elkaar verbonden. Het is soms heel moeilijk om een afwijzing te boven te komen en uit wanhoop gooit die persoon alle middelen in de strijd om aandacht: ruzies over de meest banale kwesties of minieme geldzaken die maar niet opgelost raken."

Ik haat je! Hou van mij!
Annelies ging drie jaar geleden uit elkaar met haar vriend met wie ze zestien jaar samen was. Ze hebben een prima relatie nu, maar de beginperiode na de breuk was erg lastig. "Toen we elkaar pas leerden kennen, ben ik bij hem ingetrokken in Brussel. Maar na tien jaar kreeg ik heimwee naar mijn roots en kochten we een huis in Antwerpen. We verhuurden ons appartement in Brussel, maar dat bracht een hoop miserie met zich mee, waar ik vaak alleen voor opdraaide. Dat zette veel druk op onze relatie. Mijn ex woonde in het begin ook helemaal niet graag in Antwerpen en dat zorgde voor veel onuitgesproken verwijten. Onze toekomstplannen gingen ook steeds verder uit elkaar liggen. We zijn drie jaar geleden nog op reis gegaan naar Canada, maar toen voelden we echt dat het op was tussen ons. Het was echter heel pijnlijk en moeizaam om uit elkaar te gaan. Zelf ben ik een type dat snel wil handelen. Gedaan is gedaan. Maar hij wou nog een tijdje in ons huis blijven wonen, uit praktische redenen. Dat ging eerst wel, maar na een paar maanden heb ik erop aangedrongen dat hij weg zou gaan, anders kan je geen verse start nemen en blijf je toch maar aan mekaar vasthangen. We hadden ook veel ruzie over de financiële afhandeling die ik volledig voor mijn rekening moest nemen. Ik was op één of andere manier alleen verantwoordelijk voor al het papierwerk, terwijl hij meteen een andere vriendin had en plannen maakte voor een nieuw leven. Ik voelde me plots erg alleen en vond het niet fijn om dat te uiten." Rika Ponnet gelooft sterk in gesprekstherapie. "Als mensen tot inzicht komen waarom ze uit elkaar gegroeid zijn, kunnen ze op een rustigere manier uit elkaar gaan. Zodra ze niets meer van elkaar verlangen, kunnen ze elkaar veel beter loslaten. Ik zie dat in mijn praktijk heel vaak, dat een situatie plots glashelder wordt. Een vrouw vertelde me onlangs nog dat ze dankzij haar dochter een eureka-moment had. ‘Mama, begrijp je niet dat papa zo vervelend doet omdat hij je nog altijd graag ziet?' Vaak gaan ruzies niet écht over de inhoud, maar is het ruziemaken zelf een manier om aandacht te krijgen."
Bij Annelies is het gelukkig allemaal goed gekomen. "We wonen in dezelfde buurt en hebben eigenlijk best nog veel aan elkaar. Af en toe komt hij koffie drinken en praten we over het werk. We gaan ook nog samen naar concerten. Ik heb nu ook een goede relatie met zijn nieuwe vriendin. In het begin vond ik het moeilijk om gewoon tegen haar te doen, zeker omdat ze nogal snel mijn plaats innam. Alsof ik er niet meer toe deed. Dat is gelukkig voorbij en ik heb het kunnen plaatsen. Het is goed dat hij haar gevonden heeft, ze zijn gelukkig samen. Ze hebben dezelfde toekomstplannen."

Seks en de processie van Echternach
Nathalie ging een half jaar geleden uit elkaar met haar vriend, maar heeft het moeilijk om geen seks meer met hem te hebben. "We hebben allebei ingezien dat een relatie er voor ons niet meer inzit. Ik ben een filosofisch type en hou ervan om emoties tot op het bot te fileren. Hij is korter van stof en eerder wetenschappelijk ingesteld. Je zou ons complementair kunnen noemen, maar ik kon me op den duur echt geen toekomst meer met hem voorstellen. Ik miste... fantasie. We zijn zonder ruzie uit elkaar gegaan en proberen nu vrienden te zijn. Af en toe gaan we lunchen of bellen we met elkaar. Het enige probleem is dat we soms nog seks hebben. Zeker als ik meer dan drie glazen wijn heb gedronken en ik berichtjes begin te sturen. Hij gaat er gretig op in en dan is alle gevoel voor rede weg. Uiteraard hebben we er steeds opnieuw spijt van, maar op het moment zelf is er van gezond verstand geen sprake." Rika Ponnet kijkt hier niet van op. "Het gebeurt enorm vaak dat ex'en nog een seksuele opflakkering krijgen. Soms is dat omdat de ene verdriet voelt bij de ander en iets wil goedmaken. Seks als troost is heel menselijk. Maar er is ook seks als wraakoefening, zeker als de ander een nieuwe relatie heeft: ‘Ik kan hem tóch nog krijgen.' Vaak is seks ook deel van het losmakingsproces. De relatie beëindigen is soms zoals de processie van Echternach. Je komt weer samen, zet een paar stappen terug, probeert het nog eens... Als de redenen van de breuk niet veranderd zijn, komt het helaas zelden goed. Een proefscheiding is meestal ook het begin van het einde. Maar als er overspel is geweest, is het volgens mij belangrijk om eventjes uit elkaar te gaan en dan snel terug samen te komen. Overspel is vaak een wake up call. Na de initiële woede blijkt dat er nog zo veel is om voor samen te blijven. Het koppel gaat verder met een realistischer verwachtingspatroon. Dit geldt vooral bij kort overspel, bijvoorbeeld bij de geboorte van een kind. De vrouw heeft even geen oog meer voor haar man, hij raakt gefrustreerd en doet ‘iets stoms'. Als het uitkomt, wordt alles op tafel gegooid is er nadien toch vaak een grotere betrokkenheid van beide kanten en hebben ze meer oog voor elkaars noden. Helemaal anders is het natuurlijk als iemand gedurende twee of drie jaar een soort dubbelleven heeft geleid. Als dát uitkomt, is alle vertrouwen weg."

Samen in één huis
Kunnen ex'en eigenlijk échte vrienden worden? Rika Ponnet: "De beste vriendschappen tussen man en vrouw zijn vaak tussen ex-geliefden. De ‘consumptie' is achter de rug en alle spanning is weg. Er zijn op het vlak van intimiteit geen verwachtingen meer. Je ziet dat dus heel vaak, dat ex'en heel hecht zijn. Ze kennen elkaar door en door en weten wat ze aan elkaar hebben. De relatie is dan getransformeerd in een vriendschap." Hilde is in 2002 gescheiden van haar man met wie ze twintig jaar getrouwd was, maar woont wel nog altijd in hetzelde huis. "We wilden absoluut niet dat onze zoon de dupe werd van onze breuk. Omdat ik verliefd was geworden op iemand anders, trok ik het huis uit. Ik verhuisde naar de woning van mijn nieuw lief in een provinciestadje, maar ik had het pendelen naar mijn werk zwaar onderschat. Ik heb toen aan mijn ex gevraagd of ik niet opnieuw bij hem kon gaan wonen tijdens de week. Ik heb daar nu nog steeds mijn eigen verdieping. Mijn ex en ik vonden elkaar heel leuk toen we elkaar leerden kennen en die basis is er altijd gebleven, we vinden elkaar nog steeds oké. Uiteraard is uit elkaar gaan niet gemakkelijk. We hebben absoluut ruzie gemaakt in het begin. Maar als een relatie kapot gaat, moeten volgens mij dan ook niet meteen alle banden verbroken worden. Voor mijn moeder is het doodnormaal dat mijn ex nog meekomt naar familiefeestjes. Mijn zoon, die nu 26 is, heeft een keer gezegd dat hij nooit onder onze scheiding heeft geleden want hij had nooit goed door dát we gescheiden waren (lacht)."

De Nieuwe Vriendin
Ook bij Ine was er na de breuk met haar man geen kwaad bloed. Maar een nieuwe vriendin heeft de goede verstandhouding ernstig verstoord. "Ik was zo trots op ons! We gingen uit elkaar in de beste verstandhouding. Van ruzie was geen sprake. Ons huis werd verkocht, maar omwille van onze twee dochters gingen we allebei in dezelfde buurt wonen." Ine en haar ex gingen een co-ouderschapsregeling aan, maar omdat de kinderen nog zo klein waren, besloten ze al snel om daar niet te rigoureus in te zijn. Ine sprong dan ook regelmatig binnen bij haar ex als het zijn week met de kinderen was. "Zalig dat ik de meisjes spontaan eventjes een knuffel kon gaan geven, want ze een héle week moeten missen duurde me toch wat te lang. Het was ook heel comfortabel om nog steeds bevriend te zijn met mijn ex. Ik kon veel issues met hem bespreken waar andere vrienden me niet zo goed mee konden helpen en daardoor was hij een enorme mentale steun voor mij. Ook al was ons gezin uiteen gevallen, er was toch iets goeds uit voortgekomen." Enkele maanden geleden ontmoette de ex van Ine echter een nieuwe vrouw en daardoor veranderde alles. "Ik heb zelf ook een nieuwe vriend en ben daar zielsgelukkig mee, maar toch voelt die vriendin zich bedreigd door mij. Ze heeft me vorige maand een lange mail gestuurd waarin ze mij beleefd doch dringend verzocht om niet meer onaangekondigd langs te komen. En als ik mijn ex wil spreken, moet ik maar bellen. Voor mij was dat een enorme klap in mijn gezicht. Alle spontaniteit tussen ons is in één klap weggevaagd. Ik was zo in shock, dat ik gewoon akkoord gegaan ben, maar ik voel me sindsdien zo verdrietig... Ze ziet precies niet in dat ik de moeder ben van zijn kinderen, dat ik altijd een rol zal spelen in zijn leven en hij in het mijne. Ik ga geen grote verdwijntruk doen, hopelijk begrijpt ze dat. Misschien is ze gewoon erg onzeker en beseft ze nog niet dat ik geen bedreiging vorm voor haar relatie met mijn ex. Hij vindt het zelf ook niet leuk, maar begrijpt haar standpunt. Hij wil verder met haar en daarom is hij geneigd haar wensen in te willigen. Ze dwingt nu om twee mensen die goed met elkaar overeen kwamen, hun relatie op een laag pitje te zetten. In mijn hoofd ontwikkelt zich inmiddels al een soort doemscenario. Wat als dit nog maar het begin is? Begeven we ons niet op een hellend vlak en gaat ze alsmaar meer afstand eisen? En wat als ze zelf een kindje krijgen? Gaat ze mijn ex dan helemaal opeisen voor zichzelf? Ik voel vooral onmacht nu. Zij heeft beslist hoe mijn leven er voortaan gaat uitzien en dat is niet eerlijk. Ik heb aan mezelf, mijn ex en mijn kinderen beloofd dat er na de breuk geen conflicten zouden zijn en daar hou ik me aan. Geen ruzie dus. Ik probeer nu wel koortsachtig te bedenken hoe ik deze situatie kan oplossen. Misschien moet ik eens met haar op café gaan en een paar pintjes drinken. Ze kent me niet, en wat je niet kent boezemt angst in. Misschien gaat ze anders over de situatie denken als ze me beter leert kennen en beseft dat ik haar relatie nooit ofte nimmer in de weg zal staan. Ik ben en blijf de ex."