Dolle pret of horror? Feesten of Festen? Het familiefeest overleeft u zo

Dit moet zowat mijn favoriete periode van het jaar zijn. Zodra de dagen korten, wacht ik ongeduldig af tot zeemzoete Elvis-sing-alongs door gedecoreerde supermarktgangen galmen, tot wanneer het oké is om Mariah Careys All I Want for Christmas op Facebook te delen en om glühwein met vrienden te drinken met sponzige spekjes bij. Die roosteren we dan bij gebrek aan open haard of rustieke vuurkorf (in de grootstad kan een twintiger niet álles hebben) boven het gasfornuis, tot de binnenkant smelt. O, de romantiek. Het moet iets zijn dat in mijn genetische code zit. Ik pakte boeken in om het aantal cadeautjes onder de boom te vergroten, schilderde zoals op café kersttaferelen op het raam en richtte het huis in met bekruidnagelde sinaasappels zodra ik oud genoeg was om een aardappelschiller te hanteren. En op die kerststuiptrekkingen is met de jaren geen greintje sleet gekomen. Vorig jaar moest zelfs de kat eraan geloven. Een grote fluwelen strik kreeg hij. Ik trots, hij zichtbaar geënerveerd. Even verandert mijn leven in een naar kaneel geurende Efteling, tot meestal - ironisch eigenlijk - het échte kerstfeest aanbreekt en ik al snel in een neerwaartse spiraal van opgefokte kerstanticipatie en -desillusie word gezogen. Plots zit ik verkrampt glimlachend aan tafel, terwijl ik noodberichten naar vrienden uitstuur. Vergelijkbaar met de pijlen die de Titanic in de nacht van 15 april de lucht in schoot. Waarom dit feestschip elk jaar opnieuw onverwacht tot zinken wordt gebracht? Wéér batterijen gekregen ("Is toch handig, joh?"). Op de vingers getikt bij een derde garnaalkroket ("Straks pas je weer niet meer in je kleren!"). Een zelfgemaakte witte chocolademousse moeten eten die al eens verteerd lijkt te zijn geweest. Of gewoon een aloude, tergend lange discussie die deel van de jaarlijkse traditie lijkt. Enter: teleurstelling en kerstmisblues. Maar hoe komt dat toch, en waarom lopen we keer op keer in die oude val?

Disneyfication

Het gebeurt wel eens dat de jingle bells helemaal niet zo vrolijk luiden in die laatste sprint naar het einde van het jaar toe. Vaak een gevolg van overmatige, zelf opgelegde stress: vanaf november zet een race tegen de klok zich in. Familie en vrienden uitgenodigd? Menu op punt? Cadeaus online besteld? Kerstkaarten uitgestuurd? Schoenen voor bij die broek? En dan... enkele uren voor de Grande Finale: je stoofpot staat al even op het vuur - dat komt in orde - maar dat taartrecept dat je op Pinterest vond en natuurlijk niet op voorhand uitprobeerde, vervormt in de oven tot een grote, zwarte airbag. Tot overmaat van ramp voel je op je schouder de blik van je moeder branden. Die staat uiteraard al de hele tijd als een liefdevolle gier klaar om de boel over te nemen: "Maar suske toch, natuurlijk gaat dat mis als je dat zo doet... Ik zeg altijd... Enfin, zou je dat niet beter zo doen?" En tja... dan willen de potjes wel eens overkoken. Letterlijk én figuurlijk. Uit onderzoek van het Britse Travelodge blijkt dat vrouwen gemiddeld 270 uur besteden aan de kerstvoorbereidingen, en dat de helft van hen zich zorgen maakt over het goed verlopen van het feest. Uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat de eerste ruzie zich op kerstdag gemiddeld om 13 over 10 voordoet. Tegen twaalf uur 's middags zit meestal een tweede vlieg tegen de lamp - door kinderen die gaan klagen over geschenkjes - en dan volgen er gemiddeld nog vier heikele momenten voor de laatste feestganger uitgeput (of dronken) in bed valt. Die feeststress en de bijhorende heibel is een typisch fenomeen van onze tijdgeest, meent Rika Ponnet. Al vijfentwintig jaar werkt ze als relatiebemiddelaar en krijgt ze na deze periode de te lijmen brokken bij haar over de vloer. "Reclame en media slaan je al maanden op voorhand om de oren met kerst. En zelf hopen we ook allemaal dat kerst een perfect feest wordt. Het contrast tussen de families die we écht hebben en het feest dat we voor ogen hadden, kan erg frustrerend zijn.  Rika Ponnet Zeker wanneer je de toegenomen complexiteit van hedendaagse gezinnen mee in rekening brengt. Een koppel met gescheiden ouders zou zich willen vierendelen om overal te geraken en niemand te kwetsen." En met het contrast tussen die 'disneyfication' van kerst - het beeld van dat dwangmatig perfecte feest - en de werkelijke gezinssituatie kan de ene persoon al beter om dan de andere, met alle gevolgen van dien. "We weten best dat materiële aspecten weinig invloed hebben op ons algemene welzijn", zegt Ponnet. "Maar in de kerstperiode willen veel mensen toch weer dat perfecte maal op tafel zetten, omdat het voor geluk zou zorgen. 's Avonds beseffen ze dat het misschien toch wat te georchestreerd was, waardoor de teleurstelling groter wordt. De rationaliteit die het grootste deel van het jaar geldt, lijkt in deze periode vaak verloren." Allemaal dromen we van hetzelfde: van een grote feesttafel in Italiaanse stijl waar alle gezinsleden samen zwermen rond la mamma, en haar geweldige maal in puur jolijt naar binnen werken. Zoals in een Mama Miracoli-reclame, zo je wil. Maar reclame, da's niet echt. In december vergeten we dat echter graag. "Het valt niet bij te houden hoe vaak die wens in mijn kantoor op tafel komt", licht Ponnet toe. "Maar weet wel: heel weinig gezinnen voldoen aan dat droombeeld. Slechte verhoudingen tussen familieleden kun je niet rechttrekken door één dag per jaar goed je best te doen." Het best van al laat je dus een deel van dat beeld los. Waarom een groot, stressvol feest als je ook samen kunt komen voor soep en koffiekoeken? Probeer er niet van te maken wat het niet is, want dat werkt pijnlijk paradoxaal.

Puberende veertigers

Nog een bekende situatie: je bent intussen misschien een zelfstandige twintiger, een dertiger met kinderen, een succesvolle veertiger... En dat leven van je staat puik op de rails. Althans, dat vond je, tot je aan de feestdis schoof en je je oudere broer of zus weer flemerig om zijn of haar gelijk zag smeken bij je moeder - "'t Is toch waar, hè mama?". Of tot je vader weer een opmerking maakte over je achteruitdeinende haarlijn of moeilijk weg te werken kwabje in de rug. En voor je 't weet, rilt een gouden, oude frustratie over je ruggengraat en zie je jezelf opnieuw steigeren bij elke opmerking. Alsof de tijd nooit heeft stilgestaan en je nog steeds de verongelijkte puber van het gezin bent. "Lang niet iedereen kan afstand nemen van de rol in het gezin, vroeger", weet Ponnet. "Zeker in families waar het wel eens vierkant durfde draaien. Voor je het goed en wel beseft, word je weer in die oude rol gekatapulteerd. Dat kan best frustrerend zijn. Ook voor partners is het soms een hele eyeopener. Ik zeg vaak: wie zijn lief écht wil leren kennen, moet eens mee naar de familie gaan. Daar zie je hoe iemand gevormd is, waar zijn gevoeligheden liggen. Rika PonnetEn wie denkt dat dat plotse gedrag thuis nooit kan voorvallen, heeft het mis. Iemand die zich onveilig voelt, grijpt meestal terug naar de verwerkingsstrategieën die hij op jonge leeftijd aangeleerd kreeg." Bij koppels kan het tijdens de kerstperiode zelfs van kwaad naar erger gaan, want in januari merken veel relatietherapeuten dat hun agenda's vlotter dan anders vollopen. Logisch, vindt Ponnet: "Als je vaker dan anders samen bent, zoals ook in de zomervakantie, komen pijnpunten soms duidelijker aan het licht." Hoewel, hier speelt méér mee. Het gebrek aan licht, de koude, de geest van de eindejaarsperiode én het aankomende begin van een nieuw jaar... "Mensen zijn sowieso emotioneler in de eindejaarsperiode. Ze gaan nadenken: hoe was 2019? Wat wil ik niet meer in 2020? Dat, tijdens een periode waarin de spanning wel eens durft op te lopen, kan leiden tot knopen die worden doorgehakt. Bij de relatietherapeut, of in het ergste geval bij de advocaat." Een slecht gekozen stofzuiger in cadeauverpakking als definitieve druppel van een leeggezogen relatie. Anderzijds ben je niet verplicht om kerst met je familie te vieren. Veel gezinnen trekken eropuit, gaan vieren in het buitenland. "In mijn praktijk zie ik ook veel gescheiden, iets oudere volwassenen die het zonder hun familie vieren", zegt Ponnet. "Wanneer hun kinderen naar de familie van hun partner trekken, feesten zij vaak met vrienden die al dan niet in dezelfde situatie zitten. Probeer het feest alleszins niet te ontlopen. Je wordt ermee om de oren geslagen zodra je de deur uit gaat. Doen alsof het niet bestaat, maakt de situatie alleen maar erger."

Simpele etiquetteregels

Het hoeft natuurlijk niet allemaal kommer en kwel te zijn. Met een paar kleine aanpassingen kun je de stoom van de ketel halen en genieten van het feest, hoe disproportioneel je familie ook is. Uit de wereld van de etiquette vallen alvast heel wat tips te rapen. Nathalie Poppe geeft al vijf jaar etiquette-opleidingen. Ze ziet het als een manier om heikele situaties succesvol te counteren: "De basis van elke etiquette is eerlijkheid en respect tegenover andere personen. Als iemand zich negatief opstelt, dan stel jij je positief op, probeer je de wijze persoon te zijn." We focussen maanden op voorhand op de juiste outfit en het juiste gerecht, maar wie een uurtje van die tijd gebruikt om na te denken over het verloop van het feest, ruimt alvast een paar euvels uit de weg. Hou als gastheer- of vrouw daarom de volgende kleinigheden in je achterhoofd om de sfeer ontspannen te houden. Eerst en vooral de tafelopstelling: wie zijn feestavond niet gekaapt wil zien door gekissebis tussen Club Brugge- en Anderlechtfans zet een hardcore Bruggevolgeling dus niet naast iemand die net investeerde in een Anderlechtabonnement. En placeer 'nonkel neoliberaal' niet naast je kleine zus, als die er communistische sympathieën op nahoudt. Verder zijn er een paar vrij simpele gespreksregels: "Religie, seks, dood, politiek... eigenlijk alle onderwerpen waarover de meningen stévig kunnen verschillen, hou je beter weg van tafel",  Nathlie Poppe. "Grote gebeurtenissen daarentegen zijn altijd welkom: aanstaande trouwerijen, zwangerschappen..." Vrees je dat dit je te veel energie zal kosten - er moet immers ook nog gedacht worden aan de kalkoen in de oven, de juiste koeling van de wijnflessen, de vlaggetjes voor de kaasschotel... - verdeel en heers dan simpelweg door taken te verdelen. "Laat iemand instaan voor de dranken, geef iemand anders de taak om de open haard in het oog te houden of speel gewoon spelletjes met de gasten.Om de alcoholinname te beperken, kun je ook heel subtiel de waterglazen vaker aanvullen dan de wijnglazen." En als tante Valérie zich toch lazarus zuipt? Poppe: "Alcohol kan de motoriek ernstig verstoren en niemand wil een tafel vol gemorste wijn opruimen. Haal je tante daarom eerst van tafel en stel voor dat ze op water overschakelt. Zo wijs je niet alleen het probleem aan, maar bied je ook een oplossing."

Bom onder de boom

De grootste bom bevindt zich onder de kerstboom: de pakjes. Een slecht cadeau heeft al vaker voor onomkeerbare schade gezorgd. Niet verwonderlijk, vindt relatiebemiddelaar Rika Ponnet: "Daarover alleen al kun je boeken schrijven. Het gaat niet om het geschenk zelf, maar om hoe goed je elkaar kent. Slechte cadeaus wijzen vaak op een totaal gebrek aan empathie. Een goed cadeau toont aan dat je jezelf perfect kunt inleven. Als je niet weet wat te geven, vraag je het beter op de man af. Zo weet de ander tenminste dat je moeite doet. Maar op kerstavond nog snel iets meegrissen uit de parfumerie? Tja, da's om problemen vragen." Ook als het dan toch de mist in dreigt te gaan, kun je terugvallen op de etiquette. "Bedank niet voor wát je gekregen hebt," zegt etiquette-expert Nathalie Poppe, "maar voor de moeite die iemand gedaan heeft om iets voor je uit te zoeken. Wanneer de ander blijft vragen of je 't leuk vindt, antwoord dan diplomatisch: "Ik zal er nog eens goed over nadenken". Dus, bij deze zijn we allemaal up-to-date en counteren we heikele situaties met flair. Ik begeleid straks mijn dronken gezelschap elegant van tafel, promoveer mezelf tot openhaardverantwoordelijke en... geef geen kick meer bij mijn volgende setje heroplaadbare kerstbatterijen.

S.O.S. familiefeest

Culiconsulent Kevin Strubbe verdiept zich al jaren in de wereld van de etiquette. Hier een paar van zijn tips om volledig zen de feestdagen in te glijden.

1. "Ontkurk op voorhand de wijnflessen, draai de dopjes van de flessen water open en zet alvast vazen klaar, voor de bloemen die je misschien ontvangt."

2. "Heb je ook zo'n oom, die tegen de tweede gang zijn stropdas om het hoofd knoopt en op tafel een dansje doet? Natuurlijk kijkt iedereen uit naar de avonturen van die plezante nonkel, maar strooi niet alles zomaar online. Voor hetzelfde geld zit nonkel Bob even zonder werk, en zijn die foto's niet zo hoopgevend voor een potentiële werkgever."

3. "Wanneer je nicht al jaren single is, is het kerstfeest niet de uitgelezen periode om met dit onderwerp van wal te steken. Want of er nu iets aan de hand is of niet, de kans is groot dat je op tenen trapt."

4. "Ga niet over lonen discussiëren aan tafel. In de Verenigde Staten is dat normaal, maar hier is het, net als politiek, een te mijden onderwerp. Hou het verder natuurlijk gerust spontaan."

5. "Zit je echt vol of kun je geen wijn meer zien? Laat je glas nog een klein beetje bijvullen. Zo vraagt niemand nog of je nog wat wil. En niet meer drinken, anders blijf je bezig."

6. "Weet je ook niet wat gedaan wanneer je gekoelde wijn of pralines krijgt? Opendoen of niet? Denk dan even aan badparels: als je die krijgt, duik je toch ook niet meteen met je gasten in bad? Jouw geschenk is jouw geschenk, en daar doe je mee wat je wil. Trouwens, een goeie gastheer of -vrouw heeft zelf al wijn of versnaperingen klaarstaan."