16 maart 2019 Magazine
Een echtscheiding met onderlinge toestemming – kortweg: EOT – verloopt sneller en is goedkoper... Als je tenminste samen tot de juiste afspraken kan komen. Hoe zorg je ervoor dat ondanks alle goede voornemens die echtscheiding toch geen vechtscheiding wordt? Seksuologe en relatiebemiddelaar Rika Ponnet geeft advies. Artikel van Anne Peeters
Scheiden met onderlinge toestemming is een moeilijke evenwichtsoefening. Net op het moment dat ‘wij samen" verleden tijd is, moet je toch samen over je toekomst - en eventueel die van jullie kinderen - beslissen. Een spaak gelopen relatie brengt ook negatieve gevoelens mee. Hoe zorg je ervoor dat die je echtscheiding niet veranderen in een vechtscheiding?
Rika Ponnet: "Vechtscheidingen komen er niet omdat mensen daar zo dol op zijn, wel omdat ze geen andere weg vinden om uit elkaar te gaan. De manier waarop mensen scheiden, zegt veel over de manier waarop ze samen geweest zijn. De dynamiek rond conflicten, verschillen en emoties blijft dezelfde. Je ziet scheidingen die - schijnbaar - conflictloos verlopen, waar het contact dermate koud is dat die ex-partners zich al afgesloten hebben voor elkaar. Er zijn op het niveau van de partnerreatie geen verwachtingen meer. Dat is een goede basis om op een rationele manier een aantal afspraken op papier te zetten.
Bij anderen staat het contact op het moment van de scheiding soms nog zeer warm, op rood. Er zijn nog verwachtingen naar de andere toe: naar rechtzetting, excuses... Zo"n koppel is nog niet klaar om elkaar los te laten. In die situatie is het moeilijker om dingen te bespreken. Alle discussies die over inhoud gaan - de verdeling van het huis, bezittingen, afspraken over de kinderen - worden aangegrepen om dat emotionele luik naar voor te laten komen. Het zijn de onderliggende emotionele motieven die verhinderen dat je afspraken kan maken.
Hoe raak je eruit, als die emoties nog een grote rol spelen? Is een EOT dan wel mogelijk?
Rika Ponnet: "Dat is inderdaad niet gemakkelijk. Bemiddeling kan helpen. Bemiddelaars werkern vanuit het principe van meerzijdige partijdigheid. Het gaat niet over wie gelijk of ongelijk heeft, de bemiddelaar probeert jullie te coachen naar een regeling die voor beide partijen aanvaardbaar en leefbaar is. Het is belangrijk om te beseffen dat een bemiddelaar er niet is om aan je relatie te werken, wel om tot een compromis te komen over hoe je alles regelt als je niet meer verder gaat als koppel. Een bemiddelaar kan koppels ook wijzen op de dynamiek waar ze in vastzitten, hoe dat leidt tot conflicten die de vorming van een compromis saboteren."
Hoe lang duurt het om een compromis bereiken?
Rika Ponnet: "Dat vraagt tijd. Dat is het probleem vandaag de dag: een echtscheiding kan heel snel geregeld worden. Soms té snel. Voor een aantal mensen werkt dat snelle proces inderdaad, maar er zijn net zo goed mensen voor wie dat niet goed uitpakt. Soms moet de boodschap dan ook zijn: wacht even, laat dit nog even op zijn beloop. Een ‘goede echtscheiding" vraagt om rijpingstijd. Een relatiebreuk is een traumatische ervaring, die vaak onderschat wordt. Mensen moeten door verschillende fases van rouw en verwerking na zo een ingrijpende gebeurtenis. Verwachten dat je kort na zo"n breuk beslissingen kan nemen die vaak een levenslange impact hebben? Dat is niet reëel. Een goede scheiding is een scheiding waarbij het tempo van de traagste gerespecteerd wordt. Je merkt in de praktijk vaak dat een van de twee partners wat sneller is in het afspraken willen maken en alles afgerond willen krijgen, terwijl de andere partner zich terughoudender opstelt. Als je tot een duurzame regeling wil komen, moet je het tempo van je partner die nog niet zo ver staat, respecteren. Pas als die partner de tijd heeft gekregen om het te verwerken en te plaatsen, om zijn of haar kracht en fierheid terug te vinden, is een goed compromis mogelijk."
De ene partner is verbaler dan de andere, dominanter, assertiever... Hoe reëel is de kans dat bij het regelen van een EOT de ene partner door de andere onder tafel wordt gepraat?
Rika Ponnet: "Er is nóóit gelijkwaardigheid. Elke relatie is een machtsrelatie, daarom is het zo complex. Vaak is het nog ingewikkelder dan het op het eerste gezicht lijkt. Het is niet omdat iemand terughoudend is of zwijgzaam, of financieel afhankelijk van de andere, dat die niet de dominante partij kan zijn. Niet alles is wat het lijkt. Als bemiddelaar kan je dat niet allemaal detecteren, maar het besef dát het complex is, is belangrijk. Daar helpt dat standpunt van de meerzijdige partijdigheid. Voor een EOT moeten beide ex-partners in staat zijn hun eigenbelang niet te laten primeren. Als je op deze manier gaat scheiden moet je de belangen van de andere erkennen, moet je bereid zijn om toegevingen te doen en die toegeving daarna niet te gaan bevechten op een ander punt. In een relatie moet er een wij-verhaal zijn. Als je gaat scheiden, moet je ambitie eigenlijk zijn om een getransformeerd wij-verhaal te schrijven. Hetgeen je vroeger gehad hebt is voorbij, maar het verleden is niet uitgewist of zelfs onbestaand door te scheiden. Dat neem je mee. Je kan alleen verder als je dat verleden erkent.Dat is niet iedereen gegeven. In sommige relaties vind ik EOT daarom geen goed idee. Er zullen altijd echtscheidingen zijn die alleen maar via de rechtbank geregeld kunnen worden, maar als een EOT mogelijk is, is die weg vaak gemakkelijker en goedkoper. Als je emotioneel compleet van de kaart bent en toch een EOT wil, dan kan het gezonder zijn om je te laten vertegenwoordigen door iemand die een neutralere houding aanneemt en die ervoor kan zorgen dat je belangen niet geschaad worden."
Je zet een punt achter je relatie, maar houdt het echt op als die EOT geregeld is?
Rika Ponnet: "Eigenlijk niet. Ons taalgebruik is radicaal als het over scheiden gaat: je zet een punt achter de relatie, trekt er een streep onder... Eigenlijk werkt het zo niet. Mensen hebben jarenlang een intieme hechtingsband opgebouwd, dat gaat nooit over. Die ander is een belangrijke figuur in je leven geweest, heeft je mee gemaakt tot wie je bent. Je ex blijft een cruciale figuur in je leven. Jullie relatie wijzigt dan wel, maar dat verandert niets aan alles wat geweest is. Die relatie kan nooit meer weggegomd worden. Het is niet omdat het voorbij is, dat het waardeloos is. Zeker als je kinderen hebt die je nog samen moet opvoeden, kan je dat op een veel betere manier als je het verleden dat je samen had kan valideren. Als je daarin de juiste afstand gevonden hebt tot elkaar, kan je die EOT regelen en kan je verder."
Die tijdsfactor speelt nog een andere rol. De afspraken die je maakt bij je EOT blijven bindend, nog lang nadat je die afspraken hebt gemaakt.
Rika Ponnet: "Vandaag wordt steeds vaker aangeraden om bij de afspraken ook evaluatiemomenten in te bouwen. Zeker als je kinderen hebt: de afspraken die je maakt als je jonge kinderen hebt, zijn dat nog even valabele of goede afspraken over tien jaar? Dat kan je dus vastleggen in je compromis: om de twee of drie jaar herbekijken we de situatie zoals die is. Is alles nog altijd in het belang van alle partijen? Je loopt dan misschien wel het risico dat je alsnog gaat vastlopen, maar als je het níet doet, zullen er sowieso discussies ontstaan bij de bestaande regeling. Dat klinkt allemaal logisch, maar je mag niet vergeten dat de ratio toch wat minder werkt als mensen door zo"n emotionele periode gaan. Een definitieve regeling voor altijd lijkt dan aanlokkelijk... maar over vijf jaar kan je toestand helemaal anders zijn. Als je die evaluatie-momenten inbouwt, ga je met een ander perspectief die EOT-overeenkomst in. Een echtscheding met onderlinge toestemming is geen momentopname, maar een proces."
Wat zijn de valkuilen van EOT?
1. Laat je niet opjagen
Laat je qua tempo niets opdringen. Als jij de traagste bent en je ex-partner pusht je om tot een snelle regeling te komen: doe dat niet. Respecteer altijd het tempo van de traagste parnter als je wil komen tot een regeling die door beide ex-partners gedragen kan worden.
2. Zoek geen medestanders, maar adviseurs
Bij een echtscheiding heb je mensen nodig die ondersteunen. Dat zijn niet degenen die je opjagen en opjutten door je ex-partner zwart te maken, wel de één of twee mensen die je het in perspectief kunnen laten zien en die je laten inzien: het is niet allemaal slecht geweest. Zoek mensen die je helpen om los te komen uit je woede of je grote verdriet, los van het slachtofferschap. Op die manier ben je beter in staat om de juist keuzes te maken voor de toekomst."
3. Doe het niet alleen
Als je voelt dat het te zwaar voor je is en dat dat niet betert met de tijd, dan is het belangrijk om je te laten ondersteunen bij de belangrijke beslissingen die je nu moet nemen. Je kan een EOT hebben en toch een advokaat in de arm nemen. Durf advies in te winnen en je te laten adviseren. Informeer je voldoende, liefst op meer dan één adres.
4. Haal het onderste niet uit de kan
Besef dat je pas een goede regeling kan bereiken als met ieders belangen rekening wordt gehouden: die van jou, je ex en de kinderen. Zolang je voelt dat dat niet gaat, heb je geen goede basis om tot een regeling te komen. Bj een compromis mogen er geen verliezers zijn. Durf uit je rol van ‘slachtoffer" of ‘dader" te stappen. Je ziet bijvoobeeld dat degene die als eerste beslist heeft om uit de relatie te stappen, uit schuldgevoel vaak meer toegevingen wil doen. Of te snel keuzes maakt om maar verder te kunnen. Dat afkopen van het schuldgevoel, wreekt zich later.
5. Dwing het niet af
Maak alleen afspraken die je kan dragen. Afspraken die afgedwongen zijn, werken slecht na verloop van tijd. Wil je toch het onderste uit de kan halen, dan kan dat op korte termijn wel winst lijken, maar op langere termijn zorgt dat voor wrok die leiden tot verlies voor alle partijen.
Kies de juiste bemiddelaar
Een scheiding is complex: het is een moeilijk emotioneel proces, waarbij je toch rationele beslissingen moet maken die juridisch en financieel blijvende gevolgen hebben. Voor de ene primeert de emotionele knoop, voor een ander is het jurische advies belangrijker. Welke ondersteuning heb je dan nodig tijdens dat proces om tot een regeling voor je EOT te komen?
Hoe vind je een goede bemiddelaar?
Rika Ponnet: "Eerst en vooral: een bemiddelaar is geen wettelijke vereiste. Er is een behoorlijke groep van mensen die in staat zijn om samen een compromis sluiten en ermee naar de notaris stappen, waarbij alles geregeld is. Daar hoor je natuurlijk weinig over, maar het bestaat. Dat is het andere uiterste van de vechtscheiding.
Daarnaast is er ook een grote groep die bewust wél voor bemiddeling kiest. Het is belangrijk dat het klikt tussen die bemiddelaar en de beide partners. Informeer je van tevoren, online kan je al veel informatie vinden over de bemiddelaar in kwestie. Maak een eerste afspraak, ga terug naar huis en evalueer of diens aanpak voor jullie werkt. Bij de notaris kan je bijvoorbeeld een eerste -meestal gratis - oriëntatiegesprek aanvragen. Kom je thuis van die eerste sessie, dan moet je jezelf een aantal vragen stellen. Is dit een figuur die ik vertrouw, voel ik me daar veilig bij, heb ik het gevoel dat deze bemiddelaar ons goed gaat begeleiden? Pas als dat vertrouwen er is, kan je verder.
Elke bemiddelaar moet een opleiding van een jaar volgen om erkend te worden en moet daarna regelmatig bijscholing volgen om erkend te blijven. Hoe die rol van bemiddelaar ingevuld wordt, heeft natuurlijk ook te maken met de achtergrond van de bemiddelaar. In de praktijk zie je dat dat vaak psychologen, notarissen of juristen zijn. Een notaris zal het zakelijker aanpakken dan een pscyholoog, die dat gevoelsverhaal ook meeneemt in zijn bemiddeling. Welke aanpak de beste optie is voor jou en je ex-partner, hangt helemaal af van hoe je zelf de relatiebreuk ervaart en verwerkt hebt.
Naar de scheidingsschool?
We kunnen niet meer met elkaar praten, we hebben elkaar niks meer te zeggen.‘ Dat wordt vaak genoemd als de belangrijke reden om te scheiden. Hoe kan je een EOT regelen als met elkaar praten niet meer lukt?
Rika Ponnet: "Het gaat natuurlijk om een ander soort communicatie. Als het spaak loopt in een relatie, wil dat niet zeggen dat mensen niet meer in staat zijn om afspraken te maken over praktische dingen. Dat lukt meestal nog wel. Er zullen wel omstandigheden zijn waar zelfs dat niet meer kan, dan is het meer dan op, maar dat zijn de uitzonderingen. Wat koppels bedoelen als ze zeggen ‘we konden niet meer met elkaar praten" is dat er geen verbindende communicatie meer was. Ze waren niet meer in staat om op elkaar af te stemmen en op een emotioneel niveau de juiste reacties te geven, zich in te leven in de andere. De communicatie die er nog wel is, gaat alleen nog over: ‘zet jij de vuilniszakken buiten..." Afspraken bij een EOT kunnen gemaakt worden, op voorwaarde dat er rond dat emotionele luik begrip bestaat of een soort genoegdoening ontstaat. Als dat er is, is het wel mogelijk om dingen te regelen.
Ik hoor ook vaak: ‘op het moment dat we gestopt zijn om als partners verwachtingen naar elkaar toe te hebben, konden we opeens veel beter praten." Dat is logisch: als die verwachting naar intimiteit is verdwenen, ben je niet meer zo kwetsbaar. Zelfs persoonlijke, emotionele dingen worden dan minder beladen, omdat er meer afstand is."
Hoe traumatisch is een te snelle scheiding dan?
Rika Ponnet: "Een scheiding, dat is je nest dat opgebroken wordt. Vandaag de dag is dat meer dan ooit ons rusptuint in het leven, de plaats waar we naartoe gaan om onze stress gereguleerd te krijgen. Als dat verdwijnt, kan dat zeer levensbedreigend aanvoelen. Die angst zorgt ervoor dat mensen emotioneel in een soort overlevingsmodus gaan. Sommigen ‘bevriezen", gaan zich terughoudend gedragen. Dat lijkt een goede basis voor een regeling, maar is het niet, toch niet altijd. Anderen reageren juist aanvallend, negatief of ronduit agressief. Of stellen zich zeer verdedigend op en willen - eenzijdig - alsnog alles doen om de relatie te redden. ‘Vlucht" of ‘vecht", zou je kunnen stellen, zijn twee reacties op die diepe angst. Het woord ‘traumatiserend" is hier helemaal op zijn plaats. Emotioneel evenwicht en welzijn zijn verbonden met je draagkracht. Te kort na de breuk scheiden is daarom problematisch, je hebt tijd nodig om je draagkracht te vinden."