Macht en relaties

Macht bepaalt elke relatie tussen mensen, ook die tussen geliefden. Wie dat ontkent, is vroeg of laat de pineut.

Feeling - Tekst: Isa Van Dorsselaer

Als een relatietherapeut aan het stel op de bank vraagt wie de macht heeft in hun relatie, staat het afgrijzen te lezen op hun gezichten. Mensen associëren macht niet met liefde. Een relatie, dat is intimiteit, geborgenheid. Macht lijkt daar haaks op te staan.
Vooral vrouwen maken zichzelf graag wijs dat het in hun leven geen enkele rol speelt. Macht is vies. Iets voor mannen. Toch ziet diezelfde relatietherapeut elke dag een defilé voorbijtrekken van (ex-)geliefden verwikkeld in een soms bittere strijd om het overwicht.
En het zijn niet alleen koppels met problemen die gevangen zitten in deze dynamiek. In elke relatie, zegt de Nederlands-Amerikaanse relatietherapeut Jeffrey Wijnberg in Horken en Heksen, De strijd tussen de Seksen heeft één partner de bovenhand. Een strijd wordt het als de andere partij zich daar niet bij neerlegt. En dat is onvermijdelijk het geval.
“Ieder mens wil controle hebben over zijn eigen leven,” zegt seksuologe en relatiebemiddelaar Rika Ponnet. “Ieder mens wil bepalen wat er gebeurt, hij of zij wil niet onderdoen voor de ander.” Zo ook in een relatie. De partners zijn er zich misschien niet van bewust, maar zij proberen de relatie naar hun hand te zetten, omdat elkeen ervan overtuigd is te weten wat het beste is. Vroeger was het duidelijker: hij wist wat het beste was. Hij was de belangrijkste kostwinner, hij was het hoofd van het huishouden. “De voorbije halve eeuw zijn wij geëvolueerd van het klassieke, hiërarchische rolpatroon naar een overlegmodel in relaties,” zegt Ponnet (zie elders). “Vrouwen en mannen delen nu de macht in een relatie. Die strijd is daar een uitvloeisel van. Want vrouwen weten nog niet goed hoe zij die macht moeten aanwenden. En veel mannen hebben het moeilijk omdat ze nu hun plekje in de zon moeten delen.” De ellende begint als de eerste roze wolken wegdrijven. In het dolverliefde begin van een relatie lijken de geliefden het over alles eens te zijn. Nog nooit hebben ze iemand ontmoet die zo hetzelfde voelt en denkt en wilt als zij. Geleidelijk beginnen de partners echter weer wat ruimte voor zichzelf op te eisen. De strijd begint. Kinderen, huishouden, werk, seks (zie elders): de arena’s zijn in elke relatie dezelfde. Op elk van deze terreinen kan een strijd ontbranden als de partners niet bereid zijn om los te komen van de eigen wensen en de eigen visie. Van de nood om te ‘winnen’ van elkaar. Soms weten partners na een tijd niet eens meer waarover ze aan het ruziën waren, ze willen gewoon gelijk krijgen. Zij gooien daarbij, bewust of onbewust, alle wapens in de strijd. “Mensen denken alleen aan de klassieke uitingsvormen van dominantie,” zegt Ponnet. De man die het meeste verdient en die de knip de beurs houdt, bijvoorbeeld. “Maar er zijn veel andere, gemaskeerde vormen van macht, die partners niet altijd als dusdanig herkennen en erkennen.” Zij herinnert zich uit haar praktijk een arts, die haar echtgenoot, ook een arts, had verlaten nadat hij haar bedrogen had. Hij had zich niet goed gevoeld bij een vrouw met dezelfde status. Om toch weer de bovenhand te halen was hij een relatie begonnen met een jongere verpleegkundige – lager in zijn orde der dingen – die erg naar hem opkeek. “Overspel was zijn manier om zijn vrouw onzeker te maken en de controle in de relatie te heroveren.” Het is niet altijd de partner die zich als de CEO van de relatie gedraagt, die het bepalendst is voor wat er wel en niet gebeurt. De macht kan net zo goed liggen bij degene die passief blijft, die niets doet. Niet bij degene die praat, maar bij degene die zwijgt. Niet bij de partner die de eisen stelt, maar bij degene die weigert om ze in te willigen. Wie in de relatie het onderspit moet delven probeert te compenseren. Sommige mannen bijvoorbeeld doen dat door thuis te schitteren door afwezigheid.
“Macht zoeken draait eigenlijk om erkenning. Om gezien en gehoord worden. Om bevestiging,” PonnetZolang een van de twee partners het gevoel heeft miskend te worden, zal hij of zij zich op de een of andere manier blijven verzetten. “Relaties werken dus maar als elk de ander eens een overwinning gunt. Dan komt er evenwicht en rust in de relatie. Dan kunnen partners zich veilig voelen.” Gelijkwaardigheid is inderdaad een mooi streven, vindt ook Wijnberg. Praten en luisteren en compromissen sluiten. Maar in de praktijk werkt het niet, meent hij. In zijn jongste boek Horken en Heksen stelt hij de dingen op scherp: relaties werken niet als ze gelijkwaardig zijn, ze werken als de partner die het onderspit moet delven, aanvaardt dat dit zo is en zich daarnaar schikt. En in Wijnbergs visie zal het altijd de man zijn die aan het kortste eind trekt. “De meeste problemen ontstaan omdat de man zich daar niet bij wil neerleggen.” Als een man zijn zin wil krijgen, zegt Wijnberg, dan moet hij zijn vrouw eerst haar zin geven. “Als je een vrouw in de positie zet waarbij zij de macht heeft om haar partner iets te weigeren, dan stel ik vast dat zij meestal geneigd is om erg sportief te zijn en de man te gunnen wat hij wil. Maar een vrouw wil wel het laatste woord hebben.” Zijn mannelijke cliënten worden niet echt enthousiast van die boodschap. Zij hebben het gevoel dat ze dan hun mannelijkheid opgeven, en als een hond achter hun baasje aan dribbelen. Wijnberg: “’Ok, blijf dan strijden,’ zeg ik hun. ‘Maar wanneer heb je voor het laatst het pleit gewonnen?’ Nooit, blijkt dan.” “Misschien heeft zij wel een keertje na een lange ruzie gezegd: ‘Ok, jij je zin. Ga maar met je vrienden mountainbiken, ik blijf wel bij de kinderen.’ Maar dan kon hij niet met volle teugen genieten, want het voelde niet als een overwinning. Een man weet namelijk dat hij daar later een prijs voor zal betalen.” Niet iedereen is gelukkig met de interpretatie dat de man wikt, de vrouw beschikt. De macht in een relatie kan volgens andere relatietherapeuten net zo goed wisselen tussen partners, naargelang het punt van conflict of naargelang het moment in de relatie. Maar aan de strijd op zich is geen ontkomen. Hij hoort bij een intieme relatie. De machtsstrijd is nuttig, want hij verdiept de relatie, zegt Wijnberg. Zolang het gevecht niet ontspoort. Twee mensen die samenkomen in een relatie, dat is een botsing van waarden, visies en familieculturen. “Het is net die botsing die ervoor zorgt dat een stel samen zijn leven vorm geeft. Wrijving zorgt voor warmte.” Een zekere mate van strijd is noodzakelijk om het vuur in een relatie brandende te houden. Anders loert onverschilligheid om de hoek – de doodsteek van elke relatie.
 
"Iedereen maakt wel eens misbruik van de macht die hij of zij heeft in een relatie, dat wil zeggen, iedereen gebruikt macht wel eens om de eigen agenda door te drukken ten koste van de ander en tegen de zin van de ander in,” zegt seksuologe en relatiebemiddelaar Rika Ponnet. “Wij gaan allemaal over die grens. Het komt erop aan om dat tegenover de partner te erkennen en zich te excuseren.” Als het echter keer op keer gebeurt, kan de relatie ontaarden. Want op de duur verdwijnt het vertrouwen tussen de partners en blijft alleen een niets ontziende machtsstrijd over. Soms tot en met verbaal en fysiek geweld.
“Voor sommige mannen of vrouwen is fysiek geweld als een laatste wapen, nadat alle andere middelen om te proberen controle te hebben in de relatie, mislukt zijn”, zegt Ponnet.
 
Vanaf wanneer is de grens onherroepelijk overschreden? “Dat is voor iedereen anders,” zegt relatietherapeute Ellen Smeuninx. “Plots voelen mensen emotioneel dat er een grens overschreden is. Sommige mensen geven dat erg laat aan, anderen zijn net erg gevoelig voor machtsmisbruik. Vaak hangt dat samen met wat je als kind meegekregen hebt van thuis.” Zag je daar een zeer dominante, krenkende vader en een onderdanige moeder, dan is de kans groter dat je dat in je eigen relatie ook aanvaardt als normaal. “Je herkent dat patroon, dat is comfortabel.” In sommige relaties is de machtsstrijd die de relatie en het vertrouwen ondermijnt er vanaf het begin. Macht is daar niet het middel, maar het doel op zich. Zo’n relatie draait om het domineren en controleren van de andere. Vaak gaat het in deze relaties om mannen of vrouwen met een zeer laag zelfbeeld, die van hun partner afhankelijk zijn voor hun eigenwaarde Ze zijn doodsbang om in de steek gelaten te worden. Dat uit zich in een enorme nood aan controle over de partner. De alarmbel daar is duidelijk: als de man of vrouw bang is voor de partner. Door de angst – voor zijn of haar humeur, voor verbale aanvallen, voor constante kritiek en vernederingen, voor klappen – is er controle. 
 
SEKS
 In de eerste fase van dolle verliefdheid kunnen de geliefden niet van elkaar afblijven. Seks kan altijd en overal, de goesting is er altijd. Dat verandert, klagen veel mannen, als de relatie vaster wordt. Plots heeft hun partner opvallend vaak hoofdpijn als zij het voelen kriebelen. “Om dan aan hun trekken te geraken,” argumenteert relatietherapeut Jeffrey Wijnberg, “moeten zij eerst werk maken van het voorspel.” Maar de man die in allerlei sekshandleidingen gedoken is om de magische plekjes van zijn partner te kunnen bespelen, is eraan voor de moeite. Want dat is niet wat vrouwen bedoelen met voorspel, zegt Wijnberg. Wel of de vuilnisbakken zijn buitengezet zonder dat ze dat hoefde te vragen. En of dat de week voordien ook zo was. En of hij de kinderen geholpen heeft met hun huiswerk. En of hij heeft toegegeven dat hij fout zat in die ruzie eergisteren. Seks is voor vrouwen een machtsmiddel, zegt Wijnberg, een manier om in de relatie bepalend te zijn. “Vrouwen hebben alleen seks met hun partner als hij aan hun voorwaarden voldoet.” De man die dit niet in de smiezen heeft, zal er een machtsstrijd van maken. Want hij wil ook bepalen wat er gebeurt in de relatie, en in dit geval in bed. Hij zal aandringen. Hij zal haar proberen te manipuleren om haar tussen de lakens te krijgen. Hij zal haar steeds meer gaan claimen. Met het tegenovergestelde effect. Het is een strijd die mannen niet kunnen winnen, zegt Wijnberg. Beter is om gewoon aan de voorwaarden van de vrouw te voldoen, om dan de beloning – een lekker potje seks – te incasseren. Mannen zijn inderdaad vaker vragende partij voor seks dan vrouwen en dat geeft vrouwen een wapen in handen, zegt seksuologe Rika Ponnet. “Maar we stellen toch ook vast dat nu vaker dan vroeger ook vrouwen de vragende partij zijn en mannen seks weigeren.” Hij neemt seksueel afstand om haar te straffen en geeft haar zo een koekje van eigen deeg.
 
KINDEREN
Veel jonge vrouwen prijzen zich gelukkig dat hun partner een betrokken vader is, die mee luiers wil verversen en ’s nachts opstaan. Maar zo’n papa, new and improved, heeft voor vrouwen ook een keerzijde. Want hij heeft zo zijn eigen ideeën over de slaaproutine van de baby, of over de beste manier om wortelpuree te maken. En daar nijpt het schoentje. Want als het op hun kinderen aankomt, zegt Rika Ponnet, zijn er veel vrouwen die een dergelijke bemoeienis niet zien zitten. Hij moet helpen met de kinderen, maar alleen zoals zij dat wil. Voor Wijnberg is het simpel: als het op de kinderen aankomt, moet de man genoegen nemen met de rol van secondant. Doet hij dat niet en kiest hij voor confrontatie en betweterigheid, dan zal de harmonie in het jonge gezin ver te zoeken zijn. Want weinig dingen zitten vrouwen zo dicht onder de huid als hun moederschap en elke zweem van kritiek erop. Kinderen hebben op zich is trouwens een bron van conflict in relaties. Het is dan dat verschillen in familiecultuur, levensvisie en verantwoordelijkheidsgevoel scherp naar voor komen. Wijnberg merkt op dat vaders en moeders vaak automatisch de tegenovergestelde positie innemen als het om kinderen gaat. “Roept zij dat het kind netjes aan tafel moet eten, dan zegt hij dat het toch niet zo nauw steekt.” Als dat gebeurt, zegt Wijnberg, is dat meestal een symptoom van een koppel dat zijn machtsstrijd via de kinderen voert. Waarbij vooral de vrouw soms de kinderen zelf als wapen inzet, door ze weg te trekken van haar partner en niet toe te laten dat hij een band ontwikkelt met hen.
 
GELD/CARRIERE
Oude gewoonten sterven langzaam. Vrouwen zijn maatschappelijk met rasse schreden vooruitgegaan. Ze bekleden ook hoge posities, hebben ook indrukwekkende titels en sommigen scheppen ook miljoenen. Maar in hun romantische verwachtingen zijn ze nog altijd ouderwets. Hoogopgeleiden vrouwen klagen vaak dat mannen voor hen terugdeinzen, omdat ze vrezen geen controle te zullen hebben over hen. Maar omgekeerd, zegt Jeffrey Wijnberg, moeten vrouwen wel zo eerlijk zijn om toe te geven dat ze vaak graag een man hebben om naar op te kijken. Als je zelf twee doctoraten hebt en drie bedrijven hebt opgestart, wordt dat net een beetje moeilijker. Bovendien wil ze in die relatie met die slimme veelverdiener dan ook niet onderdoen. Waarna die man weer het evenwicht probeert te herstellen op zijn manier. Zolang beide partners zich goed in hun vel en gerespecteerd voelen, maakt het niet uit wie thuisblijft voor de kinderen of de deeltijds slecht betaalde baan heeft. En toch blijken dertigplussers nog altijd moeilijk om te kunnen met het idee dat hij minder verdient dan zij, zegt Rika Ponnet. Misschien gaat dat even goed, maar na een tijdje begint dat toch te knagen aan zo’n vrouw. Dan beginnen de onderhuidse opmerkingen. Zij kopieert het gedrag van de mannelijke kostwinner van vroeger, die inzage eist in de huishoudrekeningen omdat hij vindt dat ‘zijn’ geld wel erg snel buitengaat. “Twintigers van nu hebben daar minder last van,” zegt Ponnet. Zij laten zich volgens haar minder bepalen door de machtsmiddelen die de vorige generaties in de strijd wierpen. “Ik zie jonge koppels waarbij zij hoger geschoold is en meer geld verdient, maar waarbij hij emotioneel de sterkere partij is, de rustige, dragende figuur. Zo is er ook een machtsevenwicht – waarbij hij de rol overneemt die vrouwen vroeger speelden en omgekeerd.”