Je hebt er die de beste vriendinnen zijn, maar er zijn evenveel moeders en dochters die hun band complex vinden. Die teleurgesteld zijn. Minder, of net meer verwachten. Anne Davis (Libelle) ontdekte waarom.
Mijn moeder was niet blij met me. Ze was een tengere beauty met gitzwart haar en ik, haar enige dochter, was lang en bleek. Net als mijn vader, en hem vond mijn moeder ook al niet meer leuk. Ze kocht lieve jurkjes voor me die me niet stonden, en die dan naar de mooie nichtjes gingen, en liet al toen ik vier was een permanent in mijn steile haar zetten. Het maakte de boel er niet fraaier op: als ik naar kinderfoto's kijk, zie ik een peuter met suikerspinhaar.
Mijn moeder hield ook niet van aanraken. Als ik bij haar op schoot wilde, zei ze dat ik daar te groot voor was. Eén keer, toen ik bang was in het donker, kwam ik de trap af naar de woonkamer waar ze zat. Ze riep me bij zich, en ik verwachtte een knuffel; in plaats daarvan kreeg ik een klap. Mijn moeder had een hersentumor, zo bleek, en ze stierf toen ik 18 was. Ik heb het allemaal een plaats gegeven; ik hou niet van mensen die alles wat er misgaat in hun leven, wijten aan een ongelukkige jeugd. Ik had ook geen ongelukkige jeugd, ik had een ongelukkige moeder, die ziek was bovendien. Maar nog altijd, als ik in de spiegel kijk en niet mooi vind wat ik zie, denk ik: 'mijn moeder had gelijk.' En nog altijd probeer ik heel hard het mensen naar de zin te maken, want je weet nooit wanneer er een klap komt.
Een verhaal van veel generaties
Wat is het toch met de relatie tussen moeders en dochters, dat die vaak zo moeilijk is? Relatietherapeute Rika Ponnet zegt: "In feite gaat het over veel meer dan die twee-eenheid moeder en dochter. Hoe de relatie van een moeder met haar dochter is, hangt samen met de relatie die de moeder met zichzelf heeft, hoe ze naar zichzelf kijkt als vrouw en moeder, wat ze meedraagt aan geschiedenis, hoe haar contacten zijn met mannen en met haar eigen vader. Bij een goede relatie gaat het om een moeder die ook graag gezien werd, die opgegroeid is met een goed evenwicht tussen autonomie en verbinding. Zo'n moeder kan haar kinderen steunen en ze op het juiste moment loslaten. Als er minder positieve ervaringen waren, vind je die ook terug in het contact tussen moeders en kinderen. De dingen waar we als moeder zelf mee worstelen, leggen we soms bij een dochter neer. We maken onze dochters verantwoordelijk voor het waarmaken van onze onvervulde dromen. Vrouwen brengen het leven en geven het door, en dat schept een immens sterke band. Dat krachtige, dat positieve, mogen we niet vergeten. Maar het is ook een heel machtige relatie naar de dochter toe, en daar maken moeders soms misbruik van."
Zonen hebben het makkelijker
Met jongens lijkt de relatie met hun moeder vaak een stuk minder gecompliceerd. Misschien omdat moeders vaak meer door de vingers zien van hun zoon.
Nina (27) "Mijn moeder was altijd veel strenger voor mij dan voor mijn broer. Als hij het haar van mijn poppen afknipte, was het 'och, hij zal het nooit meer doen' en als hij met gescheurde kleren thuiskwam, werd dat vergoelijkt omdat hij nu eenmaal een jongen was. Ik moest veel meer helpen in huis, en als mijn broer en ik ruzie hadden, moest ik altijd de wijste zijn. Als er iets misliep, kreeg ik de schuld. En nu nog: als hij een tijd niet thuiskomt, is het omdat hij het druk heeft, maar mij wordt het me kwalijk genomen. Ik voel nog altijd dat ik niet aan de verwachtingen voldoe."
Rika Ponnet: "Het is een feit dat er bij de relatie tussen moeder en dochter veel meer schuldgevoel komt kijken. Het is sowieso al meer eigen aan vrouwen, een er komt bij dat de band tussen moeder en dochter vaak heel nauw is, omdat ze dezelfde ontwikkelingstrajecten doormaken, ook fysiek: de eerste keer dat je je maandstonden krijgt, de eerste verliefdheid... Het zijn de vrouwen die kennis over het leven doorgeven. Tussen moeders en dochters komt er ook nog een stuk verantwoordelijkheid bij: 'later moet jij dat ook kunnen.' We verwachten dus ook meer wijsheid van een dochter. Zonen mogen meer spelen, maar als dochter voelen we de verwachtingen van de moeder, waaraan we nooit helemaal kunnen voldoen. Daar voelen we ons dan tekort schieten."
Zou je niet eens aan de lijn gaan doen?
Waar dochters het vaak moeilijk mee hebben, is dat kritiek van een moeder zo extra hard aankomt.
"Mijn moeder had altijd aanmerkingen," zegt Tanja, 39. "Dat mijn haar niet goed zat, en dat ik rare kleren droeg. En dat is eigenlijk nog altijd zo, hoewel ik allang volwassen ben. Ze is zelf erg op uiterlijkheden gericht en vindt het bijvoorbeeld heel belangrijk dat ik slank blijf. Hoe ouder ik word, hoe meer ik voel hoe mij dat getekend heeft en hoe dat mijn zelfbeeld heeft aangetast. En als mijn moeder iets zegt, komt dat altijd veel harder aan dan van iemand anders. Ik heb er echt wel complexen aan overgehouden."
Volgens de Amerikaanse auteur Deborah Tannen, auteur van het boek 'Doe je dat écht aan?' is die kritiek op het uiterlijk ook een manier waarop moeders hun dochters willen beschermen, want in bijna alle culturen worden vrouwen op hun uiterlijk beoordeeld. Dochters zijn daar jammer genoeg heel gevoelig voor, terwijl bedenken dat ze alleen maar goed willen doen, en niet begrijpen waarom de dochter zo fel reageert.
Rika Ponnet: "Het heeft natuurlijk heel veel met het zelfbeeld van de moeder te maken. Vrouwen zijn vaak hun hele leven bezig met verstandig eten en op de lijn letten, en dat leren ze vaak al heel jong hun dochters aan, terwijl ze dat veel minder naar jongens toe doen. Er wordt een verwachtingspatroon geïnstalleerd waardoor jonge vrouwen heel kritisch naar zichzelf leren kijken, en vaak het gevoel hebben dat ze falen."
Hou je wel van me?
Er zijn dochters die voelen dat ze nooit goed genoeg zijn, en er zijn moeders die daarop inspelen. 'Nee, ga maar naar je schoonmoeder, ik zit wel alleen...' of 'Och, leuk dat je bloemen van je man krijgt, dat heb ik nooit gehad van je vader...' Wat er ook in het leven van de dochter gebeurt, de moeder ziet kans om zich als slachtoffer op te stellen en er hààr verhaal van te maken.
Mandy, 40: "Toen mijn moeder weduwe werd, klampte ze zich aan mij vast, en wat ik ook deed, het was nooit goed genoeg. Altijd had ze iets te klagen. Ik belde niet genoeg. Ik had iets gezegd dat haar niet aanstond. Ik was liever voor mijn schoonmoeder dan voor haar. Mijn kinderen kwamen niet vaak genoeg op bezoek. Als ik zei: 'Mijn knie doet pijn', dan had zij twéé knieën die pijn deden. Uiteindelijk heb ik een cursus assertiviteit gevolgd, niet alleen om mijn moeder, maar ook omdat ik de neiging had om me ook in het gewone leven schuldig te voelen over van alles en nog wat. Nu heb ik geleerd dat ik grenzen mag stellen, en rustig mag zeggen: 'tja, daar is niks aan te doen'. Dat lukt me, soms. En soms voel ik me gewoon een slechte dochter."
Rika Ponnet: "Sommige moeders verwachten dat hun dochter er voor hen is en hun steun en toeverlaat wordt. Bij echtscheidingen zie je dat ook vaak: als het slecht gaat in de relatie, wordt de dochter de bondgenoot van de mama, die zich tekortgedaan voelt, en voortdurend haar beklag doet bij de moeder. Die dochter heeft dan steeds meer het gevoel dat ze er moet zijn voor haar moeder. Mama wordt de beste vriendin, maar hoe leuk dat ook klinkt, het is in feite heel inperkend. De dochter krijgt een immense verantwoordelijkheid: ze moet zorgen voor betrokkenheid, aanwezigheid, ondersteuning... en dat is niet haar rol. Dan kan ze zich moeilijk ontplooien naar autonomie."
Loslaten is een kunst
Jeanne, 34, zou zich graag wat meer losmaken van haar moeder. "Als het aan haar lag, kwam ze elke dag bij me langs, en ze overschrijdt voortdurend mijn grenzen. Toen ik na een zware keizersnee aan iedereen vroeg om een dagje te wachten voor ze op bezoek kwamen, stond mijn moeder toch aan mijn bed. Voor haar gelden zulke regels niet, vindt ze. Zo vindt ze het ook heel normaal dat ze zich met de opvoeding van mijn kinderen bemoeit. Hetzelfde geldt in mijn huis: ze pakt de stofzuiger als ze vindt dat het niet schoon genoeg is, of ze begint dingen op te ruimen zodat ik ze niet meer vinden kan. Er zijn dagen dat ik de telefoon niet opneem als ik zie dat zij het is die belt, en één keer heb ik me zelfs achter de bank verstopt toen ze voor de deur stond. Ik heb een heel lieve moeder, maar ze is gewoon veel te sterk aanwezig. Ik wil mijn eigen leven leiden, en ik hoef haar niet elke zondag op de koffie."
Rika Ponnet: "Het grootste geschenk dat een moeder haar kinderen kan geven, is dat ze hen loslaat. Dat ze er voor hen is als ze willen komen, maar dat ze niet moeten komen omdat de moeder dat wil. Als kinderen moeilijk loskomen van mama, dagelijks bellen of naast haar gaan wonen, dan wordt er vaak gedacht dat die kinderen niet op eigen benen kunnen staan. Maar het is de moeder die de navelstreng moet doorknippen en tonen dat ze vertrouwen heeft. Als een moeder inziet dat ze de basis heeft gegeven, is dat goed. Als een kind niet loskomt van de ouders, houden die ouders het kind dicht bij zich om hun eigen noden. Ouders hebben een machtspositie."
Ik wil het anders doen dan zij
Toen de ouders van Claire, 42, uit elkaar gingen, werd besloten dat zij en haar broertje bij haar vader zouden blijven. "Heel mijn jeugd heb ik met de angst geleefd dat mijn vader op een dag ook zou vertrekken. Ik ben al jong het huis uitgegaan, alsof ik dat gebeuren voor wilde zijn. Ik heb carrière gemaakt, ik heb een leuke man en een dochter. Intussen heeft mijn moeder weer contact gezocht, en daar ben ik blij om. Ze blijft toch mijn moeder. Maar ik blijf onzeker, en ik ben nog altijd angstig dat ze op een dag weer zal vertrekken. Net zoals ik in mijn relatie altijd gerustgesteld moet worden. Dat weet ik van mezelf, en ik vind dat niet fijn. Ik wil mijn eigen dochter zo graag het veilige gevoel meegeven dat ik nooit gekend hebt, zonder haar bang te maken om op eigen benen te staan. Maar ik ben bang dat ik soms té beschermend ben, en daar heb ik het best moeilijk mee."
Rika Ponnet: "De mate waarin je beseft wat er geweest is en wat het met je gedaan heeft, wat je vormt in je gedrag naar je kinderen toe, leert je om het anders en beter te doen. Erover praten met je moeder is belangrijk. Een moeder moet zichzelf durven zien als een mens van vlees en bloed, en inzien dat ze niet altijd tegemoet gekomen is aan de noden van haar kind. En als dochter moet je ook inzien dat je niet perfect bent, beseffen dat je moeder het ook niet was en dat je toch oké opgegroeid bent. Verder is het een kwestie van aanvaarden: jij bent de moeder die je bent en jij hebt het kind dat je hebt, het blijft een kwestie van vallen en opstaan. Durf eerlijk naar jezelf kijken en idealiseer je eigen moederzijn niet."
Nooit te laat om te praten
De moeder van Elina (69) werd heel jong zwanger en vond dat ze veel gemist had van haar jonge jaren. Dat beïnvloedde de relatie met haar dochter.
Elina: "Mijn vader droeg me op handen, maar ik denk dat mijn moeder jaloers op me was. Leuke kleren kreeg ik niet, en ik mocht mijn haar niet laten groeien, dat vond mijn moeder onpraktisch. Toen jongens belangstelling voor me kregen, werd het nog erger: mijn moeder hield me heel kort. Toch leerde ik op vakantie een Italiaanse jongen kennen. Een jaar lang hadden we een lange-afstandsrelatie, daarna begon ik plannen te maken om naar Italië te trekken. En opeens hoorde ik niets meer. Eindeloze brieven heb ik geschreven, maar het bleef stil. Uiteindelijk heb ik me erbij neergelegd en ik trouwde met een man met wie ik niet gelukkig werd. Na de dood van mijn moeder vond ik een stapel brieven van mijn Italiaan, vol wanhopige liefdesbetuigingen. Mijn moeder had ze onderschept. Waarom ze ze niet weggegooid heeft, weet ik niet. Maar het was alsof ze, vanuit haar graf, nog het laatste woord had. Maar tegelijkertijd bracht het ook opluchting: ik voelde me niet meer schuldig omdat ik niet echt van mijn moeder hield. En nu kan ik het volkomen anders doen met mijn kleindochter, dus iets positiefs is er wel uit voortgekomen. Alleen had ik mijn moeder graag willen vragen wat haar bezielde..."
Rika Ponnet: "Als samen praten niet meer kan, helpt het vaak als je alsnog de gesprekken hebt, ook al kan de ander niet antwoorden. Je kunt je inbeelden wat de ander gezegd zou hebben. Je kunt het ook opschrijven, en proberen in te schatten waarom de dingen gelopen zijn zoals ze liepen. Zo kan je het afronden en verder gaan, ook vanuit de bredere kennis die je hebt als je wat ouder bent geworden. Het is eigenlijk nooit te laat. Het moeilijkste is als we blijven hangen in iets wat we niet begrijpen. Om dingen te verwerken en weg te blijven van wrok en verdriet, moet je een verhaal hebben, en daarmee verder leven."
Het geheim is communicatie
Therapeuten Lieve Verhelle en Lies Ghekiere, zelf moeder en dochter, organiseren samen groepsdagen voor moeders en dochters. Die zijn bedoeld voor vrouwen die graag meer willen investeren in die relatie, die beter willen communiceren en zien hoe ze elkaar nader kunnen komen.
Lieve Verhelle: "Als moeder ben je ook vrouw, en als je je dochter volwassen ziet worden, krijg je een spiegel voorgehouden. Daarin zie je vaak dingen waar je trots op bent, maar ook dingen die je zelf gemist hebt in je eigen volwassen worden. Dat maakt je soms beschermend, kritisch of jaloers. Het blijft een zoektocht om er te zijn als moeder. Het geheim is: communicatie. Er wordt zo veel niet gezeld om elkaar niet te raken, geen emoties op te roepen... In de groep vinden vrouwen het soms eerst moeilijk om zich bloot te geven, maar we merken dat er geleidelijk een veiligheid ontstaat waarbij ze durven te tonen die ze zijn, en waarin ze elkaar steunen. Er zijn dochters van 16 bij, maar ook vrouwen van 62 die het nog aandurven om met hun moeder een diepere band aan te gaan."
Liese: "Ik besef welke invloed mijn moeder op mijn leven heeft, en welke invloed ik heb op het hare. We willen erkenning van elkaar. Het helpt als je samen openlijk kunt spreken: hoe doe je dit, hoe pak je dat aan... In de groep kunnen moeders en dochters elkaar vertellen wat voor beeld ze hebben van de ander. Er komen ook delicate thema's aan bod: Ben je jaloers op je dochter? Is je moeder de vrouw die jij ook wil zijn? Wie zie jij als je voorbeeld? Er is een nood bij beide generaties om de band sterker te maken en er positieve elementen aan toe te voegen."
Lieve: "Er komen vaak heftige dingen naar buiten. Of je nu een jaloerse moeder had, een manipulerende of een afstandelijke, het voornaamste wat je kunt doen, is in het reine komen met jezelf. Soms kan je het gebeurde niet herstellen, maar je kunt er misschien iets aan toevoegen waardoor het een andere kleur krijgt, zodat het draaglijker wordt."
Liese: "We zijn meer dan het verleden, en door het een plaats te geven en ermee aan de slag te gaan, kan je vooruit. Ik denk dat er in iedere moeder-dochterrelatie iets toe te voegen is, als er bereidheid is aan beide kanten."
www.perenna.be
www.agapebelgium.be