Beetje bang voor de overgang?

We gaan er vroeg of laat allemaal door, maar toch bestaat er nog veel onduidelijkheid rond de menopauze. Onze experts beantwoorden jullie prangende vragen. Artikel van Sanne De Lee voor Libelle.

1
"Mijn vriendinnen hebben al allerlei kwalen, terwijl ik niets merk. Hoe weet je eigenlijk wanneer je in de overgang bent?" - Veerle
Menopauzeconsulente Chris Van Gaver(www.menobalans.be): "De overgang gaat vooraf aan de menopauze, en duurt zes tot tien jaar. Het is de periode waarin je hormonen beginnen te schommelen en je menstruatie steeds onregelmatiger wordt. De dag waarop je een jaar lang niet ongesteld bent geweest, is officieel de menopauze. Daarna kom je in de postmenopauze. 
Gemiddeld begint de overgang ergens in de veertig. Je merkt dat aan allerlei dingen: PMS, hoofdpijn, moeilijker op gewicht kunnen blijven. Maar ook je menstruatie verandert. Je cyclus wordt onregelmatiger, het bloedverlies vermindert, vermeerdert of wordt klonterig en de menstruatie duurt korter of langer. Allemaal eerste signalen. En die mag je eigenlijk niet negeren. Je gaat best meteen preventief te werk: eet gezonde voeding, beweeg meer, vermijd stress en doseer suiker en alcohol. Hoe vroeger je je bewust wordt van de overgang, de signalen herkent en je levensstijl aanpast, hoe beter je klachten kunt opvangen en die nieuwe levensfase kunt accepteren. Dat is - begrijpelijk - lastig als prille veertiger. Maar met onze levensverwachting van 83 haar zitten we tegenwoordig een derde van ons leven in de overgang en (post)menopauze. Net zoals we in de puberteit voorlichting krijgen over wat er allemaal staat te gebeuren in ons lijf, zou dat bij de start van de overgang en menopauze eigenlijk ook moeten gebeuren."

2
"Is hormoontherapie nu eigenlijk gevaarlijk? Wanneer kom ik ervoor in aanmerking?" • Linda
Herman Depypere, gynaecoloog en hoofd van de menopauzekliniek van het UZ Gent: "Zodra je last hebt van menopauzeklachten kom je in aanmerking voor hormoontherapie. Je krijgt dan extra oestrogenen voorgeschreven, om de daling ervan op te vangen en zo je klachten te verminderen. Hormoontherapie wordt best snel in de overgang opgestart, in lichte dosissen en met natuurlijke stoffen (geen synthetische). In dat geval zijn er nagenoeg enkel voordelen: er is geen verhoogd risico op trombose, hart- en vaatziekten of borstkanker - waarvan men lang dacht dat dit wél zo was - en je klachten zullen aanzienlijk verbeteren of zelfs verdwijnen. Hormoontherapie kan op verschillende manieren: via pleisters, gel, tabletten, ... Welke aanpak en dosis het best bij jou passen, bekijk je samen met de gynaecoloog. Maar eens dat vastligt, zit je meestal voor jaren stabiel. Ben je al wat ouder en zit je al enige tijd in de menopauze, dan is hormoontherapie doorgaans minder zinvol. Je gynaecoloog kan wel bekijken welke aangepaste behandeling mogelijk is."

3
"Ik heb last van haaruitval sinds ik in de menopauze zit. Hoe komt dat? En wat kan ik doen?" - Hilde
Herman Depypere, gynaecoloog en hoofd aan de menopauzekliniek van het UZ Gent: "Een typische klacht die zeer frequent voorkomt. Door het wegvallen van oestrogenen, drogen de haarwortels op en verdunt je haar of valt het uit. Aarzel niet om dit te bespreken met je arts of gynaecoloog, want haaruitval door de menopauze is erg makkelijk te behandelen. Met een lage dosis hormonen kun je dit probleem volledig en zeer snel verhelpen - ook wanneer je al enkele jaren in de menopauze zit."

4
"Ik heb gelezen dat je in de menopauze meer kans loopt op osteoporose en hartaandoeningen. Kan ik dan nog wel sporten?" - Irène
Tom Teulinkx, sportarts (www.spikdorenveld.be): "Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk beweging is tijdens de menopauze. "De sofa is de grootste vijand van de menopauzale vrouw", las ik onlangs in een wetenschappelijk rapport. Klopt helemaal. Beweging houdt je mentaal fit, verlaagt je kans op depressie en angst en vermindert typische menopauzeklachten als warmteopwellingen, vermoeidheid, urinaire problemen - zeker wanneer je traint op de bekkenbodemspieren. Daarbovenop beschermt sport tegen kanker, óók als je er nog op latere leeftijd mee start.
Nu klopt het inderdaad dat door het wegvallen van oestrogenen in de menopauze je botten brozer worden en je kans op hart- en vaatziekten stijgt. Dat zorgt uiteraard voor een groter risico op botbreuken en hartproblemen tijdens het sporten. Maar dat weegt niet op tegen de voordelen. Plus: door te sporten kun je die gezondheidsrisico"s weer voor een stuk opvangen. Sport versterkt namelijk je botten en verlaagt je cholesterol, bloeddruk, risico op ouderdomsdiabetes en gewicht - allemaal factoren die hart- en vaatziekten in de hand werken. 
Het komt dus aan op het juiste evenwicht. Niet te intensief sporten (want dan loop je meer risico op blessures en gaat je hartslag te fel omhoog), maar genoeg om te profiteren van alle voordelen. Wandelen is het meest geschikt. Wandel je vier uur per week tegen 5 kilometer per uur, dan daalt de kans op botbreuken met maar liefst de helft en die op een hartinfarct met dertig procent. Jog je drie keer per week, dan zakt ook het risico op dementie. Behalve gewrichtsbelasting, zet je best ook in op spierversteviging, via bijvoorbeeld aquagym, zumba of pilates. Weet je niet goed waar te beginnen, aarzel dan niet om begeleiding in te schakelen van een sportarts of kinesist."

5
"Mijn libido is duidelijk gezakt, tot grote frustratie van mijn man. Hoe gaan we hier mee om?" - Chantal
Seksuologe Rika Ponnet (www.duetrelatiebemiddeling.be): "Een dalend libido tijdens de menopauze valt deels te verklaren door hormonale schommelingen, maar vaak hangt het ook samen met je zelfbeeld dat verandert. Vergelijk het met de periode net na een zwangerschap: veel vrouwen voelen zich dan onaantrekkelijk voor hun partner en sluiten zich af voor seks. Zo ook bij de menopauze. Je lichaam verandert, je vruchtbaarheid valt weg, je voelt je ouder en minder begeerlijk. Maar je lichaam verandert geleidelijk aan, ook voor je partner. Je bént niet plots een oude vrouw. Probeer jezelf dus ook niet zo te zien door de ogen van je partner of omgeving. Praat eventueel met je arts of gynaecoloog of ga eens langs bij een seksuoloog. Een gesprek kan opluchten, helpen relativeren. Vind je het moeilijk om te praten met je partner, maak dan wel duidelijk wat je verlangt. "Ik zou het fijn vinden als je me af en toe zegt dat ik er goed uitzie." Het slechtste wat je kunt doen, is seks volledig afsluiten. Hoe langer je dat doet, hoe groter het probleem wordt. De menopauze betekent niet dat je seksleven over is. Integendeel: onderzoek wijst uit dat de seksuele tevredenheid het hoogst is bij vijftigers en zestigers. Net omdat er dan meer vrije tijd is, maar ook meer zelfacceptatie en maturiteit."

6
"Mijn huid voelt opmerkelijk droger nu ik in de overgang zit. Heeft ze andere verzorging nodig?" - Ingrid 
Dermatoloog Thomas Maselis (www.drmaselis.be): "Testosteron en oestrogeen zijn de belangrijkste prikkels voor de aanmaak van huidsmeer, dat je huid soepel en gehydrateerd houdt. En net die hormonen vallen weg. Iedere vrouw merkt dus dat haar huid in de menopauze droger wordt. Iemand met een van nature vettere huid zal hier wel minder last van hebben dan iemand die sowieso een droge huid had. 
Vanaf de overgang zou je je huidverzorging dus moeten aanpassen. Smeer hydraterende dag-, nacht- en lichaamscrèmes. Gebruik een douchecrème of -olie in plaats van een douchegel en reinig je gezicht met milde melk- of olieproducten. Voor vrouwen met een extreem droge huid -die bijvoorbeeld schilfert of zelfs scheurt- kan hormoontherapie een oplossing bieden. De geslachtshormoondaling wordt zo kunstmatig aangevuld. Overleg wel steeds met je arts om te bepalen of de voordelen opwegen tegen de nadelen."

7
"Ik mag geen hormonen of geneesmiddelen nemen, maar heb ongelofelijk veel last van opvliegers. Bestaan er homeopathische middelen waarmee ik mijn klachten kan verminderen?" - Pascale
Dr. Leon Scheepers, homeopaat (www.homeoca.be): "Die bestaan zeker. In mijn praktijk help ik heel wat vrouwen met overgangsklachten. Ik ga daarbij steeds uit van de individuele symptomen. Opvliegers bestaan bijvoorbeeld in erg uiteenlopende vormen. Bij sommige vrouwen wordt enkel het gezicht wat rood, bij anderen start dat vanuit de buik. Sommigen voelen een opvlieger aankomen, terwijl het anderen compleet overvalt. Eerst breng ik dus de persoonlijke situatie in kaart. Op basis daarvan geef ik een homeopathisch middel dat je eenmalig inneemt. Bij sommige vrouwen werkt dat meteen, anderen hebben meer tijd nodig. Het kan ook gebeuren dat het middel niet werkt of dat de opvliegers na een poosje terugkomen. In dat geval maken we opnieuw een afspraak om een andere aanpak te bepalen. Geef homeopathie dus zeker een kans als je geen geneesmiddelen wilt of kunt nemen. Het een sluit het ander bovendien niet uit: een homeopathische behandeling valt prima te combineren met reguliere geneeswijzen."

8
"De menopauze maakt me soms erg somber. Ik voel me zo oud en afgedankt. Is dit gevoel nu voor altijd?" - Lieve 
Seksuologe Rika Ponnet: "Geen enkele vrouw kijkt uit naar de menopauze. Het is dan ook een moeilijke periode in je leven. De natuur dwingt je erg acuut om voor een stuk afscheid te nemen van het vrouw-zijn en confronteert je met het ouder worden. En of je nu fysiek last hebt of niet: mentaal gaat dat gepaard met ups en downs. Eens te meer omdat we in een cultuur leven met weinig oudere rolmodellen, en waarin jeugdigheid belangrijker is dan ooit. Sommige vrouwen slagen erin om er allemaal het beste van te maken, anderen voelen zich depri. En dat is oké. De overgang is een vorm van afscheid nemen, van rouwen. Maar het is geen kommer-en-kwelverhaal: gemiddeld worden vrouwen bijna 83 jaar, dus er komen nog heel wat mooie en actieve jaren aan. Blijf niet in het negatieve hangen, maar probeer te accepteren dat er een nieuwe periode in je leven aanbreekt. Merk je dat je echt depressieve neigingen krijgt, ga dan zeker praten met je gynaecoloog of een psycholoog. De oorzaak ligt meestal dieper. Oud verdriet over een niet-ingevulde kinderwens kan bijvoorbeeld opnieuw naar boven komen, omdat dat nu volkomen definitief wordt. Ook word je in deze levensfase vaak geconfronteerd met ouders die hulpbehoevend worden of sterven, kinderen die hun vleugels uitslaan, een scheiding, ... Allerlei zaken die emotioneel erg zwaar kunnen zijn."

9
"Ondanks hormoonkuren blijf ik last hebben van extreme vaginale droogte. Mijn man en ik kunnen hierdoor niet meer vrijen. Wat kan ik doen?" - Anja
Herman Depypere, gynaecoloog en hoofd aan de menopauzekliniek van het UZ Gent: "Is je vagina erg droog ondanks hormoonbehandelingen, dan krijg je wellicht een te lage dosis. De vagina staat immers volledig onder invloed van hormonen. Gedurende je leven krijgt ze voldoende oestrogenen waardoor het slijmvlies erg dik is, de zuurtegraad op peil blijft en bacteriën geen kans krijgen om infecties te veroorzaken. Vallen die oestrogenen weg, dan wordt de vagina dunner, is ze minder goed beschermd, minder elastisch en ook droger. Vaginale droogte is dus een zeer vaak gehoorde klacht tijdens de menopauze die het voor veel vrouwen moeilijk of onmogelijk maakt om seks te hebben. Maar het is niet onomkeerbaar. Zodra je vagina opnieuw oestrogenen krijgt, zal het evenwicht zich vrijwel volledig herstellen. In veel gevallen volstaat lokale hormoontherapie, via vaginale tabletten die je twee keer per week voor het slapengaan inbrengt."

10
"Ik ben zo bang om bij te komen en mijn taille te verliezen. Zijn menopauzekilo"s echt onvermijdelijk?" - Ingrid
Menopauzeconsulente Chris Van Gaver: "Voor een deel wel. Het feit dat je lijf steeds minder oestrogenen aanmaakt, heeft voor je gewicht en lichaamsvorm een aantal gevolgen. Zo vertraagt je stofwisseling. 3 tot 5 kilo bijkomen ten gevolge van de overgang is normaal. Je bijnieren zullen daarnaast vrouwelijk hormoon produceren, om de dalende oestrogeenaanmaak in je eierstokken te compenseren. Een slim systeem, maar die extra hormonen worden wel opgeslagen in vetreserves van onder meer je buik. En dan is er nog je lichaamsvorm die verandert: spiermassa neemt af, vetmassa neemt toe.
Ook onrechtstreeks speelt de oestrogeendaling in op je gewicht. Zo doet het het gelukshormoon serotonine dalen. Je kunt je daardoor somber of depressief voelen en gaat sneller emo-eten of naar zoetigheid grijpen. 
Vanaf de overgang wordt het dus extra belangrijk om stress zoveel mogelijk te vermijden en je voedingspatroon aan te passen. Kies voor gezonde, pure, onbewerkte voeding, noten en volle granen. Eet regelmatig en probeer zoetigheid en alcohol te mijden. Blijf ook in beweging. Het boost niet alleen je metabolisme, maar ook je mentale toestand. Met die drie factoren in het achterhoofd - voeding, beweging en stressreductie - kun je extra menopauzekilo"s voorblijven."

11
"De overgang maakt het me flink lastig: vermoeidheid, hoofdpijn, concentratieproblemen, opvliegers, ... Hoe zorg ik ervoor dat mijn werk hier niet onder lijdt?" - Vera
Menopauzeconsulente Chris Van Gaver: "De overgang valt vaak samen met het moment waarop je carrière floreert. Je hebt jezelf voldoende bewezen, voelt problemen op de werkvloer goed aan en hebt ambities waargemaakt. En net dan krijg je af te rekenen met slapeloze nachten - samen met oestrogeen schiet immers ook de productie van het slaaphormoon melatonine alle kanten op - en concentratieproblemen. Niet evident. 
Opnieuw is het in eerste instantie belangrijk om je klachten zo goed mogelijk op te vangen en extra goed voor jezelf te zorgen. Heb je een goede relatie met je collega"s en baas, práát er dan ook over. Honderd procent van de vrouwen komt in de menopauze, en toch is het een groot taboe. Dat is toch jammer? Leg uit waarom je wat prikkelbaarder bent. Spreek eventueel af dat je je af en toe mag afzonderen in een privéruimte om je goed te kunnen concentreren en door te werken. Stel je ook assertief op en vraag hulp of wijs opdrachten af als je dat nodig hebt. Op die manier hou je je productiviteit én je zelfvertrouwen hoog."

De meest voorkomende klachten
• Opvliegers of warmteopwellingen
• Vaginale droogte
• Pijn bij het plassen, urineverlies
• Stemmingswisselingen
• Slapeloosheid
• Gewichtstoename
• Hartkloppingen
• Hoofdpijn
• Spierpijn
• Vergeetachtigheid en concentratiestoornissen
• Duizeligheid
• Broze haren en nagels
Bron: UZ Leuven

Je bent niet alleen
• Vrouwen hebben gemiddeld rond hun 51ste hun laatste menstruatie
• Voor 77% belemmeren de klachten van de menopauze ernstig hun levenskwaliteit
• 41% ervaart een negatieve impact op hun fysieke doen en laten, 38% vindt dat hun uiterlijk eronder lijdt
• 30% heeft een verminderd libido, 25% heeft last van vaginale droogte
Bron: enquête Abbott en de Belgische Vereniging voor Menopauze (2014)