19 maart 2019 Magazine
Het is intussen duidelijk: intimiteiten zijn alleen maar oké als ze gewenst zijn en geen grenzen overschrijden. Maar hoe moet dat als die grens soms wazig is en voor iedereen verschillend? En hoe grijs is de zone tussen aanvaardbaar en niet-aanvaardbaar? Tekst: Carine Stevens
Ik was een jaar of vijfentwintig en zat in een chique auto op de passagierszetel, naast een man van zo"n twintig jaar ouder. Hij was gestopt op enkele honderden meters van mijn huis, op een donkere parking, waar hij aan me begon te frunniken. Mijn blouse was al losgeknoopt tot aan mijn navel, één hand kneedde mijn rechterborst terwijl de andere langs mijn rok naar boven kroop. Toen hij me op een gegeven moment losliet om zich van zijn das te ontdoen, en wellicht nog een paar andere kledingstukken, ben ik snel uitgestapt en naar huis gerend. Achteraf heb ik die man nog een paar keer ontmoet, vooral professioneel, maar we hebben het er nooit meer over gehad. Hoe ik in zijn auto was beland? We waren samen naar een meeting geweest waar hij me had geïntroduceerd bij zijn zakenrelaties. Ik was toen op zoek naar een job, hij was een kennis met een hoge functie en veel aanzien. Jarenlang heb ik niet meer aan die avond gedacht, tot de recente #MeToo-heisa losbarstte. Had ik indertijd ook te maken gehad met grensoverschrijdend gedrag? ‘Ja, die man zag in jou een jong blaadje dat hem iets verschuldigd was", zegt een stem binnenin me. ‘Nee", roept een andere. ‘Want er is niks gebeurd én je hebt hem letterlijk het nakijken gegeven. Bovendien had het maar een haar gescheeld of je was ingegaan op zijn avances, zo gevleid voelde je je door zijn aandacht."
Op een hoopje
Welk van de twee stemmetjes uiteindelijk de bovenhand haalt? Toch wel het laatste, geef ik toe. Al komt een vriendin aan wie ik het verhaal vertel tot een andere conclusie. Er is in deze kwestie dan ook geen eenduidig ja- of nee-antwoord, alleen een weifelend ‘euh". Welkom in de beruchte grijze zone, waar mensen laveren tussen zekerheden en twijfels, tussen oude en nieuwe omgangsvormen. Mag je als man nog een complimentje maken of een aangebrande mop vertellen? Mag je je als vrouw nog sexy kleden of een man uitdagen?
"In de MeToo-context wordt een en ander behoorlijk uitvergroot en gepolariseerd, en niet alleen op sociale media", bevestigt psychologe Margo Van Landeghem. "Aan de ene kant heb je de mensen die seksueel grensoverschrijdend gedrag consequent minimaliseren en zelfs ontkennen. Aan de andere kant zijn er de mensen die het nu plotseling overal zien. Alsof er alleen maar daders en slachtoffers zijn, waarbij de meeste mannen daders zijn en de meeste vrouwen slachtoffers. Elke nuance is zoek."
Van Landeghem betreurt ook dat er te veel op één hoop wordt gegooid. "#MeToo gaat over machtsmisbruik: een situatie waarbij de een meer touwtjes in handen heeft dan de ander en daar misbruik van maakt door seksuele avances te maken. Dat staat los van het verleidingsspel tussen twee mensen die flirten en elkaar besnuffelen. Het klopt dus niet mannen zich in de nasleep van #MeToo de vraag stellen of ze nog tegen een vrouw mogen zeggen dat ze er goed uitziet en of ze nog wel op de versiertoer mogen gaan. En vrouwen die achteromkijken en niet weten of ze in een bepaalde situatie misschien ‘nee" hadden moeten zeggen, moeten zich vooral afvragen of het toen om een machtsrelatie ging. In een machtsrelatie is er geen grijze zone; hier is de grens tussen aanvaardbaar en niet-aanvaardbaar gedrag scherper afgebakend. Macht heeft overigens niet alleen betrekking op hiërarchische relaties in de werkomgeving, maar op alle situaties waarin er een onevenwicht is. Zoals een verschil in fysieke kracht, of een economische of intellectuele dominantie die de deur kan openzetten naar intimidatie."
Grenzen stellen
Terug naar de grijze zone. Die spannende grijze zone die we uitgebreid mogen verkennen in elke ‘gelijkwaardige" relatie tussen twee mensen die willen polsen of er interesse is of gewekt kan worden. Margo Van Landeghem: "Het is een spel van uitproberen en aftasten, soms doelgericht, soms klungelachtig. En ja, soms doe je dan domme of gênante dingen waarvan je achteraf denkt: dit had ik beter niét gedaan. Dat is geen grensoverschrijdend gedrag maar iets wat erbij hoort, net als een blauwtje lopen. Je leert ervan."
"Als ik denk aan wat ik allemaal heb uitgespookt in mijn studentenjaren krijg ik soms nog het schaamrood op de wangen", aldus Katrien (44). "Dingen waar ik me nu niks meer bij kan voorstellen, zoals het bed delen met twee jongens tegelijk of wakker worden in de armen van een onbekende. Ik heb ook een hele tijd iets gehad met een jongen op wie ik zo passioneel verliefd was dat ik zowat alles deed wat hij me vroeg, inclusief de meest ranzige seksspelletjes. Veinzend dat ik het fijn en lekker vond, omdat ik bang was dat hij me anders een preutse seut zou vinden en me zou dumpen. Ik heb toen zeker over mijn grenzen laten gaan, maar er geen trauma"s aan overgehouden. En het heeft me geholpen om in latere relaties wél duidelijk aan te geven wat ik al dan niet wilde in bed."
"We gaan er te vaak van uit dat mensen als vanzelfsprekend elkaars grenzen kennen en respecteren, maar zo werkt het niet." Aan het woord is Rika Ponnet, relatiedeskundige. Ze pleit er in de eerste plaats voor om duidelijker te communiceren als het gaat om grenzen in intimiteit. "Wordt er geen grens gesteld, dan mag je niet verwachten dat de ander automatisch weet waar die ligt en nog minder dat die zich eraan houdt. In elke relatie geldt: wie te braaf is en te weinig assertief, loopt het risico dat er over hem of haar wordt heen gelopen. Grenzen worden maar gerespecteerd als ze worden aangegeven. Waarmee ik grensoverschrijdend gedrag in geen geval wil goedpraten en evenmin de #MeToo-slachtoffers wil culpabiliseren. Het is complexer dan dat. Maar aan de basis van ongewenste intimiteiten ligt vaak vooral een communicatieprobleem."
Wederzijdse afstemming
Grenzen laten zich ook niet zomaar raden, juist omdat ze zo persoonlijk zijn en voor iedereen anders liggen. "De ene vrouw ervaart het als bedreigend als ze op straat wordt nagefloten, de ander heeft daar geen enkele moeite mee", legt Rika Ponnet uit. "Er bestaan inzake grenzen van intimiteit geen algemene regels of wetmatigheden. Het is een kwestie van wederzijds op elkaar afstemmen. Mijn advies: je mag alles proberen, als je maar je voelsprieten uitsteekt en rekening blijft houden met de reactie van de ander. Stel dat je een eerste date hebt met een man die vrij snel je hand aanraakt, omdat hij je zo duidelijk wil maken dat hij je wel ziet zitten. Je kunt daaruit concluderen dat die man te hard van stapel loopt en dus niet oké is. Of je kunt je hand terugtrekken en zeggen: ‘Sorry, dit gaat me wat snel". Als een man goed in elkaar zit, accepteert hij dat zonder meer. Doet hij dat niet en blijft hij aandringen, dan weet je meteen welk vlees je in de kuip hebt en neem je best afscheid. Idem dito als hij iets zegt dat je niet bevalt: hij mag dat gerust zeggen, maar het is aan jou om op een of andere manier aan te geven dat je daar niet van gediend bent."
Maar wat als het voor jezelf niet zo duidelijk is of je ergens wel of niet van gediend bent? Hoe breng je over wat je zelf niet zo goed weet of uitermate verwarrend vindt? Ponnet: "Die verwarring valt terug te voeren op de pleasende rol waar vrouwen nog altijd in zitten. We zijn mondiger en assertiever dan ooit, maar in een datingcontext zijn we nog altijd de afwachtende partij. De man zet de eerste stap, de vrouw gaat daar al dan niet op in. Als een man aandacht voor je heeft en complimentjes maakt, kan het moeilijk zijn om uiting te geven aan vage gevoelens van onbehagen en onvrede, laat staan van protest. Mat het gevolg dat je soms pas achteraf, als je die gevoelens hebt kunnen ontwarren, het gedrag van de ander gaat duiden als grensoverschrijdend."
Voorbij het genderthema
Bert (53) heeft zich, net als veel mannen wellicht, naar aanleiding van #MeToo afgevraagd of hij ooit zelf over de schreef is gegaan. "Ik hoop en vermoed van niet", aarzelt hij. "Beroepshalve ben ik alleszins ‘zuiver": ik heb nooit iets gehad met een collega of klant. Privé zijn de remmen wel wat losser geweest, vooral in de periode tussen mijn twee vaste relaties. Ik heb toen wel af en toe wel aangestuurd op seks als ik een date had, maar ik heb nooit iets gedaan wat de ander niet zag zitten. Daar ben ik vrij zeker van. Als ik hoor of lees wat andere mannen zoal durven uitspoken, ben ik nog vrij braaf geweest."
Ook relatiedeskundige Rika Ponnet wijst erop dat we de realiteit niet uit het oog mogen verliezen. "Er is de laatste tijd een tsunami aan #MeToo-verhalen en -reacties bovengekomen, wat goed is, maar waardoor je bijna zou gaan denken dat grensoverschrijdend gedrag schering en inslag is. Laten we wel wezen: in elk mensenleven zijn er miljoenen contactmomenten, en die verlopen zo goed als allemaal oké. We doen er goed aan om niet te veralgemenen en niet alle mannen over dezelfde kam te scheren."
Nog iets dat duidelijk geworden is in de #MeToo-context: grensoverschrijdend gedrag is geen privilege van mannen. Psychologe Margo Van Landeghem: "Voor elke twee vrouwelijke slachtoffers is er één mannelijk. En ook: voor twee mannelijke agressors is er één vrouwelijke dader. De schaamte en het taboe bij hun slachtoffers zijn des te groter, want ‘hoe kun je je nu door een vrouw laten doen?".
Van Landeghem vindt sowieso dat de discussie te veel is doorgeslagen in de richting van genderongelijkheid. "Nu lees je nog vaak: ja maar, er zijn ook veel mannelijke slachtoffers. En veel mannen die niks verkeerd doen. Dat klopt uiteraard. Maar door te focussen op man-vrouwverhoudingen, gaan we voorbij aan wat we écht willen: de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag, in al zijn vormen."