Huidhonger

Ik klapte mijn laptop open en enkele muisklikken later gleed de poëtische term 'huidhonger' mijn leven binnen. De diepmenselijke wens om gestreeld te worden, zoals de baby in dat kruippakje. Een behoefte moeilijker in te vullen dan een onenightstand. Want de wens om aangeraakt te worden gaat dieper dan seksuele begeerte.

Naarmate we ouder worden, raken we minder aan. Een kind groeit op met de opvoedingsregel die je ook ziet op het bordje in de antiekwinkel: 'Niet aankomen'. Dan breek je geen porseleinen serviezen en geef je in het latere leven ook geen foute signalen. Zo raken we vervreemd van onze innerlijke drang, die al eens bovenkomt als we een glaasje op hebben. Vallen de remmingen weg, dan raken we elkaar vaker aan. En net die liefkozingen staan in mijn geheugen gegrift. De hand van mijn beste vriendin op de mijne als ik huil. Een langgerekte omhelzing na middernacht op een parkbankje. Een vriendin die me een kopje geeft alsof ze de poes des huizes is.

Wanneer ik een week later de deur uitstap, hangt de ochtenddauw nog aan de bladeren. Voor mijn huis zit een dakloze. Zijn naam is Sam (30) en hij leeft al 10 maanden op straat. Wanneer ik pols naar zijn huidhonger, kijkt hij verrast op. "Ik ben net een boek aan het lezen van John Cleese, waarin een onderzoek van Harry Harlow beschreven staat." Een wereldberoemd experiment. Harlow zonderde aapjes bij de geboorte af van hun moeder en zag later hoe dat vroege isolement gevolgen had. Op latere leeftijd misten de apen hints van anderen, ze konden geen problemen oplossen, werden depressief en konden niet paren.

Sinds Sam op straat woont, heeft hij veel tijd om na te denken. "Ik besef nu des te meer de kracht van menselijke nabijheid. Want leven als dakloze is isolerend. Je moet opboksen tegen een heleboel stigma's. Toch zijn er af en toe mensen die mij omhelzen. De laatste knuffel kreeg ik op een middag, van een oud dametje. Dat doet meer deugd dan vijf euro toegestopt krijgen."
'Aanraking is een primaire behoefte, net als eten en drinken'
Relatiedeskundige Rika Ponnet"Aanraking is een primaire behoefte, net als eten en drinken", weet relatiedeskundige Rika Ponnet. "In een samenleving waar sterk ingezet wordt op individualisme, vergeten we soms dat we groepsdieren zijn. Met anderen in contact zijn, is een van onze overlevingsmechanismes. Mensen sterven in totaal isolement. Bij gevaar gaan we als individu eerder vluchten of bevriezen. Terwijl we in groep een veilig gevoel krijgen en steun vinden. Dat zie je bij massabetogingen als de Witte Mars en na de aanslagen in Parijs."

Want de gunstige effecten zijn zelfs bij wildvreemden merkbaar, zo blijkt uit een onderzoek uit de jaren zeventig, in een bibliotheek. Bediendes gaven de bibliotheekkaarten met en zonder korte aanraking terug. De bezoekers die een aanraking kregen, waren positiever over de bediende en de bibliotheek. Ook zij die het niet eens hadden opgemerkt. Een aanraking van een halve seconde kan dus een impact hebben. Recente onderzoeken bevestigen ook dat schijnbaar triviale aanrakingen zorgen voor grotere fooien bij serveersters, meer aankopen in een winkel en ga zo maar door. De aanraking wakkert het besef aan dat we sociale dieren zijn.

Weeshuizen
Vroedvrouwen leggen een pasgeboren kind meteen op de moeder. Niet alleen blijkt uit onderzoek dat baby's hun hartslag afstemmen op die van de moeder, ook brengt dat contact de melkstimulatie optimaler op gang en komt er oxytocine - het knuffelhormoon - vrij.

Die stof komt bij een boeket aan aanrakingen vrij, van een zachte streling tot hand in hand lopen of knuffelen. Een natuurlijk wondermiddel is het, met hetzelfde effect op baby's als op volwassenen. Oxytocine ontspant ons, maakt socialer, scherpt onze concentratie aan en vermindert stress en angst. Maar ook ons immuunsysteem verbetert, net als de spijsvertering en de bloeddruk, en de hartslag verlaagt. Komt de stof veelvuldig vrij, dan schept dat een onderlinge band, waardoor mensen in woelige tijden bij elkaar blijven. Daarnaast neemt het ook pijn weg. Studies wijzen uit dat mensen pijn minder voelen als een geliefde hun hand vasthoudt.

Niet alleen voor de aapjes van Harlow, maar ook voor baby's is aanraking dus van vitaal belang. "Onder het regime van de Roemeense dictator Ceaucescu waren er in de Oostbloklanden weeshuizen waar kinderen nooit werden aangeraakt", zegt Ponnet. "Vandaag weten we dat de afwezigheid van interactie en fysieke verwaarlozing de hersenen aantast. Delen van het brein blijven onderontwikkeld, waardoor mensen zich onvoldoende ontplooien en een lagere levensverwachting hebben."

Middeleeuws
Het werpt een schimmig licht op levenslange celstraffen. In Amerikaanse gevangenissen zijn er langdurige eenzame opsluitingen. Amnesty International uitte al bezorgdheden over veroordeelden die weken, maanden en soms járen in een isolatiecel doorbrengen. Middeleeuwse toestanden, in vergelijking met de Belgische bajes.
'Mijn straf is terecht, maar die huidhonger is ondraaglijker dan opgesloten zitten'
Gevangene Bart (32)
Bart (32) leeft al vijf jaar achter slot en grendel. Hij omschrijft zichzelf als een gevoelige, ingetogen kerel en zit een levenslange straf uit. "Amper aangeraakt worden, daar heb ik het bijzonder moeilijk mee. Dat went nooit. Ik ben een knuffelbeer. Toen ik opgroeide, vochten mijn zus en ik voor een plaatsje in mama's armen. Maar in de gevangenis is er weinig affectie en al zeker niet in het openbaar. In deze mannenwereld doet iedereen zich stoer voor. Maar als de celdeur dichtgaat, valt mijn stoere masker af. Dan overvalt de eenzaamheid mij en heb ik zo'n behoefte aan een knuffel.

"Buitenstaanders vinden dat wij te veel luxe hebben. Maar ze vergeten dat we afgesloten zijn van genegenheid. Je mag communiceren via brief of telefoon. Al is bellen beperkt, net als de bezoekuren. Mijn straf is terecht, maar die huidhonger is ondraaglijker dan opgesloten zitten.

"De enige vorm van affectie is als mijn ouders op bezoek komen", gaat Bart verder. "Die ontmoeting begint en eindigt met een lange knuffel. Als mijn zus meekomt, zij heeft het syndroom van Down, word ik doodgeknuffeld. Het hele bezoek laat ze mij niet los, komt ze tegen mij aanliggen en streelt ze over mijn rug en door mijn haren. Magische momenten."

Elke prikkel afnemen is een marteling, oordeelt Ponnet. "Een gevangenisstraf tast mensen voorgoed aan. Later kijken we daar nog op terug als een van de meest barbaarse dingen die we deden. Dat is niet het antwoord op wat zij hebben aangericht. Vaak is hun daad ook een reactie op wat hen is overkomen. Advocaat Hans Rieder zei ooit: 'In de gevangenis ben ik nog nooit iemand tegengekomen die uit een warm gezin kwam.'"

Dor landschap
'Af en toe de warmte van een omhelzing voelen, is beter dan jarenlang door een dor landschap gaan'
Relatiedeskundige Rika Ponnet
Hoezeer gedetineerden ook hunkeren naar affectie, er zijn ook mensen die bewust een pad zonder liefkozingen bewandelen. Igor (34) is één van de 1.818 priesters in Vlaanderen. Het celibaat laat geen intieme relaties toe, waardoor aanrakingen een zeldzaamheid zijn. "Ik sta nog steeds achter die keuze, zelfs al besef ik na vijf jaar nog meer wat het betekent", vertelt de pastoor. "Steeds meer bisschoppen stellen het celibaat in vraag en spreken over het wijden van gehuwde mannen. Ik juich die dialoog toe, al wil ik mij aan mijn belofte houden net zoals een gehuwde man doet met zijn trouwbelofte."

"Een knuffel geven en krijgen is warmmenselijk, maar dat doe je niet zomaar. Het is tekenend dat Jezus mensen aanraakt, of zich laat aanraken bij genezingsverhalen. Er gaat een kracht van hem uit. God komt dichter bij mensen doorheen Jezus' aanwezigheid, maar ook door ons handelen. Daarom heeft een aanraking erg veel waarde. In mijn vriendenkring is het de gewoonte om een knuffel te geven. Dat doet deugd, maar ik ga niet spontaan iedereen in de parochie beginnen omhelzen. Na het misbruik in de kerk ben ik als priester afstandelijker geworden.

"Ja, er zijn moment waarop ik iemand mis, maar ik ben gelukkig", zegt Igor. "Geluk is ook op vakantie gaan met een goede vriend, zonnebaden en het landschap bewonderen. Of met een vriendin uit eten gaan. Een leven zonder vriendschap, dát zou mij ongelukkig maken."

Ook de 6.170 zusters die in kloosters leven, schenken hun leven aan God. Zuster Lieva (83): "Voor ik in het klooster ging, wilden veel jongens met mij trouwen. Maar iedereen voelt in zich een drang - naar liefde, naar ontmoeting, naar invulling - en die van mij gidste mij hierheen. Het was een roeping, ik wilde mij totaal geven aan God.

"Ik voel een diep, intens geluk. Mijn geloof voelt alsof ik met een fluweelzacht dekentje omhuld wordt. Al heb ik nooit gelaten om de mensen met wie ik in contact kom een kus of een hand te geven. En als een medezuster verdriet heeft, troosten we elkaar met een betekenisvol gebaar en bidden we voor elkaar.

"Af en toe de warmte van een omhelzing voelen, is beter dan jarenlang door een dor landschap gaan", licht Ponnet toe. "Hoe sterker de onderlinge band, hoe rijker het effect en hoe langer die aanraking blijft nazinderen. Huidhonger is ook de reden waarom mannen vaker emotioneel vastlopen en depressief zijn. Vrouwen uiten hun gevoelens makkelijk onderling, pakken elkaar eens vast."

Knuffelfeestjes
Maar wat als je ooit die diepe verbintenis hebt gekend en het dan weer moest afgeven? Ik ga langs bij Christiane (84), die sinds enkele jaren weduwe is. "Hij nam me graag in zijn armen en 's avonds voor de televisie kropen we dicht bij elkaar om de warmte van elkaar te voelen. Twee weken voor zijn dood zei hij: 'Vergeet niet: jij en ik, wij blijven voor eeuwig samen.' Gevleugelde woorden, die bij mij ingeankerd zijn. Ik was zo gelukkig met hem en onze relatie gaat voor mij verder. Ik praat nog altijd met hem en voel nog steeds onze verbondenheid.

"De huid is ons eerste en belangrijkste contactorgaan, ze is heel sensorisch en gevoelig. Volwassenen denken dat relaties alleen draaien om communiceren en seks, terwijl heel ons lichaam een contactzone is", beseft Ponnet.
'Bij mensen die na jaren alleen terug in een relatie stappen, wordt de poort naar hunker en verlangen als het ware geopend'
Relatiedeskundige Rika Ponnet"Bij mensen die na jaren alleen terug in een relatie stappen, wordt de poort naar hunker en verlangen als het ware geopend. Als die relatie stukloopt, is de nood dan ook het hoogst om een nieuw iemand te leren kennen en die aanraking weer te voelen. De behoefte aan lijf-lijfcontact wordt gedesactiveerd wanneer die zo lang te slapen is gelegd. Eenmaal die nood uit z'n winterslaap komt, weten we pas wat we al die jaren hebben moeten missen."

Het mag niet verbazen dat in 2004 het eerste knuffelfeestje georganiseerd werd in Amerika. Een succesvol concept dat kwam overwaaien naar Denemarken, Frankrijk, Engeland én België. De twee en een half uur durende knuffelpartijtjes gaan door in Antwerpen. Lieve (40) is fan. "Sinds ik klein was, kreeg ik te horen dat knuffelen aanstellerij is. Iets wat je niet deed waar anderen bij waren en vooral niet met vreemden, want zo lokte je seksueel of ongewenst gedrag uit. Voor mij voelt zo'n knuffelavond dan ook als een bevrijding. Je kunt anderen aanraken zonder verwachtingen, druk of angst. Het hoogtepunt is de groepsknuffel. Hoe lang die ook duurt, ze is altijd te kort. Op dat moment voel ik zo'n diepe verbinding met mensen van wie ik soms niet eens de voornaam ken, dus al zeker niet hun status of job. Het is zalig en zindert na. Aanraking is iets wat ik niet meer wil missen."