04 februari 2016 Dagblad
'Temptation Island' zet de poorten van de vrije liefde weer wagenwijd open. In het programma wordt het botvieren van seksuele lust soms tot in het belachelijke doorgetrokken, maar ook in het echte leven ligt het gevaar wel 's op de loer. Hoe onvermijdelijk zijn seksuele gevoelens voor 'anderen' als je een partner hebt, hoe gaan we best met die gevoelens om en vooral: wat als er toch een misstap is? Vijf vragen aan Rika Ponnet, Nele Eyckerman en Dirk De Wachter. Artikel van Hanne Vlogaert voor De Morgen.
1. Hoe belangrijk is seks voor een langdurige, intieme relatie?
Hoewel er geen algemene normen bestaan, lijken de meeste seksuologen en relatietherapeuten het er toch min of meer over eens dat seks voor de meerderheid van de westerse bevolking een belangrijk deel van een gezonde relatie uitmaakt. Toch hoeft dat niet voor iedereen het geval te zijn, benadrukt Rika Ponnet. "Er zijn best mensen voor wie seksualiteit minder belangrijk is en die zich toch in een lange én gelukkige relatie bevinden."
Het omgekeerde lijkt minder bevorderlijk voor de relationele levensduur: "Vooral bij mensen die de seksuele beleving vooraan in hun relatie plaatsen en er een prioritair belang aan toekennen, zal dit op termijn voor relationele problemen zorgen."Is seks dus belangrijk? Ja. Moet het een van de doorslaggevende elementen zijn? Zeker niet.
Met die stelling lijkt ook psychiater Dirk De Wachter het eens te zijn. In zijn boek 'Liefde. Een onmogelijk verlangen' benadrukt hij weliswaar het belang van erotiek en spanning voor een relatie, maar plaatst hij die component ook in perspectief door te stellen dat échte liefde vooral te maken heeft met het aanvaarden van het gewone: de geliefde zoals deze zich dagelijks aan ons voordoet - alle banaliteiten en kleine kantjes incluis.
2. Hoe verenigbaar is die gedachte met het in leven houden van de seksuele spanning in een relatie?
Best verenigbaar, tenminste als we De Wachter mogen geloven. Redding komt hier uit onverwachte hoek. Volgens De Wachter is de geliefde - dagelijkse sleur en bijbehorende banaliteiten ten spijt - zo absoluut onkenbaar, dat er voor routine en verveling maar weinig gevaar is. "Doordat de ander nooit volledig te kennen is, zal er ook altijd een soort van gespannen verlangen blijven bestaan", zo luidt het.
Rika Ponnet beaamt dat een langdurige monogame relatie niet in tegenspraak hoeft te zijn met seksuele spanning. "Veiligheid staat niet haaks op spanning", zegt ze. Integendeel: seksuele problemen steken vaak pas de kop op wanneer er ook emotioneel iets spaak loopt in de relatie. Ponnet is er dan ook van overtuigd dat nagenoeg alle seksuele problemen niet meer dan de uitwassen zijn van een dieper liggende emotionele fractuur. "Wanneer iemand aangeeft geen zin meer te hebben in seks, dan is dat vaak omdat er al andere frustraties spelen, die maken dat er ook een breuk in het seksuele verlangen komt."
Bovendien wijst Ponnet erop dat een relatie zo dynamisch is, dat er vanzelf een soort spanningsboog blijft bestaan. "Ook in een langdurige liefdesrelatie blijft het gevoel van verbondenheid niet permanent op eenzelfde niveau. Door persoonlijke gebeurtenissen - een van beide partners zit vaak in het buitenland, bijvoorbeeld - volgen periodes van sterke nabijheid en iets meer afstand elkaar op. Dat zorgt ervoor dat ook de mate van spanning en verlangen variëren."
3. Is het onvermijdelijk dat we binnen een goede relatie toch verliefd worden op een ander?
"Absoluut onvermijdelijk", zo klinkt het. Maar dat hoeft niet erg te zijn. "We zijn allemaal seksuele wezens, dat we vroeg of laat iemand tegen het lijf lopen die ons fysiek aanspreekt, is onvermijdelijk", zegt Ponnet. "Belangrijk is wat we met die gevoelens doen. Kiezen we ervoor om ze deel te laten van onze fantasie, te aanvaarden dat ze daar bestaan, maar zonder er verder iets mee te doen? Of kiezen we ervoor deze gevoelens actief te versterken?"
Dat onderscheid maakt ook Nele Eyckerman, psychotherapeute en docente aan The School of Life. Mensen moeten hun seksuele verlangens tegenover anderen onderkennen en erover communiceren. "Jonge koppels moeten leren dat het oké is om zulke dingen te voelen en dat daarover gesproken kan worden. Nog te vaak zijn die onderwerpen taboe uit angst de ander te kwetsen, waardoor de situatie soms volledig uit de hand loopt."
Als een koppel ervoor kiest hun 'verboden' verlangens met elkaar te delen, kunnen ze er ook binnen de relatie een mouw aan passen.
4. Wat als het toch tot overspel komt?
Als verliefde gevoelens toch leiden tot bedrog, heeft dat een enorme impact op de vertrouwensband, legt Ponnet uit. "Ook al kunnen de scherven nog terug aan elkaar gelijmd worden, de fragiele breuklijnen zullen altijd zichtbaar blijven. Het absolute, onbegrensde vertrouwen waarvan partners voorheen konden genieten, zal nooit meer terugkeren."
Wil dat zeggen dat overspel onvermijdelijk het einde van een relatie moet zijn? Neen. "Sommige koppels weten uit het bedrog toch nog iets positiefs te halen: ze krijgen een meer realistisch beeld van hoe hun relatie eruit zag en wat er precies spaak liep. Dat inzicht geeft hen een kans om het in de toekomst beter aan te pakken."
Tot die conclusie komt ook Eyckerman. "Koppels die met overspel te maken krijgen, kampen in feite met twee problemen. Er is bij de partner die de ontrouw pleegde sprake van een intern probleem: een emotionele instabiliteit die hem tot zijn misstap dreef." De taak waar hij of zij voorstaat, is er dan ook eentje van zelfreflectie: hij moet voor zichzelf zien uit te vissen welke motieven hem zover brachten." Pas wanneer de individuele noden duidelijk zijn, kan er aan de relatie gewerkt worden.
"Overspel is voor elke relatie een soort van wake up-call, een teken dat de relatie toch niet zo goed in elkaar zat als de partners aanvankelijk dachten. Ook dat aspect moet onderzocht worden: waar liep het precies mis, wat verwachten beide partners van de relatie, waar zitten frustraties en moeilijkheden en hoe kunnen die in de toekomst vermeden worden."5. Zijn er grenzen aan onze vergevingsgezindheid?
Uiteraard. Een eerste moeilijkheid zit hem in onze pure biologische gesteldheid: "Ons brein kan dan wel besloten hebben onze partner te vergeven, vergeten kunnen we het nooit", zegt Eyckerman. Op onbewaakte momenten zal de emotionele pijn en de woede die met het overspel gepaard ging, dan ook opnieuw de kop op steken. Het is dan zaak om daar op een behoorlijke manier mee om te gaan.
In die goede omgang kunnen we onze hersenen gelukkig een handje toesteken zo blijkt. "Door middel van allerlei vergevingsstrategieën kunnen we ons brein trainen om zo vergevingsgezind mogelijk in het leven te staan." Een belangrijk gegeven daarbij blijkt - naast communicatie - empathie te zijn: hoe goed kunnen we ons inleven in de redenen van het bedrog en hoe goed kan de ontrouwe partner zich inleven in de pijn van de bedrogen partij.
Of een koppel het overspel al dan niet te boven komt, heeft daarnaast natuurlijk ook te maken met de mentale veerkracht van beide partners en met de aard van hun relatie voor de misstap. "Voor slachtoffers die het overspel op zichzelf betrekken en de oorzaken in hun eigen tekortkomingen zoeken, wordt het herstel erg moeilijk", zegt Eyckerman. "Je mag tenslotte niet vergeten dat seksueel of emotioneel bedrog een enorme aantasting is van iemands intimiteit. Dat kan erg verstrekkende gevolgen hebben, niet alleen voor het relationele vertrouwen maar ook voor het zelfvertrouwen en het zelfbeeld in het algemeen."