Relatie zonder seks

Als het goed gaat, wordt er veel over gesproken. Maar wat doe je als het niet vlot in de slaapkamer? Enkele vrouwen doorbreken het taboe. Paul Enzlin en Rika Ponnet kaderen het gegeven. Reportage van Lisa Gabriëls en Els De Ridder voor Libelle.

Sofie is al jaren niet meer intiem met haar man
Sofie (44): "Vroeger besefte ik niet dat seks zo aanwezig is in onze maatschappij. Je leest erover in magazines, ziet het op televisie. Onder vriendinnen wordt erover gesproken, als het goed gaat. Maar als het, zoals bij mij, niet goed loopt, sta je alleen. Dan durf je er niet over praten. Niemand weet dat een mooie vrijscène op televisie een steek door mijn hart is. Niemand weet dat ik soms huil bij een romantische passage in een boek, omdat het me zoveel pijn doet. Pas nu ik geen genegenheid meer krijg, besef ik hoe essentieel het is. Pas nu voel ik dat het gemis fysiek pijn kan doen. Dat het je verandert. Ik ben altijd een gezonde vrouw geweest die genoot van seks. Meer en meer begin ik te beseffen dat 44 jaar te jong is om te aanvaarden dat het er niet meer is.
Toen ik Lucas leerde kennen, had ik nooit kunnen vermoeden dat we dit probleem zouden hebben. Ik was 36 jaar, kwam uit een relatie en hij maakte meteen duidelijk dat hij me wilde verleiden. Ik hield de boot af omdat ik nog niet klaar was voor iets nieuws, maar Lucas was een volhouder. Hij stond me bij, hielp me en steunde me in alles. Langzaamaan veroverde hij mijn hart. Ook op seksueel vlak zat het goed: we vreeën drie keer per week. Ik had hem van in het begin duidelijk gemaakt dat ik graag een kindje wilde - mijn vorige relatie was op dat verlangen stukgelopen - en hij stemde toe. Ik besef nu dat ik meer tijd had moeten nemen om hem echt te leren kennen. Maar ik was 36 jaar en had geen tijd te verliezen. Nu besef ik dat het daarom was dat we toen zoveel seks hadden. Niet omdat hij ernaar verlangde, maar omdat hij me een kind gunde. Enkele jaren geleden heeft hij het me letterlijk gezegd. Volgens hem was ‘de missie volbracht'. Het was een slag in mijn gezicht: hij had dus écht geen nood aan seks.
In het begin hield ik bij hoe lang mijn man en ik niet meer gevreeën hadden. Ik telde de maanden, de jaren. Nu niet meer. Het is te pijnlijk. We zijn acht jaar samen en ik kan me de laatste keer niet meer herinneren. Drie jaar? Vijf jaar? Het begon toen ik zwanger was. Plots wilde hij me niet meer aanraken, omdat hij bang was dat de baby iets zou overkomen. Ik begreep hem, want voor ik zwanger werd van Rik kreeg ik twee keer een miskraam. Dat hij voorzichtig wilde zijn en bezorgd was, vond ik lief. Maar toen Rik geboren werd, kwam de intimiteit niet terug. ‘Dat is normaal', dacht ik. ‘We hebben net een baby gekregen, we zijn erg moe.' Geen moment maakte ik me zorgen. Rik was een huilbaby en het waren zware maanden. Het lag ook aan mij, hoor. Ik had zo lang gedroomd van een kind dat ik maar met één ding bezig was. Maar stilletjes aan besefte ik dat we iets moesten ondernemen. Ik nam het initiatief, maar hij wees me af. Te moe. Geen zin. Geen tijd. Twee jaar heeft dat geduurd en ik was ten einde raad. Tot ik hem eindelijk kon overtuigen. Het was onwennig en voelde vreemd aan. Maar voor mij was het een doorbraak. Ik dacht dat alles weer normaal zou worden, dat de moeilijke periode voorbij was. Maar ook dan bleef de frequentie laag. Om de drie maanden. Daarna om de zes maanden. En nu helemaal niet meer.
Ontelbare keren heb ik het initiatief genomen. Heb ik hem gevraagd wat er met me scheelde. Kocht ik sexy lingerie, ging ik op dieet, maakte ik me op. Ik dacht zelfs dat hij me bedroog, dat hij ergens anders zijn intimiteit vond. Maar hij zei dat hij er gewoon geen behoefte aan had. Dat dat niet zou veranderen, en dat ik daar rekening mee moest houden. En ik dan? Waarom hield hij geen rekening met mij? Zoveel jaar afwijzing doet iets met je als vrouw. Een vriend zei me onlangs dat ik niet meer dezelfde was. Vroeger was ik vrolijk en spontaan. Nu maak ik me klein, onopvallend. Maar ik heb me niet laten gaan. Ook al heeft mijn man geen aandacht meer voor me, toch blijf ik me verzorgen en ben ik een fiere vrouw. Maar mentaal heeft het me gekraakt. Ik ben onzeker geworden, voel me niet aantrekkelijk of de moeite waard. Want enkel je man kan je zo doen voelen. Noch de lieve woorden van mijn vrienden, noch de liefde van mijn zoon of de steun van mijn ouders kunnen dat gemis wegnemen. Ik heb ervan in de put gezeten. Eén keer heb ik een afspraak bij een psycholoog gemaakt, maar die heb ik op het laatste moment afgezegd. Omdat ik bang was voor wat er naar boven kon komen. Mijn man en ik zijn goede vrienden. We leven als broer en zus, maar we zijn wel een goed team. Wat als ik bij de psycholoog besef dat dat voor mij niet genoeg is? Soms kan ik jaloers zijn op mijn ouders. Zij zijn al zo lang samen en toch kan ik aan hen zien dat ze van elkaar houden. Kan ik mezelf dat ontzeggen? Omdat ik mijn kind geen scheiding wil aandoen? Ik besef meer en meer dat het niet klopt. Dat ook ik een leven verdien waarin iemand me het gevoel geeft dat ik de moeite waard ben. Maar ik vraag me wel af of ik ooit de moed zal kunnen vinden."

Cynthia (48) is gelukkig zonder seks
"Mijn man en ik zijn al 30 jaar samen en hebben drie kinderen die ondertussen het huis uit zijn. We zien elkaar graag en zijn een goed koppel. Alleen vrijen we niet meer. Vroeger was ons seksleven normaal, zonder hoogtes of laagtes. Mijn man had meer zin dan ik, maar ik kwam hem daarin tegemoet. Eén keer per week waren we intiem met elkaar. Niet omdat ik er zin in had of omdat het voor mij hoefde, maar omdat ik vond dat ik het mijn man verschuldigd was. Hij verdiende toch een vrouw die hem alles gaf wat het huwelijk inhield? Ik was me ook bewust van het feit dat seks ook wel belangrijk is in een relatie. Als we niet meer zouden vrijen met elkaar, zou hij misschien sneller verleid kunnen worden door een andere vrouw... Niet dat ik hem ervan verdacht me ooit te zullen bedriegen, maar het speelde toch in mijn hoofd. En soms eens tegen mijn zin vrijen was gemakkelijker dan me schuldig te voelen over mijn afwijzing, of te piekeren over wat het betekende voor onze relatie. Als we allebei wat gedronken hadden, kon ik er zelfs van genieten. Het was ons systeem, en het werkte.
Op mijn 43e veranderde alles. Ik raakte in de menopauze en vrijen werd voor mij ronduit pijnlijk. Volgens de gynaecoloog was het helemaal normaal: door de hormonale veranderingen raak je minder snel opgewonden en bij mij lukte het helemaal niet meer. Ik werd bijna bang om met mijn man intiem te zijn, omdat het zoveel pijn deed. Ook hij merkte het. De laatste keer dat we vrijden, was meer dan een jaar geleden. Toen hij zag hoe moeilijk ik het had, zei hij dat het voor hem dan ook niet hoefde. Zo lief en begripvol, maar daardoor is ons intiem leven helemaal verdwenen. Ondertussen zitten we op dezelfde golflengte omdat hij antidepressiva neemt en daardoor ook geen zin meer heeft. Ik vind het jammer dat we in zo'n situatie zijn beland, maar ben ook wel opgelucht. We zijn gelukkig samen, op deze manier. Met knuffels en tederheid. Misschien komt zijn zin terug als hij stopt met zijn medicijnen en dan wil ik wel naar de gynaecoloog gaan voor oplossingen. Net omdat ik besef hoe belangrijk dat vrijen is. Maar op dit ogenblik zijn we perfect gelukkig in een seksloos huwelijk. En eerlijk? Voor mij mag het eigenlijk altijd zo zijn."

Anna (52) vindt dat de maatschappij een verkeerd beeld van seks schetst
"Ik schaam mij niet om het te zeggen: ik ga veel liever eens lekker uit eten dan te vrijen met mijn man. Niet dat ik aseksueel ben of mijn man niet graag zie, ik vind er gewoon niets meer aan. Vroeger was het anders, ja. Als twintiger en dertiger was ik heel actief en heb ik er ook van genoten. Mijn man en ik deden het graag, op regelmatige basis. Maar met het verstrijken van de jaren heb ik er steeds minder zin in. Niet abnormaal denk ik: biologisch gezien is het logisch dat je verlangen het grootst is als je vruchtbaar bent en dus ook kinderen op de wereld kunt zetten. Maar eens die taak volbracht was - we hebben vier kinderen - hoefde het voor mij niet meer. Als ik er met mijn vriendinnen over praat, merk ik dat ook zij seks niet meer zo belangrijk vinden. Net daarom vind ik het jammer dat er in onze maatschappij zo'n verkeerd beeld van geschetst wordt. Je ziet het overal: in reclames, op televisie, in boeken. Met Valentijn word je rond de oren geslagen met welke nieuwe standjes je moet uitproberen, welke middeltjes je moet nemen om beter te presteren en hoe je elkaar kunt verrassen met handboeien en zweepjes. Ik vind het vreselijk, alsof een relatie niet veel meer is dan dat? Ik zou me haast abnormaal gaan voelen omdat ik mijn man niet bij tijd en stond eens vastbind. Ook al heb ik zelf geen problemen met mijn lage libido, toch krijg ik een schuldgevoel aangepraat.
Want mijn man en ik zien elkaar wel nog graag. We hebben een goed huwelijk en ik respecteer hem. Mijn gebrek aan zin heeft niets te maken met het feit dat we al lang samen zijn: ook in een nieuwe relatie zou ik er geen nood aan hebben. Het is gewoon zo gegroeid. Omdat ik hem niet altijd wil afwijzen, vrij ik op gezette tijden met hem. Omdat het voor hem wél nog belangrijk is. En het is niet omdat ik een relatie zonder fysieke liefde zou willen, dat hij er ook akkoord mee hoeft te gaan. Door af en toe tegen mijn zin te vrijen, kunnen we ook weer gewoon knuffelen. Er is een periode geweest dat we elkaar niet meer durfden aanraken omdat ik bij elke aanraking dacht dat hij aanstuurde op seks. Ik reageerde geïrriteerd en wees hem af, en kreeg daardoor ook niet meer de genegenheid waar ik wél nog naar verlangde: knuffels, kusjes. Dit is een prima oplossing, voor ons allebei."

Annelies (49) heeft geen zin meer, haar man wel. Ze worstelt met een groot schuldgevoel.
"Vroeger konden mijn man en ik elke dag met elkaar vrijen. Het was plezierig, ontspannend voor ons allebei. Ik had evenveel nood aan die intimiteit als hij. Ik denk nog vaak met weemoed terug aan 'onze wilde jaren', zoals ik ze noem. Hoe anders is het nu! In 2007 kreeg ik een longembolie en is onze relatie veranderd. Hij was zo bang om me kwijt te geraken dat hij meer mijn verzorger werd dan mijn partner. Ons seksleven raakte in het slop: tot dan waren we nog drie keer per week intiem met elkaar, na mijn longembolie veel minder. In 2012 heb ik mijn baarmoeder en eierstokken moeten laten wegnemen door een verhoogd risico op kanker. Nu kan ik er me helemaal niet meer toe aanzetten om te vrijen. Ik heb het gevoel dat mijn vrouwelijkheid weg is. Het onderwerp ligt moeilijk in onze relatie. Ik worstel met een schuldgevoel, een kwaadheid naar mijn lichaam toe. Want ik geef hem niet meer wat ons vroeger zo gelukkig maakte. Gelukkig kunnen we wel nog intens knuffelen, daar kan ik zo van genieten. Dan weet ik dat hij toch nog van me houdt, ook al geef ik hem geen seks meer. Ik hoop wel dat ik op een dag weer zin krijg. Want eerlijk? De tijd dat we vrijden waar en wanneer we konden, was de mooiste van mijn leven."

Lynn (25) heeft haar bezorgdheid uitgesproken tegen haar verloofde.
"Ik had nooit gedacht dat ik ooit zo'n delicaat gesprek met mijn lief zou moeten voeren. En zeker niet op mijn 25e. Maar vorig jaar zijn we samen gaan wonen, moesten we ons huwelijk plannen en richtte mijn lief een eigen zaak op. Ons seksleven was het eerste slachtoffer van de stress: het kwam er gewoon niet meer van. Een maand ging voorbij, anderhalve maand. Het leek nooit te passen: als ik aanstuurde op genegenheid was hij moe en omgekeerd. Ons intieme leven werd de onzichtbare olifant in de kamer. We werden prikkelbaar, maakten snel ruzie over kleine dingen. Ook mijn zelfbeeld begon onder de situatie te lijden: vond hij me niet meer aantrekkelijk? Ik kon het niet aanvaarden. Intimiteit vind ik heel belangrijk en ik wilde absoluut niet als broer en zus leven. Gelukkig kon ik mijn hart luchten bij vriendinnen. Ik merkte dat - zelfs op onze jonge leeftijd - ik lang niet de enige was. Het was een opluchting om te kunnen vertellen hoeveel zorgen ik me maakte. Door er met hen over te praten, heb ik mijn moed bij elkaar geraapt en het probleem aangebracht bij mijn vriend. Hij wist niet eens dat het al zo lang geleden was dat we intiem waren. Nu maken we één keer per week tijd voor elkaar. Niet dat het altijd moet uitdraaien op seks, maar zo blijven we onze band wel behouden."

Dominique (45) verlangt naar passie in de slaapkamer.
"Ik heb een vriendin die een nieuwe relatie heeft en kan soms jaloers zijn op haar verhalen. Ik wil ook weer die passie van vroeger! Mijn man en ik zijn 22 jaar samen, het is niet abnormaal dat de sleur onze slaapkamer is binnengedrongen. Maar toch droom ik soms van hoe het vroeger was. Nu vrijen we om de maand of om de twee maand. Vaak is het een vluggertje, terwijl ik eigenlijk naar een vrijpartij uit de films verlang. Ik heb al eens een hulpmiddeltje gekocht voor in de slaapkamer. Gewoon, om eens iets anders te proberen. Maar dat gaf niet de vonken en vuur waar ik naar op zoek was. Misschien is het gewoon niet mogelijk? Misschien moet ik me neerleggen dat het nooit meer zoals vroeger zal worden?"

Lieve (72) en haar man zijn gelukkig zonder seks
"Mijn man en ik zijn altijd tevreden geweest over wat er in de slaapkamer gebeurde. We zijn bijna 50 jaar samen en we hebben ongeveer alle stadia doorgemaakt: de prille verliefdheid waarbij de lust groot was, de verminderde frequentie als we kinderen kregen en de stabilisatie rond ons zestigste. Nu vrijen we niet meer met elkaar. Al zeker zo'n vijf jaar. We voelen ons daar niet schuldig over, ik weet dat onze relatie goed zit. Liefde is zoveel meer dan het fysieke alleen. We kennen elkaar, van binnen en van buiten. Die seks was leuk, vroeger. Maar nu gaat onze liefde dieper. Een wandeling langs het strand koester ik nu veel meer dan wat gefriemel in de slaapkamer."

De seksuoloog legt uit
Volgens professor seksuologie Paul Enzlin worden heel wat koppels ongelukkig over hun intieme leven omdat ze zich spiegelen aan een norm. "Die norm vinden we terug in het sterk gemediatiseerd beeld van wat seks zou moeten zijn. Terwijl niemand gemiddeld wil zijn in het leven, is dat blijkbaar anders als het op seks aankomt. Wie behoefte heeft aan meer dan het gemiddelde voelt zich slecht, wie minder wil ook. Mensen praten er alleen over als het goed gaat - of doen alsof het goed gaat - maar dat klopt natuurlijk niet."

Hoe belangrijk is seks in een relatie?
"Relaties zonder seks kunnen even gezond zijn als relaties met seks. Het hangt er van af of je als partners op dezelfde golflengte zit. Als je allebei geen nood hebt aan die vorm van intimiteit, is dat perfect. Maar het grote probleem is natuurlijk dat de verlangens van twee mensen zelden gelijk lopen. Er zal altijd iemand zijn die meer of minder nood heeft aan intimiteit. En dan kan het verschil in zin aan seks een probleem worden."

Zijn het vaakst vrouwen die minder zin hebben?
"In mijn praktijk is dat toch zo: bij vier van de vijf koppels is het de vrouw die worstelt met minder zin in seks dan haar partner. Dat komt ook omdat de seksualiteit van vrouwen complexer is. Mannen vrijen vaker voor het plezier van een orgasme, vrouwen willen zich emotioneel dichter bij hun partner kunnen voelen."

Moet je je zorgen maken als je minder intiem bent?
"In mijn praktijk probeer ik daar waar mogelijk de zorgen te normaliseren. Vrij je minder omdat je jonge kinderen hebt of veel stress op het werk? Dan is dat niet vreemd. Het is belangrijk om de druk die op seks ligt, weg te halen. Hoeveel je vrijt is puur persoonlijk. Zo lang jij en je partner maar tevreden zijn. Maar als die tevredenheid daalt, kan dat wegen op een relatie."

Wat is het risico van minder te vrijen?
"Door te vrijen creëren mensen een gevoel van lichamelijke en emotionele verbondenheid. Als er niet meer wordt gevrijd, bestaat de kans dat het gevoel van verbondenheid vermindert. Soms verdwijnt samen met seksualiteit alle lichamelijke aanraking en is er een gevoel van verkilling tussen partners. Veel koppels zitten dan ook in een vicieuze cirkel waarbij de ene zegt: "ik kan je geen liefde geven als jij mij geen seks geeft" en de andere: "ik kan je geen seks geven als ik niet voel dat jij niet om me geeft". In die situaties zullen beide partners een stap moeten zetten."

Is het mogelijk om je seksuele relatie te herstellen?
""Absoluut. Maar wat mensen moeten loslaten, is de zoektocht naar de passie van in het begin van de relatie. Die passie is verbonden aan verliefdheid en die komt niet terug met dezelfde heftigheid na tien jaar. Seks verandert gedurende je relatie, ook dat moet je als koppel leren aanvaarden."

Wanneer vrijen we het vaakst?
Van je achttiende tot je veertigste ben je het meest seksueel actief. Vanaf je vijftigste daalt de intimiteit bij koppels. Ook de seksuele tevredenheid daalt met de leeftijd en is het laagst bij 65-plussers.
Bron: Het Grote Vlaamse Seksrapport.

De tips van seksuoloog Paul Enzlin
Heb je minder zin in seks en worstel je met je gevoelens? Dit kun je eraan doen!

1. Praat erover
Ook al is het niet gemakkelijk, je gevoelens uitspreken is de eerste stap. "Er ontstaan misverstanden bij koppels omdat ze hun verlangens niet durven uitspreken. Ik merk bijvoorbeeld vaak dat vrouwen elke aanraking van hun man interpreteren als een seksuele aanraking. Daardoor durven ze geïrriteerd reageren als hun man genegenheid toont, waardoor hij ook die intimiteit niet meer zal durven opzoeken. Het zorgt ervoor dat mannen hun vrouw niet meer willen knuffelen uit angst voor een reactie, en dat vrouwen ongelukkig zijn omdat hun man hen niet meer aanraakt. Durf zeggen dat je gewoon wilt knuffelen, maar durf ook zeggen dat je meer nood hebt aan intimiteit."

2. Laat je niet vangen door 'de norm'
Als je denkt in gemiddelden, zal er altijd iemand ontevreden zijn. "Vroeger was 'de norm' twee tot drie keer per week. Vandaag weten we dat mensen gemiddeld 3 keer vrijen op 2 weken; maar dat is geen norm. Dat is een beschrijving van wat mensen zeggen dat ze doen. Het heeft geen zin om je eigen gedrag aan zo'n gemiddelde te spiegelen."

3. Er zijn geen schuldigen
Aangezien seksualiteit heel persoonlijk is, is er geen schuldige in het verhaal. "Heel zelden ligt er één oorzaak aan de basis van de verminderde intimiteit. Het kan zowel hormonaal, fysiek als emotioneel zijn. En vooral: het kan ook voorbij gaan."

Waarom heb ik minder zin?
Het is en blijft een individuele zoektocht, maar dit zijn de meest voorkomende redenen waarom mensen minder zin hebben in seks.

Hormonale factoren
Of je nu hormonale anticonceptie - zoals de pil - gebruikt, borstvoeding geeft of in de menopauze zit: een verandering van hormonen in je lichaam heeft een onmiskenbaar effect op je zin in intimiteit.
Gezinsuitbreiding
Het is een dooddoener, maar kinderen in huis zijn geen zegen voor je seksleven. De vermoeidheid en het slaaptekort kunnen allemaal leiden tot minder zin.
Relatieproblemen
Uiteraard kan de oorzaak van de verminderde intimiteit ook te vinden zijn in de relatie zelf. Waarom heb je minder zin om te vrijen? Probeer erover te praten!
Medische redenen
Soms ligt een puur medische reden aan de basis van de verminderde activiteit in de slaapkamer. Een chronische ziekte, bepaalde medicijnen, maar ook seksuele problemen zoals erectiestoornissen of pijn bij het vrijen en de gevolgen van de menopauze kunnen aanleiding geven tot minder zin in seksualiteit of intimiteit.
Stress op het werk
Wie teveel bezig is met het werk, heeft minder zin. Dat blijkt onder andere uit een onderzoek bij 1400 Franse werknemers. Bijna driekwart gaf aan na een drukke werkdag zo vermoeid te zijn dat ze geen zin meer hadden in seks.

Opgelet, valkuil!
"Vrijen doen we niet meer, maar ik krijg genoeg liefde van mijn kind. Dat compenseert." Het is een valkuil waar veel vrouwen in trappen, zegt professor Enzlin. "Je kind blijft niet voor de rest van je leven bij je thuis wonen. Je echtgenoot wel. Als ik cliënten confronteer met deze werkelijkheid, schrikken ze. Maar het is belangrijk dat ze beseffen dat ze met hun echtgenoot verder moeten, eens de kinderen het huis uit zijn."

De 3 meest gestelde vragen rond seks in een lange relatie
Dat seks - of net géén seks - leeft, is duidelijk. Relatietherapeute Rika Ponnet beantwoord de drie meest gestelde vragen rond het thema.

Kan de relatie nog gered worden als je al jaren als broer en zus leeft?
"Soms zit je als koppel te dicht op elkaar. Je hebt een goeie relatie, maar er is nog maar weinig sprake van opwinding en verlangen. Probeer je eigenheid terug te vinden. Durf als man zeggen dat je het wel eens fijn zou vinden als je vrouw sexy lingerie zou aandoen, ga als vrouw wat meer alleen op pad en doe wat jou gelukkig maakt. Zo creëer je spanning en tegenstelling in je relatie, wat je seksleven ten goede zal komen."

Is het beter om eens zonder zin te vrijen dan je partner elke keer opnieuw af te wijzen?
"Zowel voor mannen als voor vrouwen is het niet fijn om afgewezen te worden. Als het vaak gebeurt, raakt dit dieper dan alleen op seksueel gebied. Soms gaat vrijen ook gewoon over respect en liefde voor je partner. Net omdat het verlangen van partners niet altijd gelijkloopt, is er niets mis mee om eens te vrijen als je minder zin hebt. De zin komt vaak als je bezig bent."

Zal je partner sneller vreemdgaan als je niet meer vrijt met elkaar?
"De angst dat je partner vreemdgaat omdat je minder vrijt, is onterecht. Vreemdgaan is nooit enkel en alleen gebaseerd op seksuele motieven. Het gaat om veel meer, ook bij mannen. Vrouwen denken wel eens dat hun man wil vrijen puur voor de daad, maar net als een vrouw zoekt ook een man verbinding door seksualiteit. Wie minder vrijt, maar wel een goeie relatie heeft, hoeft zich dus geen zorgen te maken. Als je partner vreemdgaat, heeft dit meestal ook een emotionele, dieperliggende betekenis."