10 november 2011 Magazine
Een liefdesrelatie tussen een oudere man en een jong meisje? Onze maatschappij heeft er zo haar mening over. In de beeldspraak van de bok en het groene blaadje is het duidelijk wie wie verslindt. Slaat de machtsbalans in seksuele relaties met een leeftijdsverschil altijd door in het voordeel van de man? Of onderschatten we de macht van jonge vrouwen? Barbara De Munnynck gaat voor Psychologies Magazine op zoek naar een antwoord.
De Nederlandse schrijfster Rascha Peper is geboeid door liefdesrelaties met een aanzienlijk leeftijdsverschil - pakweg twintig jaar of meer. Haar fascinatie stamt niet uit haar persoonlijke ervaring: "Mijn man is twee jaar ouder. Ik veronderstel dat zoiets niet telt?" Als schrijfster vindt ze inspiratie in een ander gegeven: "De partners in zo'n relatie beleven eenzelfde liefde meestal heel verschillend. Voor de man is het een laatste liefde, een onverwacht opbloeien van half ingedutte gevoelens en driften. Voor het meisje kan het haar eerste relatie zijn, een initiatie met een element van zelfontplooiing en ontdekking." Rascha Peper (62) schrijft sinds haar 34e aan een indrukwekkend oeuvre. Met grote vanzelfsprekendheid verplaatst ze zich in de psychologie van haar mannelijke personages, meestal succesvolle eenzaten of geobsedeerde verzamelaars vol sluimerende hartstocht. Haar jongste roman Vossenblond gaat over een archeozoöloog die een reeks skeletten opgraaft in de kerk van Alkmaar en intussen in de (seksuele) ban raakt van een jonge studente. Peper: "Voor mij is de belangrijkste tegenstelling in Vossenblond die tussen eros en thanatos, liefde en dood. Als archeoloog heeft Walter bij wijze van spreken de dood als vak en zo'n man wordt verliefd op Vera, een meisje dat professioneel de liefde bedrijft. In hun grote leeftijdsverschil komt een generatieconflict tot uiting. Vera bekijkt haar lichaam als koopwaar en escortewerk als een leuke bijverdienste. Voor Walter is zielloze seks lang niet zo vanzelfsprekend."
Zonder diep in te gaan op de concrete plot van Vossenblond - waarin incestueuze angst en het probleem van betaalde liefde een rol spelen -, moeten we Rascha Peper complimenteren met haar verrassende aanpak. Walter, de ‘oude bok' van dienst, is geen overjarige playboy die meisjes inpalmt met zijn geld of macht. Evenmin is hij een verliefde oude dwaas bij wie een lager gelegen lichaamsdeel de hersenfunctie usurpeert. Nee, Walter is een nuchtere, zelfbeschouwende man die toevallig verliefd wordt op een vrouw die zijn dochter kon zijn. In deze relatie houdt de mysterieuze, jonge Vera de touwtjes strak in handen. Ook in Oesters, Rascha Pepers debuut, is de macht van een piepjong meisje over een zestigjarige man op elke pagina voelbaar. Gelooft de Nederlandse dat de machtsbalans in relaties met een aanzienlijk leeftijdsverschil complexer is dan wij doorgaans aannemen? "Ik heb alleszins niet de indruk dat vrouwen in zo'n relaties zich laten foppen. Integendeel. Vaak worden ze verwend. Omdat de oudere man zijn meisje niet wilt verliezen, geeft hij haar weinig of geen kritiek. Op termijn belemmert dat systematische gebrek aan weerstand de persoonlijke groei en zelfkennis van de jonge vrouw. Haar gouden voetstuk bederft haar toch een beetje."
Volgens de goegemeente zijn relaties tussen rijpe mannen en jonge vrouwen ongelijkwaardig. Doorgaans geloven we dat de levenservaring of de welgesteldheid van de man hem het overwicht in handen geven. De alternatieve kijk stelt dat de fysieke aantrekkelijkheid en frisse seksualiteit van het meisje haar machtig maken. Hoe dan ook neigen we ertoe om een groot leeftijdsverschil tussen liefdespartners gelijk te stellen met een machtsverschil. Volgens uro-androloog Bo Coolsaet is dat verkeerd: "Een man van boven de vijftig heeft bereikt wat hij wil bereiken, hij kan relativeren en biedt vrouwen geborgenheid. Zo'n man hoeft zijn macht niet te etaleren en durft zich kwetsbaar opstellen, ook in bed. Hij is voldoende rijp om een gelijkwaardige partner te accepteren. De machtsfactor speelt veel sterker bij jonge mannen met een levendige prestatiedrang. Zij bouwen aan hun carrière en zijn bezig met zichzelf. Dat heeft een negatieve impact op hun benadering van intimiteit." Bo Coolsaet is niet helemaal onpartijdig. Hij was dertig jaar gehuwd met een vrouw van twintig jaar jonger en met zijn nieuwe partner verschilt hij zelfs een kwarteeuw. Daardoor spreekt hij wel uit ervaring: "Partners moeten bij elkaar tot rust komen en voelen dat ze zichzelf mogen zijn. In een gelijkwaardige liefdesrelatie speelt leeftijd geen rol. Zulke verhoudingen ontstaan meestal spontaan, na een toevallige ontmoeting. Mannen die bewust op zoek gaan naar jongere vrouwen zijn verdacht."
Seksuologe Rika Ponnet van het relatiebemiddelingsbureau Duet is het daarmee eens: "Wij bemiddelen tussen partners met minder dan tien jaar leeftijdsverschil. In uitzonderlijke gevallen kan vijftien jaar ook. We zullen een man die een veel jongere vrouw zoekt altijd uitleggen dat zoiets niet vanzelfsprekend is. Toch zijn er mannen die erop staan - omdat ze een uiterlijke fixatie hebben of een partner zoeken die ze kunnen controleren. Vrouwen die bewust een oudere man zoeken, komen zelden bij ons. Die vinden hem op eigen houtje, denk ik (lacht)." In tegenstelling tot Coolsaet vindt Rika Ponnet wel degelijk dat een significant leeftijdsverschil de relationele machtsbalans kan ontregelen: "In een gezonde relatie hebben partners een gelijkwaardige inbreng. Dat is het eenvoudigst bij generatiegenoten met eenzelfde studieniveau en sociale achtergrond en zelfs een vergelijkbare fysieke aantrekkelijkheid. In een relatie tussen een oudere man en een jong meisje wordt de balans meestal gemaakt tussen zijn rijkdom en haar schoonheid. Dat lokt kritiek uit in een geëmancipeerde maatschappij. Rijk trouwen is de oudste manier om sociale promotie te maken. Nu vrouwen daarvoor andere mogelijkheden hebben kijken ze neer op seksegenoten die bewust de traditionele strategie kiezen."
Hoewel liefdesrelaties met vijftien of twintig jaar leeftijdsverschil in onze maatschappij geen taboe zijn gaan ze wel gretig over de tong. Denk aan de commotie rond de relaties tussen Brigitta Callens (30) en Juul Leysen (46) of tussen Clara Cleymans (22) en Aviel Cahn (37). Kiest een jong meisje voor een oudere partner, dan denkt men al gauw: ‘Die zoekt een rijke man, een machtige man of een vaderfiguur.' Waarom reageren we zo sterk en zo scherp? Houden zulke relaties ons misschien een spiegel voor van de traditionele rolverdeling? De oudere man bestuurt de wereld en verdient de kost, het naïeve wicht verzorgt zijn huishouden en ligt klaar in bed? "Je moet toch oppassen welke dingen je aan elkaar gelijkstelt", waarschuwt Bo Coolsaet. "Een zorgende houding hoeft helemaal niet naïef, ongeëmancipeerd of ondergeschikt te zijn. In de praktijk vraagt het maturiteit om goed voor kinderen, een partner en jezelf te zorgen." Rika Ponnet vult aan: "Beginnen een rijke oudere man en een sexy jonge vrouw een relatie, dan kan hun partnerkeuze narcistisch gemotiveerd zijn. Dat wil zeggen dat ze elkaar zien als een verlengstuk van hun ego. De vrouw verzilvert haar aantrekkelijkheid, de man bewijst zijn macht doordat hij een jong ding kan krijgen. Maar die macht is relatief. Als er geen financiële kloof is tussen de partners, alleen een leeftijdsverschil, dan heeft de man - die misschien zijn huwelijk opblaast voor de relatie - meer te verliezen dan het meisje. Zij kan zich na vier jaar bedenken en opnieuw beginnen met een andere partner. Haar marktwaarde is beter, zeg maar."
Het woord is gevallen: marktwaarde. We betreden het domein van de economie achter seks en liefde. Rika Ponnet: "Mensen verdenken een jong meisje dat een oudere partner kiest al gauw van economische motieven. Dat past niet in onze hedendaagse kijk op romantiek. Liefde moet gevoelsmatig zijn en zuiver. Zeker geen gecalculeerde, economische transactie." Voeg seks toe aan het plaatje en we belanden bij de fameuze gold diggers, vrouwen die trouwen voor het geld en zo het huwelijk veranderen in een vorm van lange termijn prostitutie. Rika Ponnet: "In landen als Rusland of de Filippijnen, waar de positie van de vrouw zwak is, komt dat vaak voor. Bij ons zie je koppels met een groot leeftijdsverschil voor wie geld absoluut geen rol speelt. De liefde overkomt mensen nu eenmaal en als de geesten bij elkaar passen maakt de leeftijd weinig uit." Afwijzende reacties op seksuele relaties tussen meisjes en mannen zijn niet zelden hypocriet. Rika Ponnet: "Voor heel wat moderne, westerse vrouwen speelt de financiële situatie van een man een rol bij hun partnerkeuze. Niemand zal dat luidop toegeven maar het is een feit. Als wij aan relatiebemiddeling doen voor een veertigjarige man dan maakt het een groot verschil of we hem als ‘bediende' of als ‘manager' profileren. In het laatste geval heeft hij drie keer meer succes." Liefde als investering en seks als pasmunt zijn taboes en ontlokken sterke reacties. Hoe sneller iemand een jonge vrouw bestempelt als gold digger, hoe beter hij of zij wellicht vertrouwd is met de economische aspecten van de liefde.
Terug naar Vossenblond, Rascha Pepers roman. In dat boek wordt duchtig gefilosofeerd over liefde en geld, macht en seks en zelfs lichaam en ziel. De jonge Vera werkt als escortemeisje. Pas wanneer de rijpe, vaste escortedame van Walter uit het vak stapt, komt Vera naar hem toe. Met haar strakke lichaam en kwieke bedprestaties krijgt ze Walter meteen in haar ban. Een bewijs dat seks het ultieme machtsinstrument blijft van jonge vrouwen? Rascha Peper: "Walter wil meer dan seks maar Vera houdt hem op een afstand. Daarin schuilt haar macht. Ze ontzegt hem de kans om iets voor haar te betekenen en dat vindt hij vreselijk." Peper laat zich voor haar romans graag inspireren door krantenberichten. Aan de basis van Vossenblond ligt een interview: "Een ex-model vertelde dat ze een escortebureau had opgericht. Voor slimme, aantrekkelijke meisjes die hun lichaam beschouwen als een neutraal verkoopsitem en niet bang zijn er hun voordeel mee te doen. Het klonk zo makkelijk, maar ik had grote moeite met haar filosofie. Op dat vlak ben ik net zo ouderwets als Walter. Is jezelf prostitueren het toppunt van emancipatie? Of lieg je jezelf dan wat voor?"
Eigenlijk wijzen alle neuzen in dezelfde richting. Het heeft iets problematisch om seks, jeugd of schoonheid als machtsmiddel in je relatie in te zetten. Daarmee verover je geen gelijkwaardigheid met je partner. Je bereikt hoogstens een berekende quid-pro-quo balans. Voor wie geborgenheid en genegenheid zoekt, is dat geen goede piste. Een wijze raad voor alle geliefden - ongeacht hun leeftijd(sverschil) of geslacht.
Meer lezen?
Rascha Peper, Vossenblond, Querido, 2011,
256 p, € 19,95