16 februari 2016 Magazine
Na je vijftigste of zestigste dooft je seksleven langzaam maar zeker uit, zo wordt vaak gedacht. Totaal onterecht: op genieten van seks staat geen leeftijd. Artikel van Carine Stevens voor Libelle. Deskundig commertaar van seksuologe Rika Ponnet.
"Willem en ik vrijen twee à drie keer per week", vertelt Leentje. "Soms neemt hij het initiatief, soms ik, soms houden we het bij een vluggertje, soms duurt ons liefdesspel zowat de hele avond. Of de hele dag, want ik houd er wel van om Willem in de loop van de dag pikante berichtjes te sturen, zodat hij 's avonds al flink is opgewarmd en overloopt van de goesting. Soms, als ik aan hem denk, voel ik het zo kriebelen in mijn onderbuik dat ik hem nog net niet de kleren van het lijf ruk als hij in mijn buurt komt. Willem en ik, dat is pure passie. Vuurwerk in bed."
Wie denkt dat Leentje en Willem twee verliefde twintigers of dertigers zijn, heeft het mis. Leentje heeft net haar zestigste verjaardag gevierd, Willem is nog een paar jaar ouder. Ze zijn bijna anderhalf jaar samen. "Misschien ben ik wel zo hongerig naar seks omdat ik wat in te halen heb", lacht Leentje. "Na mijn scheiding ben ik lang alleen geweest. Ik was ook niet actief op zoek naar een nieuwe partner, het was oké zo. Tot ik Willem leerde kennen, op een feestje bij vrienden. We zijn meteen die eerste avond al samen in bed gedoken. Ongelooflijk, de manier waarop hij feilloos op de juiste knopjes wist te drukken en mijn lichaam wakker maakte. Wat zeg ik? Hij maakte het beest in me los! Gelukkig klikt het ook op andere vlakken prima tussen ons, niet alleen in bed. We wonen momenteel nog niet samen, maar het plan is wel dat Willem over een paar maanden bij mij intrekt. Heerlijk, dan kan ik elke avond dicht tegen zijn lekkere warme lijf aankruipen."
De mythe van de aseksuele oudere
Van koppels op leeftijd wordt nogal eens verondersteld dat fysieke liefkozingen beperkt blijven tot zedige kusjes, elkaars hand vasthouden en in het beste geval lepeltje-lepeltje in slaap vallen. Seksueel verlangen neemt in de loop van je leven een steeds minder prominente plaats in om tenslotte helemaal uit te doven, zo wordt daarbij geredeneerd. De gedachte dat mensen op hun zestigste of zeventigste nog stevig en hartstochtelijk aan seks doen, wordt door jonge mensen doorgaans snel weggeduwd. Ze vinden het een beetje raar, of misschien zelfs wat ongepast en pervers. Eén ding staat vast: de passionele bedcapriolen van Leentje en Willem beantwoorden niet bepaald aan het stereotiepe beeld van een koppel op leeftijd.
Hoe komt het toch dat ouderen en seksualiteit in onze cultuur zo weinig met elkaar geassocieerd worden dat je bijna van een taboe mag spreken? Rika Ponnet, relatiedeskundige en seksuologe: "Een aantal factoren spelen daarbij een rol, de huidige beeldcultuur voorop. Wat zien we immers vooral op tv, in reclamespotjes en op sociale media? Inderdaad: jonge mensen die er mooi en strak uitzien, zeker als de beelden baden in een suggestieve sfeer van verleiding, seks en erotiek. Bovendien wordt de manier waarop seksbeleving wordt voorgesteld doorgaans herleid tot de seks uit de verliefdheidsfase, toen alles nog spannend en extatisch was en je elkaar moeiteloos alle hoeken van de kamer liet zien. En pas op, de impact van die beeldcultuur is veel groter dan je denkt. Als seksuele aantrekkingskracht zowat overal in één adem wordt genoemd én getoond in combinatie met jeugd en schoonheid, is het niet verwonderlijk dat de mythe van de aseksuele oudere zo hardnekkig is. Huis-, tuin- en keukenseks van twee mensen die al jaren met tevredenheid het beeld delen, dat zie je nu eenmaal niet zo vaak."
Hoe ouder, hoe tevredener
Maar er is nog een andere verklaring, benadrukt Rika Ponnet, en ze verwijst naar de band tussen ouders en kinderen. Is het niet zo dat geen enkel kind zich kan of wil voorstellen dat zijn ouders in bed iets anders doen dan slapen!? "Dat je ouders seks hebben wil je als kind niet weten, ook niet als je zelf al volwassen bent en maar al te goed beseft dat je vader en moeder van vlees en bloed zijn. Diezelfde ouders willen op hun beurt niet geconfronteerd worden met details omtrent het seksleven van hun kinderen. De oorsprong daarvan ligt in het incesttaboe: kinderen en ouders horen elkaar niet als seksuele wezens te zien. Een normale en gezonde reflex, dus. Maar het zorgt er wel voor dat je niet alleen je ouders, maar bij uitbreiding alle mensen vanaf een zekere leeftijd weigert te associëren met een actief seksleven."
En toch, de werkelijkheid is anders. Voor een heleboel senioren blijft seks tot op hoge leeftijd een plezierig en essentieel onderdeel van hun leven en hun relatie. Uit het Sexpert-onderzoek Vlaanderen, waarvoor 1852 Vlamingen tussen 14 en 80 jaar oud werden ondervraagd, blijkt zelfs dat 50-plussers het meest tevreden zijn over hun seksleven. En dan gaat het echt niet alleen om prille koppels zoals Leentje en Willem, maar ook om mensen die al langer samen zijn. "Hoe ouder, hoe tevredener", bevestigt Rika Ponnet. En ze vindt dat niet zo verwonderlijk. "Je zit niet langer in het spitsuur van je leven. De kinderen zijn groter of uit huis, je moet niet meer timmeren aan je carrière, hebt minder stress en meer vrije tijd, dus ook meer tijd en energie voor elkaar. Voor jonge koppels geldt het omgekeerde: in tijden van stress en hoogspanning, komt je seksleven makkelijk onder druk te staan. Je bent 's avonds zo moe en afgepeigerd dat je hoofd niet staat naar een vrijpartij. En ook al wil je je daar misschien niets bij voorstellen, de waarheid is dat je gepensioneerde buren misschien het zoveelste standje uitproberen terwijl jij als een blok in slaap valt."
Actieve en vitale senioren
Rita en Jean-Pierre (allebei 67) zouden zulke buren kunnen zijn. "Vorige zomer raakten we op vakantie aan de praat met andere Vlamingen", vertelt Rita. "Toen we vertelden dat we bijna veertig jaar getrouwd waren, vielen die mensen compleet uit de lucht. Al zo lang samen, en dan nog niet van elkaar kunnen afblijven! (lacht) Maar het klopt wel: Jean-Pierre en ik zijn nogal lijfelijk, en echt niet alleen als er andere mensen bij zijn. Dat is niet altijd zo geweest, hoor. In ons huwelijk waren er ook periodes met veel meer afstand. Maar sinds we allebei op pensioen zijn, hebben we elkaar weer gevonden en heeft ook ons seksleven een nieuwe boost gekregen. Pas op, we doen daar ook moeite voor. Ik verzorg me en probeer mijn figuur onder controle te houden omdat ik aantrekkelijk wil blijven voor mijn man. En ook Jean-Pierre mag er nog best zijn. We plannen regelmatig een romantisch avondje voor ons twee. Dan kijken we samen naar een erotische film en komt ook de pikante lingerie - en soms een of ander seksspeeltje - uit de kast. Dat is genieten. En af en toe ook lachen, als een van beiden krampen krijgt omdat we niet meer dezelfde acrobatische toeren kunnen uithalen als vroeger. Ik grap wel eens tegen Jean-Pierre: onze kinderen moesten oma en opa nu eens bezig zien!"
"Mensen worden vandaag de dag steeds ouder en blijven ook langer vitaal", voegt Rika Ponnet daaraan toe. "Nog niet zo lang geleden werd iemand van pakweg vijfenzestig jaar bestempeld als 'oud', als je al het geluk had om die leeftijd te mogen bereiken. Tegenwoordig staan de meeste gezonde zestigers en zeventigers nog volop in het leven. Ze hebben hobby's, doen aan sport, gaan op reis, hebben een druk sociaal leven. Kijk ook naar de kledingstijl: een vrouw van middelbare leeftijd kleedt zich vandaag stukken jeugdiger en eigentijdser dan haar moeder toen ze dezelfde leeftijd had. We voelen ons tot op veel hogere leeftijd jong, dynamisch en actief. Logisch dus dat we ons ook langer seksuele wezens blijven voelen, met seksuele verlangens."
Soms hoeft het niet meer
Dat laatste betekent overigens niet dat elke man of vrouw op leeftijd nog actief aan seks doet. Je partner kan wegvallen door overlijden of echtscheiding. Of hij of zij is er nog, maar er gebeurt niets meer tussen de lakens. Omdat een van beiden ziek is, of omdat het fysiek en seksueel niet meer zo goed wil vlotten, bijvoorbeeld door erectieproblemen. Of simpelweg omdat de behoefte er niet meer is.
"Luc en ik vrijden steeds minder, tot het op een dag helemaal gestopt is", vertelt Micheline (58). "Volgens mij doen we het al een jaar of tien niet meer. Nee, ik ben er niet rouwig om en ik mis het ook helemaal niet. Voor Luc hoefde het ook niet meer echt. Dat hij twaalf jaar ouder is dan ik, zal er ook wel mee te maken hebben. Hoe dan ook, we hebben dat hoofdstuk afgesloten zonder er veel woorden aan veel te maken. Seks is enorm overroepen, vind ik. En een relatie tussen twee mensen zoveel méér dan wat je deelt in bed."
Rika Ponnet: "Ongeveer 40% van alle 60-plussers met een langdurige relatie heeft geen seks meer, zo blijkt uit onderzoek. Opvallend: de meesten komen er niet graag voor uit. Als er al een taboe bestaat, dan is het volgens mij niet zozeer over seks op leeftijd dan wel over het niét meer hebben van seks. Waarom het zo moeilijk is om erover te praten? Omdat het al snel wordt geassocieerd met 'een slechte relatie'. Terwijl het ontbreken van seks niet noodzakelijk iets zegt over de kwaliteit van je relatie, en ook niet over andere vormen van intimiteit die er misschien wél nog zijn. Heel vaak hebben mensen vrede met de situatie en is er geen behoefte meer om seksueel actief te zijn. Alleszins niet met deze partner in deze relatie. Met een nieuwe partner kan de vlam eventueel wel weer oplaaien."
Het vuur van de prille relatie
In nogal wat theorieën wordt de beleving van seks opgedeeld in leeftijdscategorieën. Tieners en twintigers gaan op ontdekkingsreis. Dertigers en veertigers kennen seksuele hoogdagen maar zijn vaak moe. En na je vijftigste heb je meer tijd maar ook minder zin. Meestal wordt dan benadrukt wat er vanaf die leeftijd allemaal verandert in je lijf en welke impact dit heeft: het libido taant, je wordt minder snel opgewonden, de mannelijke potentie daalt en vrouwen krijgen last van vaginale droogte. "Dat zal allemaal wel kloppen, maar het verband tussen je levensfase en je seksbeleving is niet zo interessant", beklemtoont Rika Ponnet. "Je relatiefase is veel belangrijker. Ben je pas bij elkaar, tien jaar samen, vijfendertig jaar? Dat bepaalt de manier waarop je seks ervaart veel meer dan je leeftijd. Koppels die al langer samen zijn, kennen doorgaans nog periodes waarin hun seksleven een revival kent, maar globaal genomen kabbelt het meer in bed. In startende relaties is de seksbeleving veel intenser en vrij je ook vaker, omdat seks een andere functie heeft. Je bent verliefd en onzeker en zoekt bevestiging: ziet hij me wel echt graag, wil hij met me verder? Bovendien is alles nog nieuw en spannend. Wie op zijn zestigste in een nieuwe relatie stapt, kan in het begin net zo in vuur en vlam staan als een jong iemand. Alleen visueel ziet het plaatje er nu wat anders uit. (lacht)"
"Willem is inderdaad geen adonis meer", lacht Leentje, de vrouw die binnenkort gaat samenwonen met haar nieuwe liefde. "Hij is kaal, heeft een buikje en artrose in zijn nek en zijn knieën. Maar hij is de beste minnaar die ik me kan wensen en hij zorgt ervoor dat ik opnieuw straal, vanbinnen en vanbuiten. Als ik voel hoe hij naar me kijkt en me af en toe uitkleedt met zijn ogen, heb ik totaal geen complexen meer over mijn vetrolletjes, hangborsten en rimpelbuik. Willem ziet me graag zoals ik ben, en dat maakt dat ik beter dan ooit in mijn vel zit. Fijne seks op deze leeftijd, ik kan het iedereen aanbevelen."
Anita (54) is dertig jaar getrouwd met Ivo (71). Vroeger gaf ze hun seksleven een tien, nu nog altijd een dikke acht.
"Toen Ivo en ik pas samen waren, vrijden we elke dag de sterren van de hemel. Ik was jong en redelijk bleu, Ivo een ervaren minnaar. Hij had al een huwelijk achter de rug, plus de nodige avontuurtjes waarin hij een en ander had opgestoken omtrent de vrouwelijke anatomie. Hij wist alleszins duidelijk hoe hij een vrouw in bed moest plezieren en dat heb ik me altijd me veel genoegen laten welgevallen. Zelf heb ik me in de loop der jaren ontpopt tot een vrouw die haar troeven weet uit te spelen en het nodige initiatief neemt in bed. Ik vrij graag en geef toe dat ik het zelfs nodig heb om af en toe flink van bil te gaan. Het is voor mij een levensbehoefte, zoals eten en drinken. Als ik langer dan een week geen seks heb, word ik gegarandeerd humeurig en prikkelbaar. Ivo kent mijn libido en was daar altijd blij mee, maar de laatste tijd is het eerder iets dat hem zorgen baart. Hij is bang dat hij me niet meer kan bevredigen nu hij een dagje ouder wordt en dat ik hem op een dag in de steek zal laten voor een jongere man. En hoe ik hem ook bezweer dat daar totaal geen sprake van is, dat ik nog altijd heel blij ben met ons seksleven en zelf ook stilaan een dagje ouder word, ik krijg het hem maar moeilijk uit het hoofd gepraat. Je hoort wel eens van vrouwen dat ze af en toe met hun man vrijen om hem een pleziertje te gunnen. Awel, dat gevoel heb ik de laatste jaren ook met Ivo: dat het voor hem niet altijd nodig is, of zeker niet zo vaak, maar dat hij het doet voor mij. Zo lief! Een vriendin tegen wie ik dit ooit verteld heb, vroeg me of ik het niet moeilijk vind. Nee, waarom zou ik? Daar draait het in een relatie toch om: dat je dingen doet voor elkaar!? Trouwens, zo erg tegen zijn zin doet Ivo het nu ook weer niet, hoor. Een paar jaar geleden had hij regelmatig last van erectiestoornissen en heeft hij zich Viagra laten voorschrijven door de huisdokter. Maar volgens mij zat zijn probleem toen meer tussen zijn oren zat dan tussen zijn benen, en had het vooral te maken met zijn doemgedachte dat het leeftijdsverschil ons parten begon te spelen. Het probleem was alleszins snel van de baan, tot zijn en mijn opluchting. Maar de blauwe pilletjes liggen nog altijd in het nachtkastje. Voor als het weer nodig mocht zijn."
Liliane (66) is eenentwintig jaar getrouwd met Karel (68). Ze hebben al jaren geen seks meer.
"Karel is mijn man, mijn maatje, mijn geestesverwant. Maar mijn minnaar is hij al een hele tijd niet meer. Er is ook niemand anders, en bij hem ook niet. We doen het gewoon niet meer. Ik kan soms nog wel eens fantaseren over seks, of ineens zin krijgen door een stomende bedscène in een boek of een film. Maar om dan ook daadwerkelijk tot actie over te gaan? Nee. De enige actie die ik op dat vlak nog onderneem, is dat ik soms mezelf bevredig. Dat vind ik wel fijn; ik heb mezelf onlangs nog een nieuwe vibrator cadeau gegeven, en die doet zijn werk uitstekend. (lacht) Karel masturbeert ook nog heel af en toe, heeft hij me eens verteld. Maar daar houdt het dus mee op. Ik denk ook niet dat wij zo'n uitzonderingen zijn op onze leeftijd, hoor. Het is ook allemaal niet meer zo simpel als je een dagje ouder wordt. Vrijen deed bij mij op den duur echt geen deugd meer, maar pijn, zonder meer. Het schuurde en schrijnde aan alle kanten, en die glijmiddelen, dat vond ik zo'n gedoe. Bij Karel wilde het ook niet meer altijd zo goed lukken. Of het duurde zo lang voor hij een erectie had dat mijn zin intussen alweer over was. Maar wat echt de doodsteek is geweest voor ons seksleven, was het hartinfarct van Karel, in 2008. Het was gelukkig geen zwaar infarct, en hij heeft er niets aan overgehouden. Maar de schrik zat er goed in. En ook al lees je overal dat je gerust opnieuw mag vrijen na een hartinfarct en garandeerde de dokter ons ook dat het geen kwaad kon, we hebben het toch niet meer aangedurfd. Ik vond ook dat het initiatief van Karel moest komen, dat ik hem daar niet in mocht forceren. En vermits hij geen aanstalten meer maakte, hield het dus op. Ik heb er nooit van wakker gelegen, omdat onze relatie voor de rest heel goed zit en we intellectueel en qua interesses zo op dezelfde lijn zitten. Never a dull moment: Karel en ik hebben altijd wel iets om over te praten. Dat vind ik in deze fase van mijn leven belangrijker dan het fysieke. Wat ook meespeelt: tussen mijn eerste huwelijk en mijn tweede, met Karel, heb ik een aantal wilde jaren gehad waarin ik met flink wat mannen het bed heb gedeeld. Met sommigen van hen heb ik heel passionele relaties gehad, en veel geëxperimenteerd met alle vormen van seks, van lief en braaf tot pikant en kinky. Misschien ligt het daaraan dat ik het nu zo makkelijk achter me kan laten: ik heb het gehad."
Jacqueline (62) is vier jaar samen met Maurice (66). Haar nieuwe relatie, inclusief fijn seksleven, ziet ze als een cadeautje van het leven.
"In de laatste fase van mijn huwelijk hadden mijn ex en ik geen seks meer en daarna ben ik lang alleen geweest. Kortom: ik had al tien jaar geen seks meer toen ik Maurice leerde kennen én ik was intussen in de menopauze gekomen. Logisch wellicht dat ik de nodige drempelvrees had toen het ernaar uitzag dat het iets zou worden tussen ons. We hadden al handjes vastgehouden, we hadden gekust en geknuffeld - een vrijpartij zat er duidelijk aan te komen. Ik wilde dat ook wel, dolgraag zelf, maar zou ik het nog kunnen? Ik was daar echt ongerust over, vroeg me vooral af of ik me nog zou durven blootgeven aan een man, fysiek en emotioneel. Maar ook of het lichamelijk nog wel allemaal zou 'marcheren' en of mijn lijf nog wel zou reageren op seksuele prikkels. Ik had me gelukkig voor niets zorgen gemaakt, zo bleek al snel toen Maurice en ik voor het eerst het bed deelden. Het ging gewoon vanzelf, tegelijk spannend en opwindend als liefdevol en respectvol. En wat zo mooi was, ik voelde me in één klap veertig jaar jonger: een jong veulen met een hele stoet vlinders in haar buik. Maurice ook, hoor. We waren verliefd en voelden ons tot elkaar aangetrokken als twee tieners, met dat verschil dat we allebei al wat meer jaren op de teller hadden staan en meer ervaring hadden, ook seksueel. Met mijn ex had ik een prima seksleven toen het nog goed zat tussen ons. Ik heb altijd graag gevrijd, echt waar. Maar nu met Maurice komt daar nog een extra dimensie bovenop. Misschien omdat we wat ouder en rustiger zijn, ons vrijer en meer ontspannen voelen. Maar het is meer dan dat. Vroeger was seks iets wat er gewoon bij hoorde, nu is de vanzelfsprekendheid eraf. Dat ik ooit nog een nieuwe partner tegen het lijf zou lopen, daar heb ik altijd wel stilletjes op gehoopt. Maar ik had nooit verwacht dat ik die sensaties nog zou voelen in mijn buik, mijn borsten, mijn lijf. Mijn nieuwe relatie met Maurice en het feit dat het ook seksueel goed bolt tussen ons, beschouw ik als een cadeautje van het leven. Zo blij dat ik dit nog meemaken, dat ik me nog altijd vrouw kan voelen in elke vezel van mijn lijf!"