21 februari 2015 Dagblad
Zelden waren koppels zo open over hun seksleven als in het Vijf-programma Alle dagen seks. Ondenkbaar zonder het werk van 'sekspioniers' Paula Sémer (89), Kris Smet (73) en Goedele Liekens (52). Zij leerden de Vlaming lullen over seks, toen het woord 'piemel' nog verboden was op tv en 'masturbatie' tot parlementaire vragen leidde. Artikel van Kim Van De Perre voor De Morgen.
- "We vrijen één keer in de twee maanden. Eigenlijk leven we samen als broer en zus."
- "Ik weet niet op welke knop ik moet duwen om haar warm te krijgen voor intimiteit."
- "Ik weet zeker dat er ergens in mij een tijger zit, maar op dit moment komt die nog niet vaak naar boven."
- "We hebben al hulpmiddeltjes geprobeerd."
- "Dat hielp wel. Voor mij toch."
- "Maar ik sta daar niet zo voor open."
"Die durven, en dat voor heel Vlaanderen", is het eerste wat je denkt als je Lisa en Jérémie bezig ziet in Alle dagen seks. De dertigers zijn een van de vier koppels die in het programma, bij wijze van experiment, dertig dagen lang minstens één keer per dag de koffer induiken.
Niet dat de beelden zo schokkend zijn. In hun videodagboek laten de stellen weten dat ze het net in de auto of het berghok hebben gedaan, maar de eigenlijke coïtus krijg je niet te zien. Een videoclip van Rihanna is explicieter.
Nee, wat nazindert, is hoe open en bloot de koppels vertellen over hun seksleven. Soms plastisch ("na twee weken begint alles te schuren"), dan weer kwetsbaar eerlijk ("complexen over mijn lichaam zorgen ervoor dat ik me niet helemaal aan hem kan geven"). We leren wie al dan niet houdt van porno, speeltjes en orale seks, hoe lang het duurt voor ze klaarkomen en wanneer ze zichzelf en elkaar bevredigen. "Soms penetreren we en soms spelen we gewoon tot we komen."
Dreigbrieven
"Bevrijdende televisie", vindt tv-coryfee Paula Sémer (89). "Die problemekes waar de koppels over praten, zijn voor veel mensen herkenbaar en de luchtige toon van het programma doet iedereen hopelijk beseffen dat seks ook maar gewoon bij het leven hoort. Het bewijst hoe hard onze maatschappij is geëvolueerd. Amper vijftig jaar geleden kreeg ik nog dreigbrieven als ik het over contraceptie had."
Zonder Sémer bestond een programma als Alle dagen seks vandaag wellicht niet. Ze was de eerste in Vlaanderen die thema's als seks voor het huwelijk en homoseksualiteit bespreekbaar maakte op televisie, en bijgevolg in de huiskamer. Zij het iets omfloerster dan we vandaag gewend zijn. "Het woord 'penis' was verboden op televisie. 'Piemel' mocht ook al niet. Bedenk daar maar eens een gepast synoniem voor. Ik daag u uit. Bij gebrek aan beter hadden we het dan maar over de 'genitaliën'. Kun je nagaan? Een clitoris: wij wisten niet wat dat was."
Het waren de jaren vijftig. Na veel gezaag om een eigen programma op de BRT mocht Sémer, die begonnen was als actrice/presentatrice, de vrouwenuitzending Penelope presenteren. "Ik vond zo'n aparte uitzending voor vrouwen echt flauwekul, alsof wij enkel in koken en breien geïnteresseerd waren", vertelt Sémer, die op haar 89ste nog niets aan vurigheid heeft ingeboet. En met haar geheugen is ook niks mis: "Pas in 1964 mocht ik meedoen aan het producerexamen, zodat ik ook de inhoud van de show kon bepalen. Ik vond het hoog tijd voor zaken die vrouwen echt bezig hielden."
Het zijn dan ook vooral haar uitzendingen halverwege de jaren zestig die zijn bijgebleven, in de volksmond herdoopt tot 'Penelope by night'. "Met een psychiater had ik het over seksualiteit terwijl hij een sigaar rookte. Met een psychiater: alsof het om een ziekte ging. (lacht)"
"Eigenlijk was die dokter Willy Ballet een van de eerste seksuologen, al kenden we dat toen nog niet. Het was een heel rechtschapen man. Het woord 'libido' kwam niet over zijn lippen. 'Zin in betrekkingen' was dat dan. Hij had het ook over 'de frigiditeit van de vrouw', dat de vrouw soms geen zin had in seks omdat ze moest koken en strijken. Gelukkig zat ik er dan bij om wat bij te sturen: 'Ja lap, het is weeral de schuld van de vrouw'. (lacht)"
Zeer braaf en kuis volgens Sémer, heiligschennis volgens anderen. Ze werd overspoeld met haat- en dreigbrieven. Of ze wel wisten wat ze in de coulissen deed, dat ze haar wel zouden vinden en blind zouden maken. "De katholieke moraal, hè. Wij waren mensen van de stad, die kwade reacties kwamen van onder de kerktoren. Van de bazen kreeg ik te horen dat er een moralist moest komen bijzitten. Dat weigerde ik en toen was het gedaan."
Afschaffen
Maar een paar jaar later presenteerde Sémer een panelgesprek waar filosofieprofessor Jaap Kruithof (toen nog voorzichtig) pleitte voor seks voor het huwelijk en contraceptie, en begon de herrie opnieuw. Sémer bracht 'de ziel van het kind in gevaar'.
"Ik heb daar echt van afgezien. Zelfs politici als Tindemans hebben zich met mijn uitzendingen proberen moeien. Als men nu terugblikt, word ik vaak voorgesteld als een schenenschopper, maar eigenlijk was het mij daar nooit om te doen: ik heb die verontwaardiging nooit begrepen en zag het gewoon als mijn taak om daar zo open mogelijk over te praten. Ik ben opgegroeid in een sociale woonwijk waar er veel minder pudeur was. Thuis werd er vrijuit over seks gesproken. Ik heb mij altijd kunnen behelpen."
In de studio van Alle dagen seks verklapt Sammy (36) dat hij het liefst masturbeert samen met zijn vrouw. "Eén keer heb ik haar alleen betrapt. Ik ben meteen weggegaan. Masturberen doe je het best samen, vind ik."
Journaliste Kris Smet weet nog goed wat er gebeurde toen zij voor het eerst zelfbevrediging als thema aanhaalde in haar radioshow Krisse-krasjes, begin jaren zeventig. "Parlementairen eisten dat het middagprogramma meteen werd afgeschaft", zegt Smet. "Zeker masturbatie bij kinderen en jongeren was toen nog een enorm taboe. Terwijl alle getuigenissen op de radio toch anoniem waren?
"Ik was enorm verbaasd over hoeveel onwetendheid er nog was. Ik kreeg de meest waanzinnige vragen: een meisje van veertien belde omdat ze buikpijn had van verkeerd te masturberen. Omdat er niet openlijk over gepraat werd. Toen ik pas bezig was, kreeg ik een brief van een katholieke gynaecoloog uit Leuven. Dat ik het ook over contraceptie moest hebben, want dat de Vlaming daar eigenlijk niets over wist."
Smet, die eerst nog op televisie samenwerkte met Paula Sémer, ging nog een stap verder als haar voorgangster, met items over pakweg de morningafterpil en abortus, wat lang niet door iedereen werd gesmaakt. Seks werd nog altijd gelinkt aan schaamte, aan verboden, aan schuld. Het hoorde ook nog niet bij de beeldcultuur: 'vrijende' koppels op tv werden vaak weggezapt, seks was iets dat tussen de slaapkamermuren plaatsvond.
"Veel had volgens mij te maken met angst: angst van de man voor de seksualiteit van de vrouw", zegt Smet. "De komst van de pil, mei '68, de toenemende ontkerkelijking en de populaire media hebben zeker een grote rol gespeeld, maar niettemin was er toen nog veel platachterlijkheid in Vlaanderen als het ging over seks."
Vandaag sieren haar penis- en vaginaboeken de salontafel in menig huiskamer, maar zelfs Goedele Liekens ontlokte begin jaren negentig nog ontreddering en parlementaire vragen. Oorzaak: het - inmiddels legendarische - programma De lieve lust dat ze samen met Lieven Vandenhaute op Studio Brussel presenteerde. Tieners reden speciaal met hun fiets een blok verder naar een telefooncel omdat ze niet in de huiskamer aan de gezinstelefoon betrapt wilden worden terwijl ze vragen stelden over hun schaamlippen, die gekke puntjes op hun eikel of wat een goede reden was voor een ontmaagding. Een man belde om te zeggen dat hij zelf verliefd was geworden op het lief dat hij voor zijn dochter had uitgezocht. Kon dat allemaal wel, zo 's middags op de radio, als de mensen gezellig zaten te tafelen?
Gestotter en gestamel
"In het begin ging dat nochtans nog met veel gestotter en gestamel", vertelt Liekens. Goochelen jongeren vandaag met termen als 'squirten' en 'swingen', dan was het toen nog zoeken naar het juiste vocabulaire.
- "Ik heb een euh probleempje. Het kittelt daar een beetje vanonder."
- "Waar vanonder? Aan je voeten?"
- "Nee nee, het is te zeggen: iets hoger."
- "Aan de penis? Waar precies aan je penis?"
- "Euh, wel euh, ergens aan de bovenkant..."
De lieve lust leverde heel wat bijdragen aan de Dikke Van Dale, van 'sukkelseks' tot de 'knikpik' (voor alle duidelijkheid: een kromme penis). Liekens: "Volgens Lieven Vandenhaute was dat mijn sterkte: dat ik medische termen in iets luchtigs en begrijpelijks kon vertalen.
Weg van de gynaecologische benadering. Toen werd er nog heel verkrampt over seks gepraat, ik wilde het vrolijker maken. Het zijn tenslotte niet de 'Olympische Penisspelen'. We praten de hele tijd over eten, waarom dan niet over seks?"
Cultuurverschil
Op dit moment vertoeft Liekens in Duitsland, waar ze een nieuw programma voor ZDF opneemt over de penis. Haar seksadvies werd ook al gevraagd op Britse en Nederlandse zenders. Zeker met Nederland is er een duidelijk cultuurverschil. Geen enkel Belgisch tienerblad had in de jaren negentig een rubriek zoals 'Vrijen en jij' in de Nederlandse Fancy, waar je met blozende wangen verhelderende antwoorden kon lezen op vragen als: "Hoi Fancy, ik heb gisteren mijn vriendje gepijpt, is sperma giftig?" En: "Ik betrapte mijn broer met zijn lul in de stofzuiger. Is dat normaal?"
"Veel heeft te maken met de volksaard. In Nederland praat men gemakkelijker over emoties tout court", zegt Liekens. "Als een kind kwaad is, vraagt men daar meestal waarom ze zo boos zijn. Hier wordt al sneller gezegd: ga naar je kamer. In België werd er lang op seksadvies neergekeken. Ik had medische, universitaire topdiploma's en toch werd het afgedaan als een 'beetje babbelen over seks'. Dat zeg je toch ook niet tegen gynaecologen? Ik was ervan overtuigd dat wat ik deed, nodig was voor een betere wereld, met minder onzekerheid en bewustere keuzes over seks. Al besef je op dat moment de impact nog niet."
Zonder populaire programma's als De lieve lust waren de wachtkamers van seksuologen en relatiedeskundigen wellicht een pak leger. "Het heeft zeker bijgedragen aan de gewenning, communicatieskills en de waarde die we hechten aan seksuele privacy", zegt relatietherapeute Rika Ponnet. "Het idee dat een therapeut enkel voor zotten en perverten was, is geleidelijk weggeëbd. Ook vrouwenbladen hebben een grote rol gespeeld: weet je hoeveel mannen stiekem die stukken in de Flair lazen?" Al ziet Ponnet, die sinds 1983 een eigen praktijk heeft, vooral de laatste tien jaar een grote evolutie. "Plots had je ook programma's als Open en bloot (met Tiany Kiriloff, kvdp) waar je ook al eens een zweepje en sekstoys in zag opduiken. Heel braaf nog, maar toch."
Geen goesting
Heeft Alle dagen seks een nieuwe muur afgebroken door het feit dat doorsneekoppels een inkijk geven in hun slaapkamergeheimen en voor de camera durven vertellen waar ze in hun seksleven mee worstelen. "Geen goesting, dat onderwerp is in De lieve lust nooit aan bod gekomen", zei Lieven Vandenhaute recent nog in een interview in deze krant.
"De kracht van Alle dagen seks is dat je ziet hoe het er werkelijk aan toegaat", zegt Gunther Tanghe (35), de psychologisch consulent die de koppels in het programma bijstaat. "Het zet aan om eerlijk naar je eigen seksleven te kijken. Seks is vandaag alomtegenwoordig, van films en reclame tot sociale media, met dank aan de seksuele en technologische revolutie. Maar je krijgt meestal wel alleen het mooie, zogezegd perfecte plaatje. Alsof er altijd verlangen is en er geen verschillende seksdrives bestaan. Daarom heb ik meegewerkt aan dit programma: om wat lucht uit die luchtbel te laten. Om enquêtes als '7 op 10 Vlamingen heeft minstens 1 keer per week seks' te doorprikken."
Maar de show ontlokt ook kritiek. Om het met de woorden van Paula Sémer te zeggen: "Ik vind het een zeer leuke uitzending, maar is het nodig om die koppels alle dagen tot seks te verplichten? Als het een opdracht wordt, begint dat toch te wegen? Seks is sowieso al meer en meer een godsdienst geworden. Wie geen seks meer heeft, kan niet meer mee. Niet dat ik me nog aangesproken voel. In de vierde leeftijd heb je andere bekommernissen."
Anderen klagen dat Alle dagen seks nog teveel nadruk legt op frequentie en prestaties. Doen we het of doen we het niet? Ook dat heeft iets moraliserends, vindt Ponnet. "Elke dag seks: ik word er al moe van als ik er aan denk. Het start toch weer vanuit een mannelijke benadering. Er zit ook een ranzig kantje aan de manier waarop het in de markt wordt gezet. Belangrijker is hoe de relatie in elkaar zit. Dus moet men dieper gaan. Wat betekent het echt als men het heeft over een slabakkend seksleven? Gaat dat louter over frequentie of is het een indicatie dat het ergens relationeel niet meer goed zit?"
Het programma zou ook een verkeerd beeld scheppen. Alsof we echt met zijn allen alle taboes achter ons hebben gelaten en complexloos over seks praten. Een grote groep twintigers en dertigers misschien, maar verder? "Er schrijven zich geen duizenden mensen in", zegt Liekens. "Die kandidaten worden zorgvuldig gecast en uitgezocht. Nee, er moet nog veel meer gepraat worden."
En wij maar denken dat er zo stilaan sprake was van overdaad, in deze tijden van vaginakoningen en Fifty Shades of Grey-mania.
Liekens: "Er is nog een grote generatiebreuk, bij 40-plussers maar ook bij tieners. Op de speelplaats zeveren die wel over de flauwekul die ze van het internet meepikken, maar op vlak van seksuele opvoeding is er een heel groot gat. Die gasten moeten zichzelf voor een groot deel seksueel opvoeden, omdat we ervan uitgaan dat ze toch alles al gezien en gehoord hebben.
"De jongeren die ik voor het Brits programma Sex in Class sprak, haalden hun vocabulaire bijna allemaal van het internet en porno. Vrouwen waren 'sletten' en 'bitches', klaarkomen was 'shizzle in her face'. Het klinkt misschien truttig, maar we moeten hen weer leren dat seks meer geven is dan nemen, dat het niet draait om drie mannen die een vrouw nemen terwijl ze haar bij de paardenstaart vasthouden."
Ook Tanghe geeft toe dat er in Alle dagen seks nog lang niet alles op tafel wordt gegooid. Dat er in de begeleidingsgesprekken met de koppels nog andere dingen worden toevertrouwd dan in de studio. En dat er nog wel degelijk seksuele taboes zijn. Over monogamie bijvoorbeeld: "Oftewel de illusie dat passionele seks en liefde altijd zullen samengaan. De illusie dat dit relatiemodel ons zal behoeden voor pijn en verdriet. We verwachten heel veel van één partner: financiële en emotionele stabiliteit, een goede ouder én eeuwig lichamelijk verlangen. Dat laatste is een mythe. Maar als je zegt dat we misschien beter wat realistischer verwachtingen koesteren over monogame relaties en overspel ook relaties kan redden, valt dat vaak nog slecht.
"Toegeven dat we niet meer of moeilijker opgewonden raken van onze eigen partner is nog steeds taboe. Men voelt zich dan vaak niet geslaagd of onzeker. Toen ik kennissen jaren geleden vertelde dat het gedaan was met mijn lief omdat ik liever een open relatie wilde, ontlokte dat nog veel verontwaardiging. Het wordt uit de context getrokken: alsof je dan automatisch promiscue bent, wat helemaal niet het geval is."
Of hij ook als koppel had deelgenomen aan Alle dagen seks? "No way. Niet uit schroom, maar omdat ik liever mijn privéleven bescherm."