De taal van de liefde: communicatie is key

Is non-verbale communicatie in een relatie even belangrijk als verbale communicatie?

Sam Geuens: “Uit onderzoek blijkt dat een goede vrijpartij je een positieve, mentale boost kan geven tot 48 u daarna. Maar ook kleinere, niet-seksueel getinte vormen van communicatie, zoals een zoen, kunnen je een goed gevoel geven. Alle vormen van communicatie zijn in mijn ogen belangrijk. Het is kort door de bocht om te stellen dat praten belangrijker is dan seks, maar een huishouden draaiende houden doe je vooral door te praten, afspraken te maken en op dezelfde golflengte te zitten.”

Goedele Liekens: “Non-verbale communicatie is zeer belangrijk. Je mimiek, hoe je beweegt, een oogrol: dat heeft allemaal betekenis en het kan dodelijk zijn voor een relatie. Vergeet trouwens ook niet de paraverbale communicatie: je intonatie en je spreektempo. Daar kun je veel uit opmaken. Seks is ook communicatie zonder woorden en ligt in dezelfde lijn. Het is de lijm in een relatie. Het geeft iets exclusiefs aan je relatie, want je hebt geen seks met vrienden. Seks is letterlijk inpluggen bij elkaar, elkaar terugvinden.”

Rika Ponnet: “Non-verbale communicatie heeft te maken met je afstemmen op de andere. Ben je aanwezig? Of zit je bijvoorbeeld de hele tijd op je scherm te kijken? Dan ben je er fysiek wel, maar niet met je hoofd. Iemand die tijdens een gesprek naar het scherm van een telefoon kijkt, die is wég. Dat is irritant en wordt ervaren als een afwijzing. Sta er ook eens bij stil hoe vaak je elkaar kort even aanraakt. Alles wat overdag gebeurt, is deel van het voorspel. Als je elkaar een hele dag niet bekijkt, moet je ’s avonds ook geen vuurwerk verwachten in bed.”

Als je je partner vaak onderbreekt, krijgt die dan het gevoel dat zijn of haar woorden niet belangrijk zijn?

Sam Geuens: “Dat hangt af van de persoonlijkheid van de twee partners. Soms is het net heel dankbaar om op deze manier ‘actief’ in gesprek te zijn. Maar als je voelt dat je partner iets wil zeggen dat moeilijk is om te zeggen, laat hem of haar dan zeker uitspreken. Je moet dan ruimte kunnen geven aan de ander om iets te kunnen vertellen hoe hij of zij het wil.”

Goedele Liekens: “Iemand onderbreken betekent dat je niet luistert. Je gaat je eigen gevoel opdringen. Je moet jezelf trainen om je eigen stem stil te houden. Wacht even. Laat zijn of haar woorden tot je doordringen en reageer dan pas. Geef niet meteen je eigen mening.”

Rika Ponnet: “Inderdaad. Je bent dan bezig met jouw reactie en niet met wat de ander zegt. Je moet de bereidheid vinden om actief vragen te blijven stellen. Hoe was dat? Hoe heb je dat ervaren? Verbreden wat de ander aan het vertellen is: dat is actief luisteren. Jezelf afstemmen op het verhaal van de ander. Ruimte maken. Dat vergt wel inspanning, want luisteren is veel moeilijker dan praten.”

Kun je soms ook te véél delen met elkaar? Moet de ‘hele waarheid’ altijd aan het licht komen of mag je soms ook een beetje liegen?

Sam Geuens: “Ik denk niet dat elk detail gedeeld moet worden. Je moet op voorhand proberen in te schatten wat jouw boodschap gaat doen met je partner. Als je weet dat de impact negatief gaat zijn, waar zit dan de winst van volledig open te zijn? Je bent dan wel open geweest, maar ten koste van wat? Heel vaak beginnen problemen wanneer dingen geweten zijn. Zodra je partner op de hoogte is, heeft dat een onherroepelijke impact. Je kunt de ander kopzorgen besparen door iets niet te delen. Wil je dat je partner er beter van wordt, of wil je het delen omdat je het er zelf lastig mee hebt? Als jij er ‘van af wilt’ en het daarom zegt, doe je iets ten koste van je partner. Het is attenter om met je eigen ongemak om te gaan en hem of haar er niet in te laten delen.”

Goedele Liekens: “Zelfs in een liefdevolle relatie mag je dingen voor jezelf houden. Wees je altijd bewust van de consequentie van je eerlijkheid. Je kunt de ander onzeker maken en onherstelbaar verdriet doen. Je moet jezelf durven tegen te houden. Het is mogelijk dat je onder invloed van je hormonen plots grote twijfels hebt over je relatie, maar dat die meteen wegebben. Zo’n eenmalige twijfel, daar moet je niet mee afkomen bij de koffie, dat brengt schade toe. Het is een momentopname die een gewicht krijgt dat het niet moet hebben. Hetzelfde geldt voor fantasieën. Je mag best fantaseren over iemand anders, zonder dat te vertellen. Je zou de andere ermee overhoophalen. Je kunt soms oneerlijk zijn uit liefde.”

Rika Ponnet: “Vandaag dragen we eerlijkheid in relaties hoog in het vaandel. Maar in boeken van honderd jaar geleden las je hoe we onze partner niet alles moeten vertellen. Het uitgangspunt was dat je hem of haar niet moest belasten met jouw problemen en emoties. Vandaag doen we het omgekeerde: we vinden dat we de hele ruimte mogen innemen met onze gevoelens. Maar ik denk dat je je bewust moet zijn van het ongemak dat je de ander bezorgt. Je moet zélf iets doen met je emoties en je problemen. Je partner is je vader of je moeder niet. Hoe we ons voelen, is onze eigen verantwoordelijkheid. Bij thema’s als overspel moet je je afvragen wat je bedoeling is met het naar buiten brengen. Was het maar een eenmalige scheve schaats? Als je echt kiest voor jouw partner, valt er iets voor te zeggen om het in dat geval te verzwijgen. Probeer er zelf mee in het reine te komen, zonder de andere daarmee te belasten. Met absolute eerlijkheid kun je het vertrouwen beschadigen.

Hoe schadelijk is ‘the silent treatment’ in een relatie?

Sam Geuens: “De intentie is een belangrijke factor. Zwijgen uit boosheid, om je partner te raken, is geen goed plan. Soms is het wél goed om te zwijgen. Als je weet dat je iets gaat zeggen wat geen goed effect zal hebben. Dan is het een betere strategie om er op een later tijdstip op terug te komen. Nog beter is als je communiceert over het feit dat je zwijgt: ‘Ik ga nu even niets zeggen’. Word dan als partner niet boos, laat hem of haar de ruimte, want er wordt moeite gedaan. Dit is echter next level communicatie voor koppels.”

Goedele Liekens: “Zwijgen is iets waar narcisten zich met veel plezier van bedienen. Het is echt een passief-agressieve manier van straffen. Door te zwijgen oefen je controle uit over de ander en ondermijn je diens eigenwaarde. Zwijgen is veel erger dan roepen, het is een vorm van mishandeling. ‘Jij verdient zelfs geen woorden’. Dit is niet gewoon kinderachtig, maar moordend voor je relatie. Het is naast elkaar leven in vijandigheid.”

Rika Ponnet: “Het is vaak een straf, heel basaal. Het pijnlijkste wat je kunt doen. Dat hoor ik trouwens vaak bij mensen die gepest werden of worden: pesten is minder erg dan dat mensen je negeren. Je zit al ver als je dit flikt in een relatie. Maar soms is er ook gewoon ruzie en heeft iemand tijd nodig om het te laten zakken. Dat is iets anders dan actief negeren. Als je probeert de connectie te herstellen en de ander zwijgt? Dat is verschrikkelijk, het ondermijnt de relatie volledig. Eigenlijk zeg je op zo’n moment de relatie eenzijdig op.”

De Amerikaanse filmproducer Robert Evans zei dat er altijd drie kanten aan een verhaal zijn. Mijn kant, jouw kant en de waarheid. En niemand liegt. Klopt dat?

Sam Geuens: “De waarheid is nog complexer. Er is mijn waarheid, jouw waarheid én de waarheid van alle andere mensen die erbij betrokken waren. Dé waarheid bestaat niet, alles is interpretatie. Bij een koppel zijn er dus ook altijd twee waarheden, die evenwaardig zijn en naast elkaar bestaan. Als je geluk hebt, is er veel overlapping. Als je pech hebt, is er geen overlapping. Het is echter geen probleem om de wereld verschillend te ervaren dan je partner, als je er maar over kunt praten. Anders is dit het recept voor een moeilijke relatie.”

Goedele Liekens: “Dat is zoals het befaamde zinnetje in relatietherapie: ‘You can be right or you can be happy’. Alles wat je voelt, is waar, want waarheid is subjectief. Het brengt echter veel misverstanden met zich mee. We denken dat de ander ons pas kan begrijpen als we gelijk krijgen, daardoor verlies je verbinding. Ik heb trouwens al gemerkt dat Nederlanders met hun directheid veel beter zijn in verbindende communicatie.”

Rika Ponnet: “Ik geloof niet in ‘de’ waarheid. Er zijn altijd veel kanten aan een verhaal. De waarheid ligt ook niet in het midden. Alles wat emotie is, is geen waarheid, maar gaat over ervaring. De datum van vandaag is een feit, hoe je je voelt is een ervaring. Als we dat naar elkaar toe duidelijk kunnen maken met de taal die we hebben, verstaan we dat ieder zijn waarheid heeft. Zodra je zegt dat er ‘een’ waarheid is, devalueer je elkaars waarheid.”

Als je elkaar al heel lang kent, denk je vaak te weten wat de ander zal zeggen in een bepaalde situatie. Zorgt dat ervoor dat je conclusies trekt die niet altijd juist zijn?

Sam Geuens: “Soms ga je inderdaad te snel iets invullen voor de ander. Dat is niet altijd een probleem, maar mijn advies is toch om het niet te doen. Je kunt je altijd vergissen. Stel dus vragen. Iedereen is expert van zijn of haar eigen leven. Na vijf jaar ben jij niet meer de persoon die je was in het begin van de relatie. Als je elkaar pas kent, kun je spontaan nachtenlang praten. Bij langdurige relaties valt dat soms weg. Misschien moet je bewust proberen dat opnieuw te doen? Wat vanzelf gaat in de eerste maanden, is absoluut niet meer vanzelfsprekend na tien jaar.”

Goedele Liekens: “Gevaarlijk. Het is verleidelijk om na verloop van tijd minder vragen te stellen aan elkaar, maar je moet dat toch blijven doen. Denk niet dat je het antwoord al weet, want behoeftes kunnen veranderen. Assumption is the mother of all fuck-ups. Van alles veronderstellen zorgt voor oneindig veel misverstanden. ‘Ik dacht dat die dit ging doen’. Zoiets gaat in je hoofd een eigen leven leiden.”

Rika Ponnet: “Dat is een hele grote paradox. Er is onderzoek naar gedaan en wat blijkt? De mensen met wie we samenleven, kennen we het slechtst van al. Bij iemand die je minder goed kent, doe je meer moeite. Je maakt geen voorveronderstellingen en bent meer actief bezig met vragen stellen. Bij je partner doe je dat niet. Maar mensen evolueren, dus het blijft belangrijk om elkaar wel te blijven bevragen.”

Is het beter om uit te leggen waarom je kwaad bent dan om kwaad te reageren?

Sam Geuens: “Ja, dat is zo. Maar als je kwaad bent, wordt je hoofd overspoeld door emotie. Uitleggen vraagt redeneren, en dat is op zo’n moment heel moeilijk. Dus het is niet altijd realistisch. Het is beter om te praten als de emoties wat gezakt zijn, niet als je nog midden in het gevoel zit. Eerst moet je dus van die emotie af geraken. Ga niet het gesprek aan als een van de twee over zijn toeren is of heel hard huilt. Als je ziet dat je partner overmand wordt door emoties, probeer hem of haar dan eerst te kalmeren. Stel op zo’n moment geen nadenkvragen.”

Goedele Liekens: “Uiteraard. Maar het is iets waarin we ons moeten trainen. In het onderwijs zouden ze meer moeten inzetten op geweldloze communicatie. Even een time-out nemen is ook niet hetzelfde als weglopen van een gesprek. Het is beseffen dat je te boos bent en dat het beter is om straks verder te praten. Tijdens therapie wordt de ‘xyz’-methode gebruikt om mensen op een emotioneel slimmere manier met elkaar te laten praten. X staat voor het gedrag van je partner, y is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt en z is hoe jij je voelt. Als je partner bijvoorbeeld altijd zonder iets te zeggen bij jou in de auto stapt, zeg dan niet: ‘Je zegt nooit goedendag!’ Veel beter is: ‘Als jij in de auto stapt zonder me te begroeten, voel ik me niet gezien’. Dit is communiceren zonder te verwijten.”

Rika Ponnet: “Als je emoties getriggerd worden, komt de kwaadheid naar buiten. Dat is menselijk, de lucht klaart op. Het is wel belangrijk dat je daarna een rustig gesprek hebt. Roepen is verbaal geweld én beschadigend zonder uitleg achteraf.”

Is de hele tijd kibbelen met je partner even erg als nooit kibbelen?

Sam Geuens: “Als ik moet kiezen, kies ik voor een relatie met veel gekibbel. Teleurstellingen worden sneller geuit én je hebt meer kans dat je weet wat elkaars verwachtingen zijn. Frustraties gaan niet sluimeren, maar worden uitgesproken. Toegegeven, het is niet de meest efficiënte vorm van communicatie, maar het is beter dat alles geweten is.”

Goedele Liekens: “Als ik er tijdens een therapiesessie op doorvraag, betekent ‘niet kibbelen’ vaak dat een koppel niet meer met elkaar praat en naast elkaar leeft. Er is geen verbinding meer. Kibbelen mag dus zeker, als je het maar goed doet. Het is niet constructief om op een agressieve manier emoties uit je brein af te vuren. Bepaalde woorden gebruik je beter niet, zoals ‘nooit’, ‘weer’ en ‘altijd’. Raak niet in paniek als je eens ruziemaakt. Probeer zeker te luisteren naar de ander.”

Rika Ponnet: “Er zijn koppels die erin slagen om af en toe heftig te discussiëren en daarna gewoon verder te gaan. De lucht is opgeklaard, alles is prima. Anderen vinden dat vreselijk vermoeiend. Afwezigheid van ruzie is niet meteen slecht. Soms hebben koppels een rustige communicatiestijl. Als er maar gepraat wordt. Het is pas problematisch als beide partners conflictvermijdend zijn en elke vorm van discussie uit de weg gaan. Als er steeds opnieuw dingen naar boven komen en niet uitgesproken raken, dan is dat een belangrijk signaal dat er onderhuids van alles aan het gisten is.”

Als je stopt met praten over de kleine, onbenullige details in je leven, is dat dan meteen ook nefast voor de intimiteit?

Sam Geuens: “Niet noodzakelijk. Er zijn veel bronnen van intimiteit. Stel dat je niet meer praat over details uit het dagelijkse, maar de rest is nog oké? Dan betekent dat niet meteen dat de barometer van je relatie naar beneden staat.”

Goedele Liekens: “Ja, maar dat betekent niet dat je aan één stuk door moet ratelen. Het is belangrijk dat jullie ook stiltes laten vallen en dat je af en toe een diepgaand gesprek hebt. Intimiteit is verbondenheid, contact en nabijheid. Als je ’s avonds vertelt over hoe een bepaalde collega zich gedroeg op het werk, betrek je hem bij je leven. Ook hier zijn de non-verbale manieren van communiceren cruciaal: eens over elkaars hoofd wrijven, een hand aanraken. Intimiteit begint met dat soort kleine aanrakingen. Als de seks in een relatie wegvalt, zie je vaak dat het op dat vlak al misgaat.”

Rika Ponnet: “Dit klopt wel voor een stuk. Heel veel van onze connectie zit in de micromomenten. Niet enkel in de grootse belevingen zoals een geboorte of sterfgeval, maar in het dagelijkse, alles daar tussenin. Het kunnen delen van die momenten zegt veel over de kwaliteit van een relatie. Als een relatie eindigt, zijn het meestal ook die kleine dingen die je nadien mist. Niet de reizen of de spectaculaire momenten, maar het samen opstaan en ontbijten. Je partner die thuiskomt en vertelt over een fietstocht. Dan stemmen we af op elkaar.”

Hebben partners die zich allebei verbaal goed kunnen uiten, een betere relatie dan partners die dat niet kunnen?

Sam Geuens: “Koppels die ideeën en gevoelens op voldoende regelmatige basis delen, hebben een betere relatie. Maar of dat nu altijd verbaal moet zijn? Dat lijkt me niet. Hoe maak je iemand duidelijk dat je hem of haar graag ziet? Iemand die niet graag verbaal communiceert, gaat het niet zeggen, maar op een andere manier duidelijk maken. Bijvoorbeeld door iets voor jou te herstellen, de afwas te doen of de vuilnisbakken buiten te zetten. Dat is ook communicatie, maar je moet het wel leren zien. Doeners spreken hun gevoel minder goed uit en daardoor moet jij beter je best doen om de boodschap van je partner te leren begrijpen.”

Goedele Liekens: “Nee. Maar partners met een hoge relationele en emotionele intelligentie wél. Een snelle redenaar kan dodelijk zijn, dat is iemand die je elke keer onder tafel praat. Veel belangrijker is om empathisch te zijn, te kunnen luisteren en ook patronen te zien bij jezelf. Als er een groot verschil is in verbale capaciteiten, moet je wel uitkijken als koppel. Tenzij de verbaal sterkere empathisch genoeg is om zich in te houden en emoties te herkennen. Zelfreflectie is cruciaal hier.”

Rika Ponnet: “Dat is niet noodzakelijk zo. Maar als de ene zijn of haar kunde inzet als machtsinstrument, heb je een probleem. Soms is de ene verbaler dan de andere, maar is er wel wederzijds respect. Je moet het doen met wat er is. Het tempo in een relatie wordt bepaald door de traagste.”