Een relatie beginnen met een vriend?

“Komaan, Emma, kus hem dan!” Ik kijk naar de Netflixreeks One day en elke aflevering opnieuw ben ik de opgefokte trainer die vanaf de zijlijn hoofdpersonages Emma en Dexter tot scoren aanmaant. In de reeks zijn Emma en Dexter al jaren goede vrienden, maar echt gelukkig worden ze pas als ze een relatie aangaan, denk ik. Echt?

Ik kan het niet laten: ik supporter meer voor de liefde dan voor vriendschap. Ik deed het voor Marianne en Connell in Normal people (oké, die besties waren wel eerst al eens in bed beland), voor Ennis en Jack in Brokeback mountain en voor Rachel en Ross in Friends. Van Axel Daeseleire weten we sinds deze week dat hij al anderhalf jaar samen is met een vrouw met wie hij al achttien jaar bevriend is. Goed voor hem, goed voor haar! Hop, daar ga ik weer.

Bromance

In mijn hoofd is liefde de overtreffende trap van vriendschap, maar de Franse zestiende-eeuwse filosoof Michel de Montaigne zag het net andersom. Een fijne vriendschap opofferen voor romantiek en seks? Complètement fou!, vond Montaigne.

Zelf beleefde Montaigne “een volmaakte vriendschap” met de Franse jurist en schrijver Étienne de La Boétie. Hun perfecte bromance zou helaas maar vier jaar duren: La Boétie stierf op z’n 32ste aan dysenterie. “Als ik zou moeten zeggen waarom ik van hem hield, weet ik daar geen antwoord op dan slechts dit: ‘Omdat hij het was, omdat ik het was.’’ Geef toe: het klinkt wel heel erg als grote liefde. Toch werd hun relatie nooit seksueel. Montaigne zou na de dood van zijn beste vriend als eerbetoon het essay Over vriendschap schrijven en hij trouwde met een vrouw, over wie hij amper schreef. Vrouwen waren overigens niet in staat om ware vriendschap te ervaren, vond hij, als seksistisch kind van zijn tijd. Nee, mijn vriend zal Montaigne nooit worden.

Montaigne zag romantische liefde als “een roekeloos, grillig, vluchtig en veranderlijk vuur, nu eens oplaaiend en dan weer smeulend, een koortsvuur”, zo noteert hij in zijn essay Over vriendschap. Vriendschap daarentegen is “een bestendige, rustige warmte, een en al zachtheid en gevoeligheid, een warmte, die niet brandt en verzengt.”

Echte vriendschap is voor Montaigne een versmelting tussen twee mensen, maar louter spiritueel en niet lichamelijk. In tegenstelling tot gin en tonic mag je liefde en vriendschap nooit mixen. “Zodra de liefde binnen de grenzen van de vriendschap komt,” schrijft Montaigne, “verliest zij haar vuur en kracht.”

Kwetsbaar

Relatietherapeute Rika Ponnet zit in het Montaigne-kamp: ze ergert zich blauw aan romcoms over vriendschap waarin liefde altijd voorgesteld wordt als de kers op de taart. “Een vriendschap is een ander type relatie, minstens even waardevol als een liefdesrelatie: je kunt jezelf zijn zonder dat je even kwetsbaar hoeft te zijn als in een liefdesrelatie.”

Liefde associëren we vandaag vooral met eigenliefde en met romantische liefde, stipt Ponnet aan. “Romantische liefde is uiteindelijk een verlengde van eigenliefde, een projectie van je noden en ego. Vriendschap is vrijer, je ego zit minder in de weg. Er is meer gelijkwaardigheid en een grotere flexibiliteit om van rol te wisselen. In een liefdesrelatie, en de seks die daarbij komt, zit een aspect van overgave, waarbij we als mens op ons kwetsbaarst zijn. Maar we dragen allemaal dingen mee die we als pijnlijk ervaren. Een liefdesrelatie kan bedreigend aanvoelen, zeker voor wie minder zelfvertrouwen of oud zeer meedraagt. In een vriendschap zitten die kwetsuren veel minder in de weg.”

Onze verwachtingen over onze vrienden zijn ook anders dan bij onze geliefde, er zit minder druk op de ketel. “Daardoor kun je soms meer vrijuit praten tegen een vriend”, zegt Ponnet. “Er worden delen van jezelf getriggerd die niet of minder aan bod komen in je relatie met je partner.”

Onze partner moet een alleskunner en allesweter zijn, toch als het gaat over onze emotionele en seksuele noden. Van vrienden kunnen we het best hebben dat ze, tja, menselijk zijn. Vriendschap mag fragmentarisch zijn, liefde liever niet. Het is normaal dat we een maatje hebben met wie we alleen gaan padellen en nog een andere goede vriend met wie we urenlang heerlijk kunnen discussiëren over het eenzijdige beeld van de liefde in romcoms. Van een geliefde, daarentegen, verlangen we het allemaal.

En dan is er nog een ander dingetje dat we vergeten als we liefde romantiseren: jaloezie. De meeste mensen zijn serieel monogaam en willen dat ze voor hun geliefde de enige zijn, van een vriend daarentegen eisen we geen exclusiviteit. “Vriendschap is ook daarom een genereuzere, volwassenere vorm van graag zien”, meent Ponnet.

Als onze partner een diepe, platonische relatie heeft met iemand van het gender waarop hij of zij valt, vinden we dat vaak bedreigend. Zonde, vindt Ponnet. “Zo’n intense vriendschapsband kan net erg verrijkend zijn voor je liefdesleven. Je kunt veilig oefenen in intimiteit en inzichten meenemen naar je liefdesrelaties.”

Niets te eisen

En toch: in mijn vriendschappen, met mannen en vrouwen, vind ik niet de intimiteit die ik in de liefde, met al haar verzengende koortsvuur, wel vind. Dat kan ook mijn vrienden liggen, natuurlijk, of, waarschijnlijker, aan mij. “We begrenzen nog altijd sterk wat vriendschap en wat liefde is, terwijl dat helemaal niet zo afgelijnd is”, zegt Ponnet. “Denk maar aan de vrienden aan wie je fysieke affectie toont. Het is allemaal veel meer flou dan we willen toegeven.”

Als Michel de Montaigne vandaag zou leven, zou hij zijn beste vriend misschien gewoon zijn geliefde noemen. Maar wat als Étienne het minder spiritueel wil houden dan Michel? En hoe ongemakkelijk worden de spelletjes padel als die vriend verliefd wordt?

“Als het echte vriendschap is, dan kun je daarover praten, dat hoeft niet eens onaangenaam te zijn”, meent Ponnet. “Het kan zelfs voedend zijn voor de vriendschap, die misschien een speelser kantje krijgt. Verliefdheid gaat bovendien altijd voorbij als je er niets mee doet.”

Er valt hoe dan ook niets te eisen van de ander als het gaat over liefde, vriendschap en alles wat daartussen zit. “Een echte vriend kan aanvaarden dat er een verlangen is dat niet beantwoord wordt en kan gewoon gelukkig zijn met de vriendschap”, zegt Ponnet. “Waarom kunnen we niet simpelweg dankbaar zijn voor de manier waarop de ander ons graag ziet?”