Liefde is... niet hetzelfde als een koelkast kopen

Weloverwogen en eensgezind. Zo kondigden Bill (65) en Melinda (56) Gates hun scheiding aan. Dat deden ze met één paragraaf, elk dezelfde, op Twitter. Eén paragraaf om 27 jaar huwelijk uit te zwaaien. ‘We geloven niet langer dat we als een stel kunnen groeien in de volgende fase van ons leven’, stond er. Zakelijk. ‘Eufemistisch’, vindt schrijfster Kristien Hemmerechts. ‘Je ziet dat steeds vaker. Koen ­Wauters en Valerie De Booser, bijvoorbeeld, postten een foto met hun handen op elkaar. In hun drang om het allemaal onder controle te houden, communiceren ze zo eufemistisch dat je denkt: waarom gaan ze uit elkaar als ze nog zo goed overeen­komen? (lachje)’ Hemmerechts maakte dinsdag op Facebook een bedenking over de Gates-scheiding die erop wees dat ze bij hetzelfde zinnetje uit het statement was blijven hangen als wij. ‘Nooit geweten dat dat zo hoorde, dat je groeide als koppel’, merkte de schrijfster op.

Alles wordt koopwaar

De zin van Bill en Melinda Gates loopt als een lichte rilling over je rug. Alsof een relatie pure economie is: zonder zicht op groei komt je winst in het gedrang en dan ga je best elders investeren. Het idee dat een economische logica de intiemste relaties binnengedrongen is, doet ons ongemakkelijk op onze stoel schuiven. Het bevreemdt ook Hemmerechts, zegt ze. ‘Binnen een ­kapitalistisch systeem móét er groei zijn en binnen een kapitalistisch systeem wordt alles koopwaar. In zo’n systeem zoek je een partner bijna zoals je een koelkast koopt. Dat wordt, denk ik, ook door Tinder in de hand gewerkt. Mijn studenten daten nu, dat deden wij niet toen we jong waren. Ze testen de goederen, voor ze kopen. En ­Tinder is de catalogus. Er is een eindeloze voorraad. Het maakt mensen almaar kieskeuriger. Ze zetten alles op alles om een soort perfectie te bereiken. Als iemand dan eindelijk voldoet aan je eisen, kan je samen beginnen te groeien. Dat kan toch niet bevorderlijk zijn voor de liefde? In mijn ogen is liefde overgave, zottigheid. Het is iets wat je niet onder controle hebt.’

Toch kijkt Hemmerechts met mildheid naar hoe haar studenten relaties aanknopen. ‘Hun systeem kan werken. Er komen soms heel mooie relaties uit. Alleen dit ­aspect vind ik wel heel hard. Veel mensen kampen met grote onzekerheid. Daarom verbeteren ze hun uiterlijk en werken ze voortdurend aan zichzelf. Om toch maar in de running te kunnen blijven.’

Huwelijkscontract

Zijn Bill en Melinda Gates en hun kapitalistische relatielogica een sign of the times? Is liefde economie geworden? Gaan mensen in de liefde almaar meer tellen, meten en onderhandelen? Is een stel een economische constructie geworden? En waarom voelen we ons daar dan zo ongemakkelijk bij? Een collega raadt de film L’économie du couple van Joachim Lafosse aan. Die legt de vinger op de wonde: alles wordt tegenwoordig vanuit economische termen bekeken, maar het enige terrein waar we ons daar ongemakkelijk bij voelen, is de liefde. Anderhalf uur lang heerst dat ongemak. De film is de studie van een stel aan het einde van hun liefde. Ze zijn aan het scheiden en ruziën over de verdeling van het huis. Zij, de kostwinner, heeft meer afbetaald, hij heeft het helemaal verbouwd. Zij gaf geld, hij stak er al zijn liefde in. ‘Wat is dat, rijk zijn?’, vraagt hij aan een van hun dochters. ‘Is dat veel geld hebben? Of is het veel gevoelens hebben? Veel vrienden, ideeën? Is het veel boeken gelezen hebben?’ Veel geld hebben, vindt zij. Dat is triestig, vindt hij.

Hun onderhandelingen zijn hard en ­ongemakkelijk, maar het is hardheid die je kan verwachten aan het einde van een relatie. De eerste les die je uit de film trekt? Stel snel een huwelijkscontract op. Het bespaart je een hele hoop miserie als het misloopt. Als we met zijn allen veel rationeler in relaties stappen, zouden die contracten intussen schering en inslag moeten zijn. ‘Helemaal niet’, zegt echtscheidingsadvocate Claudia Van de Velde. ‘Heel weinig van mijn cliënten die gaan scheiden hebben destijds een huwelijkscontract afgesloten. Het is nog altijd een taboe om in het begin van een relatie over geld te praten. Er is nochtans niemand die een koffiebar met een vriend of vriendin zou beginnen zonder eerst een contract af te sluiten en ­alles op papier te zetten. Maar aan het begin van een liefdesrelatie, toch de belangrijkste in ons leven, vinden we dat ongepast. Mensen vertrouwen elkaar, zeggen ze. Ja, nu wel, maar één huwelijk op drie loopt fout’, zegt Van de Velde die dertig jaar in het vak zit. Uit die ervaring heeft ze Uit elkaar gepuurd, een boek dat binnenkort gepubliceerd wordt. ‘Ik kan het belang van zo’n contract nochtans niet genoeg benadrukken. Want het voorkomt een hoop gedoe als het dan toch misloopt. Het maakt scheiden gemakkelijker.’

Ondanks haar job gelooft Van de Velde nog altijd in de liefde. Als we haar de zin uit het Gates-statement voorleggen, ziet ze er wel iets in. ‘Mensen evolueren in een ­relatie’, zegt ze. ‘Op je vijftigste ben je niet meer dezelfde persoon als op je twintigste. Zolang die evolutie van twee mensen in een relatie evenwijdig verloopt, blijven partners verbonden met elkaar. De belangrijkste reden waarom mensen in mijn ogen scheiden, is omdat ze elkaar ontgroeid zijn en er geen contact meer is.’ 

De advocate gruwt van het woord midlifecrisis, maar ze ziet veel mensen die een balans opmaken als ze vijftig worden. ‘De kinderen zijn het huis uit, ze hebben wat vermogen opgebouwd. Ze vragen zich af hoeveel gezonde jaren ze nog hebben en of ze die nog wel willen doorbrengen met diezelfde persoon.’

Heeft ze relaties zien veranderen over al die jaren? ‘Vroeger, zeker in de generaties voor de mijne, trouwden mensen voor altijd. Millennials, die al te vaak hun ouders hebben zien scheiden, denken daar anders over. Ze geloven nog in de liefde. Maar bij hen is “voor altijd” “voor heel lang” geworden.’ 

Is ons perspectief dan veranderd? We leggen ons erbij neer dat liefde eindig is. En als liefde eindig is, moet je de kwaliteit ervan wel in het oog houden. Want als die zakt, mag je je ver­beteren. Relatietherapeut Shari Jansegers is daar niet van overtuigd. ‘Kinderen van gescheiden ouders zéggen wel dat ze aan een relatie beginnen met het idee dat het niet meer voor altijd is, maar onbewust verlangen ze nog altijd evengoed naar die “voor altijd”. Au fond wil iedereen voor altijd nummer één zijn. Daarin verschillen twintigers niet van vijftigers.’

Je hebt maar één leven

Volgens Jansegers is het verschil tussen kinderen van deze tijd en hun grootouders de individualisering van onze samenleving en het feit dat onze maatschappij geloof ­afgeschreven heeft. ‘Er is geen tweede kans meer. Je hebt maar één leven. Dus alles moet nú fantastisch zijn. Ook onze partners en relaties. Echtgenoten waren vroeger goede huisvaders, nu moeten ze ook een beste kameraad, een uitstekende minnaar, begenadigde manager en handige werkman zijn. Veel mensen hebben een onrealistisch beeld gekregen van zowel ­relaties als van hun potentiële partner.’

Jansegers’ collega Rika Ponnet ziet in haar praktijk dezer dagen de drang naar controle toenemen. ‘We willen maakbare relaties. We willen garanties dat onze relaties duurzaam zullen zijn. De voorbije ­decennia zijn we in een heel volatiele ­relatiecultuur terechtgekomen. Het ­“relatieklimaat” is onveilig geworden, of het voelt voor veel mensen toch zo aan. Er zijn geen zekerheden meer. Vrouwen en mannen zijn economisch onafhankelijk geworden van elkaar. Wat kort door de bocht, is de redenering: als mijn partner geen invulling meer kan geven aan mijn emotionele behoeftes, stopt het verhaal en zoek ik ­iemand anders. Dat idee maakt heel veel mensen onzeker. Elkaar eeuwige trouw beloven was vroeger eigenlijk een zeer maakbaar gegeven. Je moest gewoon trouw zijn, kinderen maken en elkaar ook in kwade dagen steunen. Dat kan je waarmaken. Vandaag beloven we dat we elkaar levenslang graag zullen zien. Dat kan je niet waarmaken. Het is een emotie, die is ­volatiel. Je hebt ze niet onder controle. ­De verlatingsangst is daardoor enorm toe­genomen.’

Mensen veranderen niet, hun angsten blijven dezelfde. Het is de context die verandert. Onze blik op ­relaties is, zo zegt zowel Ponnet als Jansegers, niet economischer maar net romantischer geworden de laatste decennia. ‘We baseren huwelijken op een emotioneel verhaal’, zegt Ponnet. ‘Terwijl huwelijken vroeger net een economisch verhaal waren. Je trouwde om samen te overleven. Als je honderd jaar geleden een statement zoals dat van Bill en Melinda Gates had gemaakt over je groeipotentieel, dan zouden mensen gekeken hebben alsof ze het in Keulen hoorden donderen.’