"Het is confronterend om te merken dat je je partner niks meer te zeggen hebt en compleet naast elkaar leeft"

‘Mensen hebben tegenwoordig de neiging om alles als ‘een uitdaging’ te zien en dwangmatig om te denken naar ‘iets positiefs’ waar we ‘veel uit zullen leren’. Maar laten we eerlijk zijn: het is ook gewoon shit.’ Relatiedeskundige Rika Ponnet zag de voorbije maanden hoe de coronacrisis onze liefdes en relaties binnendrong en ons dwong om naar onszelf te kijken, met alle gevolgen van dien. Het aantal echtscheidingen steeg significant, terwijl andere koppels ontdekten dat ze zelfs in de moeilijkste omstandigheden een goed team zijn.   

HUMO U ziet de coronacrisis als een groot sociaal experiment.

RIKA PONNET (relatiedeskundige) «Ook in onze relaties zijn we de voorbije zes maanden in overlevingsmodus gegaan. De coronacrisis toont ons niet alleen waar de kwetsbaarheden en de veerkracht in de maatschappij zitten, maar ook in ons intieme leven.

»Na zes maanden is het wel tijd dat we uit die overlevingsmodus komen, want we houden zoiets geen jaar vol. Er zijn mensen die de onzekerheid niet aankunnen en vastlopen in hun angsten. Dat zie je nu in sommige gezinnen. Ouders worden overdreven veeleisend voor zichzelf en controlerend voor hun partners: ‘Ik wil niet dat je naar die bijeenkomst gaat.’ Of: ‘Je stond veel te dicht met die buur te praten.’ Ze willen bijna dwangmatig bepalen hoe het gezinsleven verloopt en ontwikkelen bijvoorbeeld een vorm van smetvrees. Ik zie extreme gevallen waarin gescheiden ouders eisen dat hun kind een coronatest ondergaat als ze van de andere ouder komen, of die het huis in zones verdelen. Meestal was dat controlerende gedrag vroeger ook al aanwezig, maar op een manier die nog leefbaar was voor de partner. De angst voor het onvoorspelbare virus heeft het doen escaleren.»

HUMO Hoe moet het verder?

PONNET «Niet op de aangejaagde manier waarop we al zes maanden leven. De zogenaamde Van Ranst-methode, volgens welke we de hele tijd hyperalert moeten blijven, put ons uit. Op den duur worden we zo moe dat we niet meer in staat zijn om met wat dan ook rekening te houden en zeggen we foert. Daar komt het pleidooi van gezondheidseconoom Lieven Annemans op neer: we moeten omgaan met het virus op een manier die ons minder belast, want anders bezwijken we. Ik heb niks tegen Marc Van Ranst, en die strenge aanpak zal in het begin nodig geweest zijn, maar de twintig kilometer die we moesten lopen, is een marathon geworden. We kunnen niet blijven sprinten.

»Dat geldt ook voor relaties. Partners moeten zoeken naar wat op langere termijn werkt. Wat verwachten we van elkaar en wat laten we los? Ik denk bijvoorbeeld aan een koppel waarvan de vrouw heeft beslist om opnieuw drie dagen op kantoor te gaan werken, ook al is dat niet verplicht. Ze hield het anders niet meer vol in haar gezin. Ze voelt nu al dat ze met veel meer energie thuiskomt en dat dat het gezinsleven ten goede komt.»

HUMO Voor veel koppels was de verplichte quarantaine een evaluatiemoment.

PONNET «Die periode gooide ons terug op de essentie van onze relatie. Alle afleiding viel in één klap weg. Partners konden niet meer weglopen van elkaar, tenzij ze een heel groot huis hebben, en dan kijk je met een heldere bril naar je relatie. Hoe verhouden wij ons echt tot elkaar als er geen hobby’s zijn om in weg te vluchten, of vrienden om mee aan de sleur te ontsnappen? Wat heb ik aan de andere in een moeilijke periode? Hoe gedraag ik me zelf tegenover mijn partner? Is er tussen ons nog iets als liefde? Zie ik je eigenlijk nog graag?

»Sommige koppels hebben daar deugd van gehad en hebben elkaar herontdekt. Je kunt jaren naast elkaar leven als je meedraait in de machinerie van kinderen, werk, vrienden en familie, huishouden... Nu werden ze teruggeworpen op elkaar en merkten ze hoezeer ze nog altijd van elkaars gezelschap kunnen genieten. Een klassieker is het wandelen: veel koppels deden dat elke dag tijdens de lockdown en zijn dat blijven doen. ‘We hebben door corona beseft hoe waardevol het is wat we hebben,’ zeggen ze.

»Er is ook een groep koppels die met of zonder lockdown een goeie relatie hebben. Die hebben in het begin even gepanikeerd, maar zijn vrij snel op hun pootjes geland. Er is een vorm van creativiteit in die relaties die maakt dat de kern onaangetast blijft, hoe hard de wereld om hen heen ook verandert.»

HUMO Dat er ook meer scheidingen waren, heeft u vast niet verrast.

PONNET «Veel van die scheidingen zouden er ook gekomen zijn zonder corona. Misschien hadden koppels het nog een jaar langer geprobeerd, met veel conflicten, nog eens een therapie of een minnaar of minnares achter de hand... In die zin was corona een brandversneller.

»Toch is de stijging opmerkelijk, want normaal gezien wordt er niet zo snel gescheiden in crisisperiodes. Scheiden is risicogedrag, want het brengt mensen in onduidelijke en onzekere situaties. Tijdens de financiële crisis van 2008 waren er bijvoorbeeld minder scheidingen dan anders. Nu hebben we van de financiële impact van de coronacrisis nog niet zoveel gezien. Er is een groep die het moeilijk heeft, maar de werkelijke omvang zullen we pas begin volgend jaar voelen. De overheid heeft de eerste klappen opgevangen met de systemen van tijdelijke werkloosheid en uitstel van betalingen. Mocht dat niet gebeurd zijn, dan zouden we vandaag misschien niet dat grote aantal zien. We scheiden omdat we het ons kunnen permitteren.»

HUMO Wat de notarissen opvalt, is dat koppels vaker zonder conflicten uit elkaar gaan. In mei hebben ze 25 procent meer scheidingsaktes opgesteld dan het jaar voordien, en die trend zette zich in juni en juli door met een stijging van 19 en 13,7 procent. Het ging altijd over echtscheidingen met onderlinge toestemming.

PONNET «Een aantal koppels heeft door de lockdown ervaren hoe vervreemd ze van elkaar zijn. Het is confronterend om te merken dat je je partner niks meer te zeggen hebt en compleet naast elkaar leeft. ‘Dit is niet het leven dat ik wil,’ hebben ze beslist. Dat zijn vaak de scheidingen die zonder conflicten verlopen. De vaststelling op zich is al pijnlijk genoeg.»

HUMO Maar als het tot een vechtscheiding komt, zijn de conflicten harder dan vroeger en wordt er vaker geweld gebruikt.

PONNET (knikt) «Het is alsof je mensen die al ruzie hebben, opsluit in één kleine ruimte. Alles wat je vroeger irriteerde, wordt nog tien keer erger, want die andere is er altijd. Als de manier waarop de andere eet je irriteert, en je moet plots drie maaltijden per dag zien door te komen, word je gek. Mensen staan al zwaar onder druk, en conflicten en een slechte relatie wakkeren die stress alleen maar aan. Je hoorde dat ook op straat. Als ik naar de winkel ging, hoorde ik door openstaande ramen heel vaak mensen naar elkaar brullen. Sommigen vluchten in alcohol of andere middelen: de perfecte cocktail voor destructief gedrag - vandaar ook de toename van partnergeweld en kindermishandeling.

»Alles komt neer op de vraag hoe we met verhoogde stress omgaan. De mens is een sociaal wezen. De beste manier om je stress te reguleren is het contact met de anderen. Dat werd gereduceerd tot het gezin, wat erg beperkt is. Corona heeft ons het belang van onze contacten en onze vriendschappen buiten het gezin laten zien. Om onze intieme relaties gezond te houden, hebben we die sociale contacten nodig. Iedereen moet kunnen ventileren. Mensen zagen plots al hun vluchtwegen afgesneden. Sporten in de fitness kon niet, het sociale leven was weg, je kon je niet opladen via cultuur of stoom aflaten in het uitgaansleven. Dat heeft in sommige gezinnen tot explosieve ruzies geleid.»

HUMO Verwacht je dat er door de verlengingen nog meer relaties zullen sneuvelen?

PONNET «Als het financieel minder goed gaat, zal dat in ieder geval de druk op relaties verhogen. Eén van de partners die zijn job verliest, een gezin dat het met een lager inkomen moet doen: dat zijn ingrijpende gebeurtenissen. Of die koppels zullen scheiden, weet ik niet, maar het zal de kwaliteit van de relatie geen deugd doen.»

HUMO De coronacrisis heeft blijkbaar ook een invloed op de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen in een relatie.

PONNET «Amerikaans onderzoek rond de SARS-epidemie heeft aangetoond dat de verworvenheden van vrouwen toch fragieler zijn dan we denken. Op het moment dat mannen en vrouwen allebei moeten werken én kinderen hebben, verglijden veel gezinnen automatisch in het oude patroon: de man is in de eerste plaats met het werk bezig en de vrouw zorgt ervoor dat het huishouden draait, en pas daarna kan ze aan haar werk beginnen. Bij ons is dat nog niet onderzocht, maar ik hoor hetzelfde in mijn praktijk: papa zit ergens apart te werken en mama moet intussen de kinderen stilhouden. Hoe vaak heb ik niet van vrouwen gehoord: ‘Hij kan niet werken als het niet stil is.’ Hallo? En je eigen werk? Op veel plaatsen was dat thuiswerken pure chaos. Ik denk dat veel vrouwen onder grote druk hebben gestaan. Het veroorzaakte ook heel wat frustratie.»

HUMO Tot zover de emancipatie.

PONNET «Hoe langer die situatie aanhoudt, hoe moeilijker het wordt om naar de vroegere verhoudingen terug te keren, volgens datzelfde onderzoek. Dan is het geen tijdelijk overlevingssysteem meer, maar wordt het een ingesleten patroon. Daar moeten we voor op onze hoede zijn. Werktijd en gezinstijd lopen door corona veel sterker door elkaar, en partners zouden die uren opnieuw onder elkaar moeten verdelen. Welke tijd is voor het gezin en voor het werk, welke tijd heb je voor jezelf? Ik heb al veel vrouwen gehoord voor wie het een enorme opluchting is dat ze sinds september weer deels buitenshuis kunnen werken. Veroordeeld worden tot een leven dat zich uitsluitend afspeelt binnen een gezinscontext: kijk wat dat met de vrouwen uit de jaren 50 en 60 heeft gedaan. Ze werden vaak zeer neurotische types die maniakaal gingen schoonmaken, dwangmatig met het gezin bezig waren en aan de drank gingen. Daar wordt niemand beter van.»

HUMO Onderzoek wees uit dat de zin om te vrijen bij heel wat koppels afnam.

PONNET «In het begin werd voorspeld dat de lockdown voor een nieuwe babyboom zou zorgen, maar daar heb ik altijd vragen bij gehad. Stel dat je twee kleine kinderen hebt en je twijfelt over een derde, dan denk je na drie maanden quarantaine met je kroost wel twee keer na.

»Een te grote nabijheid doet het verlangen naar de andere verminderen, dat is de logica zelve, zeker in langlopende relaties. Dat onderzoek geeft natuurlijk een gemiddelde aan. Alles hangt ook samen met de betekenis die seks in je relatie heeft. Als het een manier is om verbondenheid met je partner te voelen, zal er minder behoefte aan geweest zijn. Maar als het een manier is om een teveel aan adrenaline kwijt te raken of jezelf te ontspannen, dan was er misschien net meer seks. Niks mis mee.»

HUMO Nog een slachtoffer van de lockdown waren de overspelige relaties, zou ik denken.

PONNET «Dat was inderdaad een slagveld, al denk ik dat langlopende tweede relaties niet direct worden stopgezet. De minnaars hebben elkaar lang niet gezien, maar er is veel online gebeurd, daar ben ik zeker van.

»Ik schrok wel van de heisa rond de gelekte seksfilmpjes van die drie BV’s. Ik snap dat het voor die mensen zelf erg ingrijpend is, maar plots viel iedereen uit de lucht over sexting bij ouderen. Doen dertigers dat dan? Allicht! En ook vijftigers en zestigers, wat had je gedacht? Dat mensen online massaal naar porno kijken, maar via die kanalen níét met anderen in contact zouden komen? Dat zijn juist speeltuinen. Het is moeilijker geworden om in het echte leven mensen te leren kennen, maar iemand die prikkels zoekt buiten zijn relatie, zal die daar ruimschoots vinden. Dat tonen de verhalen van Stan Van Samang, Sean Dhondt en Peter Van de Veire wel aan.

»Ook singles zijn trouwens online heel actief geweest op dat vlak, maar de alleenstaanden hebben het toch zwaar gehad. Er hebben zich veel singles aangemeld in ons bureau, hoewel ze niet echt konden daten. Er was geen mogelijkheid om nieuwe mensen in het gewone leven te leren kennen, en vandaag is dat nog altijd moeilijk. Uitgaan, feestjes, festivals: allemaal onmogelijk. Op café moeten ze anderhalve meter afstand houden. Je kunt dat relativeren: het zal over een jaar wel lukken. Maar mensen hebben relaties nódig. En die verloren tijd komt nooit meer terug. Een groot potentieel aan ervaringen gaat zo verloren.

»Ik voel bij de singles wel dat velen zich eerlijker durven af te vragen wat ze belangrijk vinden in een partner. Waar liggen mijn echte behoeftes? Word ik gelukkig omdat een man groot en blond is of een spannende hobby heeft? Ze beseffen dat het veeleer draait rond de vraag: in welke mate is iemand nabij? Almaar meer mensen zijn zich ervan bewust dat we vrienden en familie hard nodig hebben om gezond te blijven, meer dan elk jaar die grote reis.»

HUMO Een tweede lockdown...

PONNET (onderbreekt) «Daar mag ik niet aan denken. Ik denk dat we er niet de energie voor hebben, en de overheid heeft ook wel door dat dat geen optie is. Mensen moeten opnieuw buitenkomen en uitzoeken welke dingen ze buiten de cocon van het gezin kunnen doen.

»De domste maatregel was om de bubbel uit te breiden naar vijftien, want die moest later toch weer teruggeschroefd worden. En iedereen die kinderen opvoedt, weet dat er geen weg terug is als je ze totale vrijheid geeft.

»Misschien moeten we wat bescheidener worden in ons geloof in de maakbaarheid, ook van relaties. In het begin werd ons altijd gevraagd naar tips om de relatie goed te houden. Dat kun je niet met een paar tips fiksen, hè. We zijn geobsedeerd door het idee dat we alles onder controle moeten hebben. Stop daarmee, de wereld en ons eigen leven zijn níét maakbaar. Er zullen altijd onvoorziene dingen gebeuren die je midscheeps kunnen raken. Als corona ons iets leert, is het dat we niet alles naar onze hand kunnen zetten.»