Na de scheve schaats

Op een stralende zomerdag kwam ze lunchen. Mijn beeldschone, razend intelligente vriendin. Ik schrok toen ze voor de deur stond. Op enkele weken tijd was ze zeker tien kilo vermagerd. Met ingevallen wangen en holle ogen prikte ze in een stukje coeur de boeuf met burrata. Ze sprak stil en monotoon. Hoe ze zichzelf nog een jaar gaf. Als het gevoel dan niet voorbij was, hoefde het niet meer. De tranen biggelden onophoudelijk aan haar kin. Voor mij zat het grootste hoopje ellende dat ik ooit gezien had. Twee jaar aan een stuk bedrogen. Verschrikkelijk vernederd. De aanvankelijke ontreddering die ze had gevoeld na de Grote Ontdekking, was vervangen door schaamte en diep verdriet. Ze voelde zich nog minder dan niks. Een vod. Enkele moeilijke maanden later gaat het nu gelukkig een stuk beter. De tijd bracht mentale en fysieke genezing. Haar man woont intussen bij zijn twintig jaar jongere vriendin en zij went min of meer aan een herwonnen vorm van vrijheid. Tussen hen komt het nooit meer goed, maar toch hoeft een drama als ontrouw niet per se het einde te betekenen voor een relatie. Tussen een dronken flirt op café en iemand twee jaar aan een stuk horens zetten, ligt een zee van emoties en consequenties. De zeden veranderen ook stilaan met de jaren en dat zie je interessant genoeg weerspiegeld in tv-series en films. De coronacrisis was de directe aanleiding om na twintig jaar nog eens Sex and the City te bingewatchen: in mijn hoofd een feest van vrije liefde, met een seksueel bevrijde Samantha als iconische 45-plusser. Maar na een kritische tweede visie besefte ik dat het er op het gebied van relaties toch vrij conservatief aan toeging in dat New York van rond de eeuwwisseling, met een pak onuitgesproken regeltjes - zeker over ontrouw - die nu bijna ouderwets lijken. De aanpak van Beyoncé was nieuwer. Ze had er een confronterende, feministische plaat als Lemonade voor nodig om een buitenshuis scharrelende Jay-Z zijn vet ge geven, maar de twee bleven nadien wel een power koppel. Dichter bij huis schreef Bieke Ilegems een dapper boek over haar huwelijk en hoe ontrouw het niet kapot heeft gekregen. Vergeving blijkt dus mogelijk. Vooral koppels met een huis en kinderen gaan niet over één nacht ijs: uit elkaar gaan is zo ingrijpend dat het de laatste optie is. Relatietherapie is toegankelijker dan ooit, zeker omdat er in de media ook steeds meer relatietherapeuten en seksuologen aan bod komen. Maar de meeste experts zijn het erover eens dat het herstel van een relatie niet moeiteloos verloopt. Om te slagen, moet het koppel diep aan introspectie doen om uit de emotionele draaikolk van schuld en boete te geraken. De bedrieger moet honderd procent eerlijk zijn, tot in de kleinste details. De bedrogene moet daarnaast ook beseffen dat er aan elk verhaal twee kanten zijn en erkennen dat hij of zijn ergens ook een rol speelde in het scheeflopen van de relatie. Dan loopt het soms toch nog goed af.

Instinctieve lust

Esther* is een onderzoekster aan de universiteit en moest voor een project tientallen mannen interviewen. bij één 'onderzoeksproject' voelde ze een onverwachte klik. "Zoals bij elk interview namen we plaats in een neutraal leslokaal. Terwijl Bart* zijn jas ophing en op een stoel ging zitten, monsterde ik zijn lichaamstaal. Niet bepaald een adonis: een beetje mollig, met een onverzorgde baard. Maar het viel me meteen op dat hij veel zelfvertrouwen uitstraalde. Dat is een eigenschap die ik waardeer, die me altijd aantrekt. Na het interview bleven we nog even zitten. Hij stelde vragen over het onderzoek, was echt geïnteresseerd. Toen ik hem enkele dagen later een mail stuurde met nog enkele bijkomende vragen, ontspon zich langzaamaan een soort van kettingbrief. We bleven maar replyen. Het werd steeds minder professioneel en meer amicaal. Ik voelde plots iets in mijn buik dat ik al een tijdje niet meer zo uitgesproken had gevoel: instinctieve lust." Esther en haar vriend Stephen* waren op dat moment al zes jaar samen. De seksuele spanning van in het begin was stilaan weggeëbd. "Alles was eigenlijk prima tussen ons, maar ineens had ik zin om nog een iets 'nieuws' te voelen. Ik merkte dat ik me mentaal afsloot voor zelfkritiek, ik wou er niet te veel over nadenken. Onze mails werden spannender en spannender, tot Bart me op een bepaald moment mailde om naar de parking van de universiteit te komen. Daar zat hij in zijn auto. Ik stapte in en we reden naar een afgelegen natuurgebied. Het voelde vreemd aan om iemand met een baard te kussen. De seks was vrij en ongeremd. Er viel dan ook niets te bewijzen, ik wou geen relatie met deze man. Daarna hebben we het nog vier keer gedaan, altijd op een andere locatie. Het was goede seks, misschien omdat het zo verboden was. En toen was het plots op. De goesting in hem. Ik begon me te ergeren aan de geur van zijn zweet."

Herontdek elkaar

Esther maakte een einde aan de affaire. Bart sputterde niet tegen, ook hij had thuis een vriendin. Ze vroeg zich af wat het allemaal had betekend. Moest ze het opbiechten aan Stephen, of doen alsof het nooit was gebeurd? "Ik deed aan introspectie en voelde dat er niets was veranderd. Ik hield nog heel veel van Stephen. Maar ik besefte ook dat niet al mijn behoeftes werden ingevuld. Ik nam een zeer groot risico en besloot hem in te lichten over wat ik had gedaan. Ik wilde iets forceren in onze relatie: ofwel gingen we de afgrond in, ofwel kozen we voor verdieping." Het viel te voorspellen dat Stephen boos werd. En Esther voelde zich ineens erg verdrietig en schuldig. Maar ze bleven wel praten. "We gingen enkele maanden uit elkaar, maar hielden contact. We zijn allebei rationele mensen die graag analyseren. We besloten één keer per week iets te gaan drinken in een café waar we verder niemand kenden. Door die afstand kwamen we allebei tot verdere inzichten. Het was fijn om elkaar terug te vinden in het gesprek. Ik voelde me bevrijd en kon mijn verlangens uiten, die daarvoor altijd net onder het oppervlak bleven. Ik was nog nooit zo eerlijk tegen hem geweest. Het voelde aan alsof ik hem niet meer kon kwetsen, want het ergste was al gebeurd. Na een half jaar werd de toon plots opnieuw flirterig, alsof Stephen me voor het eerst zag. Ineens voelde ik weer de kriebels van lang geleden. We dronken iets te veel en gingen naar zijn appartement. Stephen was op het randje van te ruw, alsof hij me weer moest veroveren voor zichzelf. Dat was eigen lijk precies wat ik wou: een man die me niet als vanzelfsprekend beschouwt. Ik weet niet of hij het me nu 100 procent vergeven heeft, maar we hebben ervoor gekozen om samen te blijven in een relatie 2.0 en niet alles tot in het oneindige te blijven oprakelen."

Voetbalmaatjes

Het terug opbouwen van een relatie na bedrog, kost immens veel tijd en openheid. Het brengt gebreken aan de oppervlakte die jarenlang konden sluimeren. Thomas* en Evi* maakten ook een relatiecrisis mee die hen bijna uit elkaar dreef. Thomas: "Hoe cliché kan het zijn. Tijdens de voetbaltraining van ons zoontje, raakte ik aan de praat met een van de mama's die ook stond te supporteren. Ik merkte na enkele weken dat ik ernaar begon uit te kijken om Liesbeth* te zien en dat ik teleurgesteld was als haar man in de plaats was gekomen. Tijdens een regenbui kwam ze bij mij onder de paraplu staan en legde ik casual mijn arm op haar rug. Ik zakte bijna door mijn benen van de onuitgesproken spanning, maar voelde me tegelijkertijd enorm op mijn hoede én schuldig. Hoe kon dit nu?! Evi en ik zijn high school sweethearts en we hebben na vijftien jaar samen nog altijd een waanzinnig goed seksleven: we doen het zonder overdrijven minstens vijf keer per week." Thomas en Liesbeth kregen een echte babbelrelatie."Ik hield me in. Probeerde het te zien als vriendschap. Het was heerlijk om nog eens echt 'nieuw' te zijn voor iemand. Te praten met iemand die niets over mij wist en daardoor ook niet meteen een oordeel klaar had zitten. Soms stuurden we elkaar een sms met praktische informatie, als de training onverwacht werd afgelast bijvoorbeeld." Maar de sms'jes werden gevoeliger. Intiemer. Speelser. "Na een drink op het voetbal, gingen we allebei op hetzelfde moment naar huis. We stonden in het donker aan haar auto en namen afscheid. Ze keek me aan en ik verloor mezelf in haar blik. We kusten. Het was hitsig en hevig. Maar we lieten elkaar even snel weer los. Ik zag twijfel in haar ogen, onzekerheid. En ik voelde me plots misselijk." Thomas besloot eventjes niet meer naar de voetbaltraining te gaan. Maar de sms'jes bleven komen. "En toen ging het fout. Ik was voor de tv in slaap gevallen en er kwam op mijn gsm nog een berichtje binnen. Evi zag mijn gsm oplichten en las het bericht."

De relatiespiegel

Evi was woedend. Ze begreep niet dat hij het 'op een ander' ging zoeken: hun seksleven was toch schitterend?! Wat volgde, waren nachtenlang gesprekken. Kinderen in bed steken en buiten op het terras sigaretten roken en wijn drinken. Thomas: "Ik wist aanvankelijk niet wat me bezield had, maar langzaamaan kwam ik tot het inzicht dat ik intimiteit miste. We waren zo'n geoliede machine geworden, ieder met zijn of haar taak, dat we wat uit elkaar gegroeid waren. Dat het fysiek nog zo goed klikte tussen ons, had daar eigenlijk niets mee te maken. Evi toonde zich grootmoedig en bleef niet boos op mij. Maar ik moest zweren dat ik geen contact meer zou hebben met Liesbeth. Een groot geluk is dat het bij een kus is gebleven. Ergens voelde ik dat als ik effectief met haar had geslapen, het tot een veel groter drama zou hebben geleid." Thomas en Evi besloten hun relatie verder te zetten, niet enkel voor de kinderen, maar ook omdat deze crisis hen een spiegel voorhield. "Na zoveel jaren samen, was er nood aan een soort tussentijdse evaluatie. Evi en ik spraken af om wekelijks een moment van emotionele intimiteit in te lassen. Al was het maar een uurtje: gsm's af, zonder kinderen, praten over wat ons de voorbije week had beziggehouden. Het lukt niet altijd, maar onze relatie heeft een diepere laag gekregen. Hiervoor hadden we nog nooit moeten afrekenen met pech of verdriet, alles liep altijd op rolletjes. We weten nu dat we effectief bestand zijn tegen een stootje."

Hechtingstrauma

Relatietherapeute Rika Ponnet ziet in haar praktijk dat ontrouw een stuk bespreekbaarder is geworden. "Als het uitkomt dat iemand ontrouw was, brengt dat altijd een aardverschuiving teweeg. Het is een zeer ernstige vertrouwensbreuk. De veilige basis, het nest, is weg. De mens waar je je vertrouwen in stelde, heeft dat vertrouwen eenzijdig verbroken. Vaak is er zelfs sprake van een hechtingstrauma. Je hebt plots een band die niet meer zo exclusief is. Dat leunt dicht aan bij het spreekwoordelijke zwarte gat: de aarde die vergaat. Al je zekerheden zijn weg, het wordt zelfs ervaren als een vorm van doodsangst. De veilige, emotionele basis davert op zijn grondvesten. Daarom is het zo ingrijpend. Toch is er iets veranderd in de maatschappij. Ik gebruik liever de term 'een tweede relatie' dan 'overspel'. Ik relativeer het zeker niet, maar we kijken nu wel anders naar ontrouw. We focussen ons veel meer op de reden en niet op een dader-slachtofferverhaal. De basis van ontrouw zit namelijk altijd in de eerste relatie. Ofwel zie je daar een teveel ofwel een tekort. Bij een 'teveel' kan het zijn dat je partner je zodanig claimt, dat je je niet meer kunt ontplooien. Je zoekt dan een uitweg in externe contacten. Bij een 'tekort' in de relatie zien we vaak dat koppels naast elkaar leven, zonder connectie. Ze weten niet meer waarover ze moeten praten. Ze voelen zich eenzaam en geïsoleerd en daardoor wordt een verlangen naar verbondenheid niet ingevuld. Als er dan een aangename mens voorbijkomt, die je bevestigt, wordt er al eens een scheve schaats gereden. Dat is niet goed of fout: er was gewoon iets niet in evenwicht, waardoor een beperkende dynamiek kon ontstaan. Mensen zijn altijd op zoek naar correcties."

Vergeven en vergeten?

Rika Ponnet adviseert koppels om te proberen voorbij de schuldvraag te geraken. "Je kunt niet verder met elkaar als er aan beide kanten geen rekening is dat er iets niet goed zat. Je moet voorbij de boosheid geraken en willen zien hoe dit met 'ons' is kunnen gebeuren. Enkel dan is er een kans dat de relatie verdergezet kan worden. Eigenlijk moet je een nieuwe relatie aangaan met elkaar. Het zal nooit meer worden zoals voorheen, want er moeten nieuwe evenwichten komen. Het herstel verloopt vaak in drie fases. Ten eerste moet de zogenaamde 'dader' echt sorry zeggen en erkennen wat hij of zij heeft teweeggebracht. Het besef moet er zijn dat de ander gekwetst is, ook al was dat misschien niet de bedoeling. In een tweede fase wordt onderzocht of vergeving mogelijk is. Niet dat het allemaal vergeving moet worden, maar kan het aanvaard worden? Het besef dat er ondanks de littekens méér is wat hen verbindt en daarmee verder willen gaan. Niet steeds opnieuw oude koeien uit de sloot halen. In de derde fase komt de reflectie. Het koppel denkt na over hoe het zover is kunnen komen. Wat zegt dat over ons? Gaat het in de toekomst anders zijn? Er moet dan een soort offer gebracht worden, iets wat moeite kost maar voor een nieuw evenwicht zorgt. Bijvoorbeeld een activiteit laten vallen en meer thuis zijn. Het kost natuurlijk tijd om opnieuw vertrouwen te krijgen. Er is geen zekerheid dat de relatie voortaan altijd goed zal blijven, want die andere heeft 'het' ooit eens gedaan en de angst dat het nog eens gebeurt, blijft aanwezig. Helaas geraken veel koppels niet voorbij het stadium van vergeving en balden ze in een destructieve spiraal. Dan is het alsnog beter dat ze elkaar loslaten. Het hangt ook nauw samen met wat er precies is gebeurd. Een dronken slippertje op café is veel makkelijker te vergeven dan iemand die al maanden of jaren ontrouw was. In het eerste geval gaat het over impulsieve lust zonder emotionele connectie, in het tweede geval gaat het over langdurig liegen. Dat is veel lastiger te accepteren. Wie zoiets ontdekt, ondergaat alle fasen van een diep trauma. Sommige mensen komen het nooit helemaal te boven. Hun eigenwaarde is zodanig aangetast, dat ze nooit meer onvoorwaardelijk van iemand kunnen houden."

Opkroppen of opbiechten

Dé grote hamvraag is of ontrouw altijd opgebiecht moet worden. Is het niet beter om te leren leven met een eventueel schuldgevoel? Is opbiechten niet veel destructiever? Rika Ponnet zucht: "Dan moet je jezelf de vraag stellen of je kunt leven met een geheim. Het is natuurlijk veel gemakkelijker om dat conflict uit de weg te gaan, maar dat blijkt in de meeste gevallen toch niet zo eenvoudig. Je duwt de persoon waar je van houdt in een onschuldige, onwetende rol, terwijl je goed beseft dat jij zijn of haar volle vertrouwen niet meer waard bent. Daar gaan veel mensen aan ten onder. Je ziet dat ze dan slordig beginnen om te springen met hun gsm, ze willen bijna dat het ontdekt wordt. Ze zoeken een uitweg om van hun eigen schuldgevoel af te raken. Ze willen gewoon verder met hun leven. Maar sommigen onderschatten de impact van die al dan niet spontane 'biecht'. Ontrouw veroorzaakt vaak een ernstige crisis in de relatie: je kunt nooit voorspellen hoe de ander ermee zal omgaan. Misschien komt het goed en zijn jullie in staat om de relatie eens anders te bekijken en het allemaal te zien als één grote wake-upcall. Moeten jullie behoeftes anders ingevuld worden, zodat het in de toekomst niet meer kan gebeuren? Als het echter een onbeduidende scharrel was die voor jou niet zo veel betekende, is het misschien beter om het niet te delen. Zeker als je precies weet hoe erg het zal zijn voor je partner."

*De namen in dit artikel zijn aangepast, de getuigen wensten anoniem te blijven.