'Plus': over nieuw samengestelde gezinnen

'Plus' is een positief woord, maar hoe positief je het ook benadert: is een plus-mama of plus-papa anders dan een stiefmama of -papa? En waarin zit de plus? Ik vroeg het aan relatietherapeute en seksuologe Rika Ponnet die een paar maanden terug het erg succesvolle boek 'Alleen met jou' uitbracht', een ode aan de romantische liefde, en eerder al meer dan 45 000 ex verkocht van 'Blijf bij mij', hét bewijs dat we met z'n allen zoekende zijn naar hoe het moet, liefde scheiden en opnieuw beginnen. Samen met haar 6 collega's ziet ze in haar praktijk in Gent het hele scala aan nieuwe vormen van samenleven dagelijks passeren, met alle voor- én nadelen, de kleine menselijke kantjes, groothartigheid maar ook grote ego's, groot verdriet én grote liefde, en daar allemaal tussenin: de kinderen.

Gesprek met Sabien De Vos

Feit is dat bijna de helft van alle huwelijken eindigt in een echtscheiding waarbij de cijfers eigenlijk een vertekend beeld geven, want niet-officieel samenwonende koppels die uit elkaar gaan, daar bestaat geen cijfermateriaal over. Aangezien er minder en minder getrouwd wordt, is dat een erg grote groep. 2.5 procent van de huwelijken zijn tussen mensen van hetzelfde geslacht en 17.4 procent zijn gemengde huwelijken.

Cijfers tonen aan dat 85 procent van gescheiden mensen met kinderen binnen de 5 jaar start met een nieuwe relatie. Loopt dat vlot?

'Dat is veel in vergelijking met vroeger. Sommige kinderen groeien op in best wel pittige gezinsconstructies waarbij mama na de scheiding van papa, opnieuw samenwoont, maar dit keer met een vrouw, samen hebben ze 2 'nieuwe' kinderen maar de plus-mama brengt er zelf ook al 2 mee, van 2 verschillende papa's. Of ze hebben 4 verschillende soorten broers en zusjes. Veel meer kinderen groeien nu op in co-ouderschap wat ouders meer kansen geeft op een nieuw, eigen leven. Vroeger waren het vooral de mama's die achterbleven met de kinderen en hun leven in functie stelden van hen. Maar ook die tijdsgeest is veranderd. Vrouwen zijn onafhankelijker geworden. Begonnen ze vroeger pas aan iets nieuws als de kinderen het huis waren, dan wachten ze nu niet meer. Dertigers en veertigers denken al helemaal zo niet meer. Die nieuwe relaties an sich zitten vaak goed. Mensen slagen erin hun wonden te likken en positief en energiek aan een nieuw hoofdstuk te beginnen. Maar de praktische uitbouw en dagdagelijkse realiteit van zo'n relatie blijkt een enorme uitdaging, hoe groot de liefde ook is.'

Hoe vermijd je die valkuil?

'Alles begint met juiste informatie en realistische verwachtingen. Er zit toch serieus wat ruis op wat er in de media soms verteld wordt, ook door experts, maar die wel al jaren zelf geen praktijk voeren, waardoor ik merk dat ze de link met de realiteit niet meer hebben. Want we zitten in een grote transitiefase waarbij zo goed als alles kan. Men start vaak opnieuw met dezelfde verwachtingen als men had van het eerste kerngezin, maar dat is onrealistisch. Het zal nooit meer hetzelfde zijn, de parameters zijn veranderd, de spelregels over opvoedregels, eetcultuur en tafelmanieren, zakgeld, uitgaan en verwennerij, verwachtingen op school en in het huishouden enzovoort, moet je samen opnieuw vastleggen Die regels hoeven niet eens ver uiteen te lopen om voor frictie te zorgen. Diezelfde kinderen hebben aan de andere kant misschien óók een nieuw gezin, met nieuwe broertjes en zusjes en andere regels. Kinderen groeien dus vaak op in verschillende werelden, met andere regels en verwachtingen. Dat vergt enorm veel energie, energie die ze niet stoppen in bijvoorbeeld school. Slechtere schoolresultaten zijn dan ook vaak een signaal dat een kind niet goed in zijn vel zit. Nu, kinderen zijn wel flexibel en kunnen wel wat hebben, soms keren ze de situatie zelfs in hun voordeel en weten ze maar al te goed waar ze wat kunnen verkrijgen (lacht). Onderschat ze niet, maar óverschat ze ook niet.'

Hoe pak je zoiets dan wel goed aan?

'Vergeet niet dat jíj kiest voor die nieuwe partner, je kinderen niet, soms integendeel. Vaak vormden je kinderen al jaren een eenheid met jou, en nu komt daar iemand 'tussen' - want zo zien zij het vaak - in plaats van 'bij'. Ze hadden jou exclusief en nu moeten ze je 'delen'. Soms loopt dat prima, soms loopt het echter helemaal fout waarbij kinderen de nieuwe autoriteit niet aanvaarden, toe zelfs manipulatief gaan worden en de 'de indringer' uit het huis proberen te krijgen door onredelijk gedrag. Dat mag je als kernouder nooit tolereren. Jij hebt recht op jouw geluk en jij en je partner vormen de kern waarrond alles draait. Je geeft de doodsteek aan je relatie als je dergelijk gedrag tolereert en je nieuwe partner in het bijzijn van het kind afvalt. Dat vergt veel draagkracht en psychologisch inzicht. Voor de stiefouder: verwacht weinig van je 'nieuwe' kinderen, probeer je niet geforceerd op te stellen als 'die leuke stiefmama' of die 'toffe stiefpapa'. Vooral vrouwen gaan daar in de fout: die kinderen hébben al een mama. Jij hebt een andere functie. Het is dus kwestie van een modus vivendi te vinden, een constructie die voor iedereen duidelijk is, grenzen aangeeft en waar iedereen zijn plek in heeft. Kinderen hebben dat nodig om op lange termijn hun plek te vinden. Elke constructie is daarin uniek. Zoek gezamenlijke standpunten waar iedereen zich ook aan houdt, het ontbreken daarvan of discussies daarrond zijn vaak trouwens de reden waarom ook kernkoppels uit elkaar gaan. Je hebt enkel kans op slagen door véél en openlijk met elkaar te praten, en daar loopt het vaak mis.'

Welke tips geef je dan mee?

'Luister naar elkaar en voel je niet meteen aangevallen. Probeer afstand te nemen van je ego en je 'grote gelijk' en sta open voor wat de ander zegt. Misschien, als je er even over nadenkt, heeft die wel gelijk. Interpreteer niet alles als kritiek op wie jij bent en hoe jij opvoedt of bent als mens, als partner, maar gebruik die vaak echt goedbedoelde opmerkingen als een startpunt van waaruit je kan groeien en evolueren. Je zult in ieder geval compromissen moeten doen. Als elk op zijn standpunt blijft staan, kan het nooit lukken. Stel het belang van het kind voorop, en bedenk vooral: is dit topic wel een conflict waard? Wat als je wél je gelijk haalt, maar je relatie overleeft het niet? Wat heb je dan gewonnen? Heel vaak blijkt inderdaad achteraf dat maar weinig de moeite waard is om voor te (bek)vechten, ook in kernrelaties trouwens. Het enige wat echt onaanvaardbaar is zijn emotionele en fysieke verwaarlozing of mishandeling of zwaar alcohol- drugsmisbruik. Al de rest moet je proberen oplossen, want het conflict heeft vaak veel grotere gevolgen dan het 'probleem'. Zet de zaken dus in perspectief en vertrek niet van jezelf als middelpunt.'

Is het een plan om 'kinderweken' te hebben en 'quality weken' met je partner alleen?

Neen. Zo krijgen kinderen een onrealistisch beeld want in die weken gaat alle aandacht dan naar hen, werken mensen vaak bewust minder, maar zo is de realiteit niet. Je zult dus toch een constructie moeten vinden waarin het normale leven zoveel mogelijk doorloopt. Kritiek op je eigen kinderen ligt extreem gevoelig, zelfs kritiek op de ex-partner wordt niet altijd aanvaard, ook al vloek je er soms zelf op. Saboteer je ex-partners nieuwe leven op dat vlak ook niet, je schaadt er enkel je kinderen mee. Geef er ook niet de hele tijd kritiek op, want uiteindelijk verlies jij. Wees gewoon eerlijk over wat je voelt, verstop je pijn of teleurstelling niet, maar laat het kind toe óók gelukkig te zijn bij de ex-partner, zelfs met een nieuwe partner daar. Alweer: zet je ego opzij.'

Welke verhalen hoor jij hier zoals?

'Kerst en Nieuw zijn net achter de rug, de meest conflictueuze tijde van het jaar (lacht). Vaak moeten kinderen op 4 feesten zijn op 1 dag omdat de ouders het maar niet eens geraken. Die kinderen lopen daardoor niet meteen vrolijk rond, of reageren niet blij genoeg op hun cadeautjes. Kortom: ze voldoen niet aan de hoge verwachtingen. Sommigen vieren 'gezellig met z'n allen' kerst: de 2 nieuw samengestelde gezinnen samen. Dat kan werken maar het kan ook erg geforceerd aanvoelen. Wat ik ook vaak zie is dat mensen constant stress en schrik hebben omdat ze het gevoel hebben dat ze de hele tijd moeten kiezen en ondertussen voor niemand goed doen. Ze manoeuvreren zichzelf in een onmogelijke loyauteit-spreidstand tussen schrik om hun nieuwe partner te verliezen of de liefde van hun kinderen. Dat is uitputtend en op termijn fnuikend. Dat alles maakt dat die nieuwe relaties het vaak niet halen, niet uit gebrek aan liefde, niet omdat ze te snel opgeven, maar gewoon men zijn plek en rust niet vindt in de nieuwe constructie.'

Volgt de wetgeving die nieuwe evoluties?

'Traag, zo is er het nieuwe erfrecht waarbij je voor de helft van je vermogen kan beslissen wie het erft. Het is moeilijke materie. Wie erft van wie in de constructie die ik in het begin aanhaalde? Je bouwt geen rechten op als je niet getrouwd bent, ook niet als samenwonend kerngezin. Praat daar dus over, hoe onromantisch dat ook voelt. Vraag raad aan je notaris, die krijg je gratis. Stel een testament op, zodat er na je dood geen discussie kan zijn. Dat is graag zien: zorgen dat de ander het goed heeft.'

Zullen we positief eindigen?

(lacht) Graag. Ik zie veel nieuw samengestelde gezinnen waar alles wél op wieltjes loopt, waar mama en stiefmama zelfs overleg plegen over de kinderen. Vergeet ook niet: veel problemen komen óók voor in kerngezinnen. Hoed je dus om alles te wijten aan het feit dat je een nieuw samengesteld gezin bent. Onredelijke pubers zijn en blijven pubers bijvoorbeeld, in welk gezin dan ook (lacht). Je bent ook geen buitenbeentje meer als je uit elkaar gaat, het is geen schande meer, geen falen. Er komen ook meer en meer goede rolmodellen. Ook bemiddeling geeft goede resultaten om vechtscheidingen te vermijden of op te lossen. In California en Nederland boekt men bijvoorbeeld goede resultaten met groepstherapie waarbij ouders geconfronteerd worden met hoe hun kinderen zich écht voelen, erg confronterend. Maar het werkt wel. Men wordt verplicht om zijn ego opzij te zetten en te zoeken naar een oplossing, in het belang van de emotionele gezondheid van hun kinderen. In Leuven loopt zo'n proefproject. We merken internationaal ook wel dat er een dieptepunt bereikt is: waar vroeger in Amerika de helft scheidde, is dat cijfer alweer aan het dalen. Die tendens zal overwaaien naar ons, denkt men. En vooral: blijf geloven in de liefde, ze bestaat.'

Dat doen we!