Samen op de sofa

Twee zeteltjes, een doos tissues op tafel en een man of vrouw die met (hopelijk) begripvolle ogen zijn of haar cliënten aankijkt. “Vertel het eens.” De kans dat u zich al in deze situatie heeft bevonden, is niet ondenkbeeldig. De 831 relatietherapeuten in ons land zien hun agenda's steeds voller lopen. Koppels komen naar hen toe. Omdat er iets gebeurd is. Omdat 'het' niet meer gaat. Of omdat op het ene conflict het volgende volgt. Maar is het een goed idee om er een therapeut bij te halen? Kan therapie je relatie redden?

Wie met therapeuten praat, begrijpt snel dat het antwoord niet zwart-wit is. Even naar de therapeut, en ze leefden nog lang en gelukkig? “Zo werkt het natuurlijk niet”, lacht Rika Ponnet. Zij ziet al meer dan twintig jaar koppels in verschillende fases van crisis. De helft daarvan geeft na therapie de relatie nog een kans. “Maar dat wil niet zeggen dat voor de andere helft de therapie mislukt is”, zegt Ponnet.

Eerst dit: wat is relatietherapie ­eigenlijk? Samengevat is het een vrij recente vorm van psychotherapie, waarin een koppel met de hulp van een derde naar zichzelf en de relatie kijkt. “Pas in de jaren tachtig begon het echt ingeburgerd te raken”, zegt Ponnet. “In Vlaanderen mee onder impuls van Alfons Vansteenwegen ( auteur van het klassiek geworden 'Liefde is een werkwoord', red.). Sinds die tijd is de therapie wel enorm geëvolueerd. Vroeger was het vooral 'communicatietherapie': therapie met als doel om mensen met elkaar te leren praten, iets wat in een tijd van verwrongen man-vrouwverhoudingen zeker zijn waarde had. Maar vandaag gaat relatietherapie vele stappen verder. Het gaat over emoties. En hechtingspatronen. De behoeftes die schuilgaan achter het conflict of overspel.”

Dat zegt ook Katrien Lagrou, therapeut met een lange staat van dienst in haar privépraktijk en in het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven. “Vroeger werden moeilijkheden tussen partners bekeken als: We moeten hen leren te communiceren. Of het seksleven opleuken. Nu weten we: alles wat er gebeurt, is terug te brengen tot de hechtingsbehoefte, de vraag: Ben jij er nog voor mij? Als we ons daarin bedreigd voelen, gaan we onszelf beschermen. Door nog harder te roepen. Of juist dicht te klappen. Waardoor de situatie escaleert. In een goede relatie kun je de weg terugvinden door even afstand te nemen en het te hebben over dat patroon. We zitten er weer in. Maar wat gebeurt hier ­eigenlijk?”

Dode mus

Volgens de relatietherapeuten is de doelstelling van therapie niet om mensen bij elkaar te houden, maar wel om het koppel bewust te maken van die mechanismes. Lagrou: “Wij laten partners in gesprek gaan. Hoe hebben wij het samen? En wat wordt er ­eigenlijk in jou geraakt als we weer eens ruzie maken over de kinderen? ”

“Het heeft ook te maken met de dingen die je meesleept”, zegt Ponnet. “Ik gebruik weleens de metafoor van een winkel. De dingen die je graag toont aan de buitenwereld komen in je 'etalage'. Aan de mensen die over de drempel, tot in de winkel, geraken, toon je al iets meer. En dan is er nog je magazijn. Daar bevinden zich de dingen die je níét toont als je verliefd wordt. Omdat je weet dat je erom afgewezen kunt worden. Maar naarmate je langer samen bent, wordt de vraag: Wat doen we met elkaars magazijn? ”

Vaak durft men in therapie pas voor de eerste keer bepaalde dingen uit te spreken. Ponnet: “Dat kan over seks gaan, en intimiteit. Of over een vertrouwensbreuk. Onlangs zei een man in therapie: Als ze mij afzet om te sporten, hoop ik altijd dat ze zich zal omdraaien en zwaaien … Hij begon te huilen. Zijn vriendin zei: Ik weet het, ik lig in de knoop met mijzelf. Ik weet zelf niet waarom ik zo vermijdend ben. Wat ik vooral probeer te bereiken, is authenticiteit. De vraag: Hoe kan ik authentieker in deze relatie staan? Je kunt elkaar niet veranderen. Maar je kunt wel proberen om elkaars behoeftes te zien.”

De therapeuten wijzen op een essentiële voorwaarde voor therapeutisch 'succes'. “Er moet een mandaat zijn van beide kanten”, zegt Ponnet. “Als je het niet allebei wil, is het geen relatietherapie. Soms zegt de lichaamstaal al veel. Onlangs werkte ik met een koppel waarvan de man letterlijk zijn stoel wegschoof van zijn vrouw. Uit heel zijn lichaam sprak maar één grote drang: Ik wil hier weg . In de loop der jaren ben ik daar directer in geworden. Mijn eerste vraag is: Wat brengt je hier en wat wil je bereiken? Het heeft weinig zin om acht sessies te doen om dan te horen: Ik ben eigenlijk gekomen uit schuldgevoel . Van een dode mus kunnen we geen levende maken.”

Er is bij allebei emotionele betrokkenheid nodig, zegt ook Lagrou. “De wil om nog te investeren in de relatie. En stil te staan bij de vraag: Wat is mijn aandeel? ” Het is ook essentieel dat er ooit verliefdheid is geweest, zegt ze. “Die kun je vanonder het puin proberen te halen. Maar therapie kan niet iets herstellen wat er nooit is geweest.” Ponnet: “Soms zie je een blik, of een hand die verschuift in de richting van de ander. Dan weet je: de draden van verbinding zijn er nog. Ook al wordt die hand misschien weggeslagen. Je kunt pas iets bereiken als je voelt: hier is nog een stukje graag zien, een verlangen.”

Kant kiezen

Als die emotionele betrokkenheid er is, heeft therapie een hoge slaagkans. “Zeven op de tien koppels komen na tien tot twaalf sessies tot een gevoel van herstel”, zegt Lagrou. Als je de koppels meetelt waarin een van beiden al met één voet buitenstaat, is het natuurlijk minder. “Eerder de helft.” Met 'herstel' bedoelt ze niet dat er geen conflicten meer zijn. “Die zijn er in een ­relatie altijd”, zegt Lagrou. Maar wel dat de partners meer 'emotioneel responsief' op elkaar reageren. “Zodat ze het vertrouwen hebben: die persoon zal er op mijn kwetsbare momenten voor mij zijn.”

Voelt het voor een therapeut als falen als een koppel niet samenblijft? “Bij jonge therapeuten voel je soms ontgoocheling als het niet lukt ”, zegt Ponnet. “Vroeger had ik zelf ook meer therapeutische hardnekkigheid. Nu denk ik eerder: mijn taak is te valideren en te respecteren wat de partners beslissen. Ik zal ook nooit zeggen: Jullie hebben nog een kans . En ja, soms is uit elkaar gaan de betere keuze. Scheiden brengt veel pijn met zich mee. Zeker als er kinderen zijn. Maar wat is de winst van krampachtig te blijven vasthouden aan een relatie die er eigenlijk geen meer is?” Maar ook dan kan de therapie veel zin hebben gehad, zegt ze. “Want als je niets doet met je 'magazijn', riskeer je keer op keer in dezelfde situatie te belanden.”

“Voor je eigen groei is het soms beter om uit elkaar te gaan”, zegt ook ­Lagrou. Toch wil ze waarschuwen om het niet te snel te doen. “Ik denk dat het nog te vaak gebeurt dat mensen uit elkaar gaan omdat ze niet begrijpen hoe het hechtingsmechanisme werkt. Ik weet zeker dat bepaalde koppels nog samen zouden zijn als ze op het juiste moment in therapie waren gegaan.”

Tot slot: hoe belangrijk is de figuur van de therapeut voor het welslagen van de therapie? Heel belangrijk, ­zeggen beide relatietherapeuten. ­Lagrou ziet de kwaliteit van de band tussen therapeut en cliënt zelfs als een goede voorspeller van de slaagkans van de therapie. “Zonder een goed authentiek contact tussen therapeut en cliënt kan geen enkele methode werken”, zegt ze. “Als de klik er niet is, kun je dus beter verder kijken.” Ponnet: “Het is belangrijk dat je een veilige connectie voelt, vanwaaruit je naar jezelf kunt kijken.”

Een goede therapeut kiest uiteraard geen kant. Ponnet: “Soms zeggen mensen dat. Ik had het gevoel dat die persoon niet aan mijn kant stond . Maar dan moet je ook jezelf in vraag stellen, denk ik. Het is wél belangrijk dat je als therapeut weet waar je zelf staat in je leven. In de periode van mijn eigen echtscheiding heb ik ervoor gekozen om niet veel koppels te zien. Dan heb je niet de kracht om de 'meerpartijdigheid' die nodig is in alle oprechtheid te dragen.”