Waarom we relaties aangaan (ook al worden we soms gekwetst)

Rika Ponnet leidt al vele jaren het relatiebemiddelingsbureau Duet waar ze mensen die op zoek zijn naar een partner probeert te linken. Maar relaties gaan veel breder dan koppelrelaties. “De meeste mensen verlangen naar een exclusieve relatie en gaan op zoek naar een partner, maar dat is zeker niet de enige waardevolle manier om in verbinding te leven”, zegt ze. “Er zijn tal van andere vormen van liefde geven en ontvangen en zorg dragen voor elkaar. Het ideaalbeeld van één relatievorm maakt mensen ongelukkig. Alsof je mislukt bent als je geen partner hebt op je dertigste of als je gescheiden bent op je vijftigste. Terwijl de kwaliteit van de verbinding zoveel belangrijker is voor ons geluk.”

“We zijn genetisch geprogrammeerd om met anderen samen te leven. Dat begint al van jongs af aan. Aanraking en aanwezigheid zijn voor baby’s van levensbelang. De eerste en belangrijkste relatie is die met de ouders. Een baby is van hen afhankelijk voor eten en verzorging, maar ook voor de ontwikkeling is een hechte band noodzakelijk.
Met het opgroeien ontwikkelen kinderen autonomie en gaan ze contacten leggen met anderen dan de ouders. Hoe veiliger geworteld, hoe vlotter dat gaat maar het afstemmen op elkaar vergt sowieso oefening. Je ziet allerlei groepsdynamieken ontstaan. Je hebt haantjes de voorste die hun positie veiligstellen door te bepalen wie erbij mag en wie niet, er zijn kinderen die de dominante kinderen gedwee volgen om erbij te mogen horen, andere worden uitgesloten of gepest, enzovoort. Welke stijl kinderen hanteren hangt samen met genetische aanleg en weerbaarheid én met wat ze meekregen in de opvoeding. Ouders die zelf gepest werden zijn – als ze hun trauma niet aanpakten – vaak afschermend in contacten, om niet gekwetst te worden. Ze geven dat door aan hun kinderen. Maar door terughoudendheid worden die juist vaak een gemakkelijk doelwit. Kinderen die thuis ervaren hoe macht wordt gebruikt, hebben de neiging dàt over te nemen. Maar allemaal willen ze aanvaard worden en zijn ze bang voor afwijzing, ook de pesters dus. Dat moeten opvoeders goed beseffen om uitsluiting of pesterijen op een goeie manier aan te pakken.

Uitsluiting op jonge leeftijd, hakt er diep. Het tast het zelfvertrouwen én het vertrouwen in anderen aan en mensen dragen dat mee in hun latere relaties. Ruzies en pesterijen tussen kinderen op een goeie manier begeleiden, maakt hen relatievaardiger nu en in de toekomst. Ontzettend belangrijk aangezien goede relaties bepalend zijn voor het mentale welzijn. Je lost pesterijen niet op door uit te pluizen wie wat zei, wat oorzaak is en wat gevolg, wie dader is en slachtoffer, door straffen. Erken het diepmenselijke verlangen aanvaard te worden. Laat hen vertellen wat kwetsende woorden met hen doen enz. Kinderen zijn echt wel in staat om in te zien dat vriendschap op basis van macht geen echte vriendschap is en relaties niet gebaat zijn bij machtsvertoon, roddelen en kwetsen. Ze zijn nog heel soepel in het aanleren van nieuwe patronen.

Leeftijdsgenoten worden in de puberteit nog belangrijker. Je hebt dan ook het fenomeen van Best Friends Forever. Hechte vriendschappen vanuit het verlangen naar exclusiviteit, een verlangen dat je ook in volwassen relaties ziet. Onzekere kinderen (en volwassenen) worden soms te claimend. Ze zijn jaloers, verdrietig of kwaad als de BFF ook met anderen optrekt. Een gezond zelfvertrouwen is de beste basis voor een gezonde relatie.
Puberteit is ook de leeftijd van de eerste liefjes. Hormonale ontwikkelingen wekken interesse in het andere of in hetzelfde geslacht. ‘Een lief hebben’ past op die leeftijd in het streven naar waardering binnen de vriendengroep. Het is een teken dat je aantrekkelijk bent, versterkt je zelfwaardegevoel en je positie in de groep.
Ik zie bij tieners een soort nieuwe preutsheid. Er wordt veel opener over seks gepraat dan vroeger en je ziet ook veel meer naakte lichamen in de media. Maar het zijn alleen mooie lichamen en topseks. Voor tieners is de blik van de ander ontzettend belangrijk en ze zijn constant blootgesteld aan een eenzijdige blik via sociale media. Hun lichaam beantwoordt daar niet aan wat onzeker maakt. Ze hebben nood aan beelden en verhalen van echte mensen, mèt de onvolmaaktheden.

Bij jongvolwassenen worden liefdesrelaties duurzamer. Ze kiezen iemand om het leven mee te delen. Ook daar speelt goedkeuring van anderen - de vriendengroep en de ouders – een grotere rol dan we beseffen. Als een diploma in jouw omgeving aanzien geeft, is het niet makkelijk om te kiezen voor iemand die niet gestudeerd heeft, om dat voorbeeld maar te noemen. Ik zie mensen in mijn praktijk die op hun 52ste hun partnerkeuze nog baseren op het oordeel van hun ouders.
Tussen twintig en dertig jaar gaan velen een vaste relatie aan en worden gezinnen gesticht. Maar niet iedereen gaat die ‘verwachte’ weg. Ervaringen uit het verleden, bindingsangst of weinig zelfvertrouwen kunnen mensen terughoudend maken om in een relatie te stappen, maar er worden evengoed relaties aangegaan uit angst. Bang om niet gekozen te worden, nood aan veiligheid, willen doen en zijn zoals iedereen, bang te laat te komen voor de tikkende biologische klok… Iedereen gaat in het leven en de liefde de weg die op dat moment bij hem of haar past. Het ene is niet meer waard dan het andere. Misschien heeft iemand geen partner, maar wel enkele heel goeie vrienden die zorg voor elkaar dragen. Dat is ook verbinding. En wie weet zetten ze op hun vijfenveertigste alsnog de stap naar een koppelrelatie. Voor de liefde ben je nooit te oud.

Getrouwd op je 23 en voor de rest van je leven gelukkig samen, zo ongeveer ziet het ideaalbeeld eruit. Het is mooi en vervullend als je het zolang goed hebt samen. Maar een huwelijk van zestig jaar betekent niet automatisch dat het met de verbinding goed zit, ze kunnen elkaar dertig jaar lang het leven zuur gemaakt hebben. Veroordeel anderen en jezelf niet als het tot een scheiding komt omdat de verbinding weg is. Je hoort vaak dat mensen te snel uit elkaar gaan, dat klopt niet met wat ik hoor en zie. Een relatie stopzetten veroorzaakt altijd pijn en verdriet, dat doe je niet zomaar. Het klinkt tegenstrijdig, maar een scheiding is meestal een zoektocht naar verbinding. Ik pleit niet voor scheidingen he, als een koppel elkaar kan terugvinden na moeilijkheden of vervreemding, is dat prachtig. Maar je kan dat niet opleggen aan iedereen. Soms is de verbinding gewoon weg.
Na een relatiebreuk stappen veel mensen vroeg of laat in een nieuwe relatie. Het verlangen naar een hechte verbinding is sterker dan de pijnlijke ervaringen die ze achter de rug hebben. Een latrelatie of een nieuwsamengesteld gezin – met alle uitdagingen die daarbij horen – elke keuze die mensen daarin maken moeten we waarderen.”

We zijn nooit te oud om relaties aan te gaan. Ook op rijpere en zelfs hoge leeftijd stappen mensen nog in liefdesrelaties, het zijn vaak heel mooie en pure verbindingen. Geen zorg meer voor kinderen, geen carrière meer te maken, er is meer tijd en er hoeft niets meer bewezen te worden. Ook in bestaande koppels kan dit – als de relatie goed zit – een heel mooie periode zijn. Late vijftigers en zestigers ervaren – tegen alle perceptie in en ondanks soms al eens lichamelijke dysfuncties - het meest voldoening aan hun relatie en seksualiteit, zo blijkt uit onderzoek. Er zitten geen ideaalbeelden meer in de weg en de falende kant van het leven wordt geaccepteerd.”

De coronamaatregelen raken ons in het wezenlijke van ons mens-zijn: het contact met anderen. Videocontacten helpen om contacten te onderhouden, maar we missen lijfelijke nabijheid en aanraking. En voor nieuwe contacten is het al helemaal moeilijk. Ik merk dat mensen zich door het virus niet laten tegenhouden om te daten, in het echt.
Menselijke nabijheid helpt tegen stress en angst die in de coronaperiode nog sterker dan anders aanwezig zijn. En net nu moeten we die menselijke omgang die ons mentaal gezond houdt missen. Voor wie in een goeie relatie of gezin leeft valt dat al bij al nog mee, ze genieten misschien zelfs meer van elkaar nu er allerlei prikkels en verplichtingen van buitenaf wegvallen. Maar voor singles en mensen in een minder goeie relatie is het zwaar.
Er werd zeker in de eerste lockdown geen rekening gehouden met singles, ze zijn nochtans met velen. Er was ook niet gedacht aan latrelaties of aan gescheiden ouders en kinderen die over en weer gaan. Alsof iedereen in een klassiek gezin van ouders en enkele kinderen zit. Ik word kwaad van zoveel wereldvreemdheid. Het is een flagrante miskenning van zoveel andere manieren waarop mensen relaties beleven.
Ook koppels waar de band niet super goed zit, overleven vaak bij gratie van een breder netwerk. Die externe verbindingen vallen nu weg en dat zet grote druk op die gezinnen. Daar zie je nu meer scheidingen.

Corona stelt het belang van goeie contacten op scherp. Er kwam ook meer aandacht voor wie alleen leeft en voor eenzaamheid. Hopelijk blijft daar iets van hangen na corona. Want wat velen nu meemaken, is voor sommigen altijd de realiteit.
Vanuit bijna 25 jaar werken met mensen op zoek naar een partner weet ik: We zijn allemaal in staat om graag te zien en zullen altijd opnieuw de weg zoeken naar graag zien en graag gezien worden. Laat ons alles wat mensen doen in relaties van daaruit bekijken. Zowel bij kinderen, jongeren, jongvolwassenen, volwassenen… Met milde en begripvolle blik in plaats van (ver)oordelend. De regels van de Kerk hebben we over boord gegooid, maar we zijn heel moraliserend geworden tegenover elkaar en onszelf. Elk traject dat mensen afleggen om liefde te beleven verdient waardering. Gelukkig zijn en elkaar gelukkig maken daar komt het op aan. En ja, pijn en verdriet horen erbij als je graag ziet. We kunnen het lijden niet uit relaties halen, maar door er op een andere manier naar te kijken, dynamieken te (h)erkennen en het ongelukkig makende juk van ‘falen’ af te gooien, kan je het leed wel verminderen en volop genieten van verbinding.