Senior seks: leve de liefde

Verleiding, zinnenstrelende aanrakingen, orgasmes; zodra we een ‘rijpere’ leeftijd bereikt hebben, wordt seks een almaar lastiger bespreekbaar onderwerp. We associëren wellust nu eenmaal niet gauw met vijftigers, zestigers en ouder. In onze cultuur hoort sexy zijn bij jong, fris en fruitig en als dat vanaf een bepaalde leeftijd stilaan begint te stokken en de tijd voorbij is dat we nog condooms gebruikten om niet zwanger te raken, dan lijkt de tuin der lusten geleidelijk maar onherroepelijk uit ons leven weg te deemsteren. Zo wil het cliché althans. De realiteit is anders. Onze aardbol wordt meer dan ooit bevolkt door massa’s verleidelijke vrouwen die de 50, 60 of 70 gepasseerd zijn en wier liefdesleven niet weggemoffeld hoeft te worden, ondanks de algemene opinie.

Nu, lang niet iedereen die in de tweede helft van zijn leven zit, heeft per se behoefte aan het (regelmatig) bedrijven van de liefde of andere erotische escapades. Te veel gedoe, vermoeiend om nog altijd sexy te willen zijn, intimiteit belangrijker dan de daad zelf; het zijn allemaal valabele redenen. De verschillen in hóé we ouder worden zijn enorm, weten alle gerontologen, en dat geldt ook voor ons seksleven. Maar rijpere sexy vrouwen? Dat blijft - in de machocultuur dan toch - een euh... heet hangijzer.

Niet té kinky

‘Ik hoor op mijn 50ste niet meer trots op mijn lichaam te zijn’, verwoordt de Nederlandse schrijfster Stella Bergsma (52) het op Instagram. Of, zoals actrice Emma Thompson (63) reageert in de recent verschenen film Good luck to you, Leo Grande als de knappe en veel jongere sekswerker Leo haar complimenteert dat ze sexy is: ‘Ik was aan het wachten tot je zou zeggen ‘sexy voor je leeftijd’, zoals ze tegen alle vrouwen boven de 42 zeggen’.

“Natuurlijk is het geen taboe meer om te praten over seks bij vrouwen van vijftig of meer”, vertelde actrice Julianne Moore (62) aan De Tijd naar aanleiding van haar rol in de film Gloria Bell (2018) waarin de Chileense regisseur Sebastian Lelio het macho-idee aanvecht dat vrouwen na hun 50ste niet langer aantrekkelijk en gegeerd zouden zijn. Moore vertolkt de rol van een 58-jarige gescheiden Chileense die het nachtleven van Santiago induikt en overrompeld wordt door een nieuw lief en bijbehorend seksleven. Misschien is het dan geen taboe meer, maar het blijft alleszins voor een hoop mensen ‘ongemakkelijk’ als rijpere vrouwen en seks in één adem worden vernoemd.

Heel wat vrouwen verzetten zich tegen dat idee. Madonna (64) doet er nog een schepje bovenop en laat de wereld luid en duidelijk weten dat ze ‘geobsedeerd is door seks’. Waar ze dan weer heel wat kritiek op krijgt. ‘Waarom doen we zo raar over een oudere vrouw die zich seksueel uit?’, vraagt Stella Bergsma zich af op haar Instagramaccount. Omdat we ons volgens het protocol ‘moeten gedragen’ op een bepaalde leeftijd, beantwoordt ze de vraag zelf. Omdat we ‘gracieus oud’ horen te worden. Liefst niet té kinky en flashy.

Meer dan voortplanting

“Als we het historisch bekijken, komt onze kijk op seks voort uit het katholieke denken”, zegt seksuologe en relatiebemiddelaar Rika Ponnet. “Daarin diende seks maar voor één doel: het voortplanten. Zodra de kinderwens vervuld was, hadden we het er niet meer over. Kijken we naar de laatste decennia, dan heeft het vooral met onze beeldcultuur te maken. Inmiddels is dat iets verbeterd, maar als het over seks gaat, krijgen we nog bijna altijd jonge mensen te zien. Het is alsof je een seksloos wezen bent als je eenmaal een bepaalde leeftijd hebt bereikt.”

Een andere reden dat we niet willen denken aan ouderen die zich tussen de lakens amuseren, heeft te maken met wat we soms het incest-taboe noemen, zegt gerontologe Christel Geerts (VUB): “We vinden het idee dat onze eigen ouders seks hebben nu eenmaal raar, we kunnen en willen ons daar niets bij voorstellen. En van onze grootouders kunnen we het ons al helemaal niet inbeelden. Ze mogen wel wat knuffelen en lief zijn voor elkaar, maar als het verdergaat, kunnen we ons daar als kind of kleinkind moeilijk in verplaatsen.”

In de ouderenzorg is het heel lang een groot taboe geweest, weet Rika Ponnet: “Men ging ervan uit dat ouderen niet meer met seks bezig waren. Dat klopt uiteraard niet, het is een zeer individueel verhaal. Een mens is nu eenmaal een seksueel wezen van zijn geboorte tot aan zijn dood.” De algemene benadering over seks is trouwens nog altijd heel seksistisch, vindt Ponnet: “Het zijn vooral vrouwen die op zeker moment als seksloos worden beschouwd. Zit je in de menopauze of ben je die gepasseerd, dan word je plots als ‘oma’ beschouwd. Terwijl mannen hun hele leven kinderen kunnen krijgen en dus op hun vijfenzestigste nog papa kunnen zijn. Dat is altijd de teneur geweest en het is door die beeldvorming dat we ons wellicht storen aan Madonna. Op zekere leeftijd wordt er van je verwacht dat je op een bepaalde manier gekleed gaat en je je op een bepaalde manier gedraagt. Dat je als zestigplusser goed bedekt met je kleinkinderen langs het strand wandelt, om het maar zo te zeggen.”

Marathonlopers van tachtig

Leeftijd is slechts een getal, een relatief gegeven. “Het is arbitrair om aan een bepaalde leeftijd verwachtingen op te hangen”, vindt Ponnet. “Iedereen is tenslotte anders. Bovendien hoef je als vrouw het idee dat je na een zekere leeftijd niet meer gegeerd bent, niet per se aan te vechten. Wanneer je als rijpere vrouw goed in je vel zit en zelfbewust bent, dan zijn er nog altijd heel veel mannen die wel interesse hebben. Niet iedere man wil een jonge vrouw, dat zie ik in mijn praktijk en ook in mijn persoonlijk leven.” We zeiden het al: als er iets is waar je geen algemeenheden op kunt plakken, dan is het over mensen op ‘latere leeftijd’. Christel Geerts: “Over ouderen kun je in het algemeen geen zinvolle dingen zeggen, net omdat de groep zo verschillend is. Hebben we het over iemand van zestig of van negentig? Dat is al een grote nuance die we moeten maken. Er is natuurlijk wel een biologisch verouderingsproces en dat heeft gevolgen voor het functioneren van alle organen die met seksualiteit te maken hebben. Het kan langer duren voor je opgewonden raakt, een orgasme wordt misschien iets minder heftig, dat soort zaken.”

Maar ook in de lichamelijke veranderingen zijn de verschillen enorm. Zo zijn er marathonlopers van tachtig, terwijl je dertigers ziet die na drie kilometer stevig doorstappen al half bezwijken. “Het hangt van een aantal factoren af, onder andere hoe je seksleven vroeger was”, weet Geerts. “Je wordt niet plots een ander seksueel wezen op je vijftigste of zestigste. Er zijn koppels bij wie het seksleven heel geleidelijk aan minder wordt, zelfs in die mate dat ze er eigenlijk niet eens bij stilstaan. Mijn punt is eigenlijk: stop met veralgemenen. Het lichaam verandert, maar dat zegt op zich weinig, want bijna alles hangt af van je levensloop.”

Stijgende soa’s

Natuurlijk kun je niet ontkennen dat je lichaam anders wordt naarmate je meer kaarsjes op je verjaardagstaart uitblaast. Haalde je vroeger de trap naar de derde verdieping zonder ook maar een zucht buiten adem te zijn, dan hijg je nu wellicht als een sleperspaard. En die verminderde conditie voel je misschien ook in je seksleven. Maar er is ook goed nieuws. Want er zijn zeker voordelen te rapen naarmate je leeftijd klimt. “Uit alle onderzoeken blijkt dat mensen juist tevredener worden over hun seksleven als ze ouder zijn”, stelt Ponnet. “Vaak hangt het samen met je relatie. Is die minder goed, dan vertaalt dat zich ook in je seksleven. De vraag is dan ook: heb je minder zin in seks door je relatie of minder zin tout court? Feit is dat heel wat koppels op latere leeftijd geen seks meer hebben en zelfs apart van elkaar slapen. Anderzijds is er een grote groep ouderen die een nieuwe partner heeft gevonden en seksueel wel actief is. Zo bleek een paar jaar geleden dat er een enorme toename was van het aantal soa’s, volgens het UZGent. De stijging kwam vooral voor bij vrouwen van boven de vijfenveertig en vijftig en hing samen met de volledig nieuwe datingcultuur. Om maar te zeggen dat je seksleven in de tweede helft van je leven sterk afhangt van je persoonlijke situatie, meer dan van hormonale of andere lichamelijke veranderingen.”

Gelukkig is ‘ouder worden’ vandaag de dag steeds meer bespreekbaar. “Ik vond het heel betekenisvol dat acteur Warre Borgmans onlangs getuigde over de gevolgen van prostaatkanker tijdens de recente campagne van Kom op tegen Kanker”, zegt Ponnet. “Hij werd geopereerd en kan sindsdien geen erecties meer krijgen. Hij heeft daar op een heel mooie manier over verteld, ook dat erecties bij mannen op een bepaalde leeftijd een stuk minder worden, door hormonale veranderingen. En dat negen op de tien mannen ooit problemen met hun prostaat krijgen. Het woog op tegen het beeld dat alleen bij vrouwen de seksualiteit kan veranderen door de menopauze en dat mannen maar gewoon doorgaan. Nee, ook mannen kunnen op een bepaalde leeftijd met hormonale veranderingen geconfronteerd worden die invloed hebben op hun seksualiteit. Borgmans vertelde ook dat je ondanks dat toch nog heel veel plezier kunt beleven aan seks, al is het op een andere manier. Waarmee hij aangaf dat een mens een seksueel communicerend wezen blijft. Juist omdat het van een man kwam, vond ik het zo mooi.”

Een vorm van sport

Al heeft de een er misschien minder behoefte aan dan de ander, seks in de ‘herfst van je leven’ is absoluut gezond. “Het is een vorm van sport”, aldus Christel Geerts. “En die is op alle leeftijden gezond. Ik herinner me een vrouw van wie de man een hartaanval had gehad. Het koppel was bang dat seks gevolgen kon hebben voor ’s mans hart, maar ze durfden het eigenlijk niet te vragen omdat ze vonden dat ze niet mochten klagen, de man leefde tenslotte nog. Nu, wat zeggen ze ook weer? Als je elf trappen kunt nemen zonder moeite, dan zal het ook nog wel lukken om seksueel actief te zijn zonder negatieve gevolgen.”

Naast lichamelijke en relationele redenen, speelt je mentale gesteldheid uiteraard ook een rol. Seks zit tussen de oren, klinkt het altijd. Niet alleen op je dertigste, evengoed op je zestigste. Al krijg je te maken met lichamelijke ongemakken en ga je misschien minder snel mee dan toen je jonger was, als je zelfbeeld goed zit, zal je seksleven er niet zo snel onder lijden. Door de menopauze kan er weliswaar vaginale droogte optreden en word je wellicht niet meer zo gauw opgewonden, maar tegenwoordig zijn er een heel aantal mogelijkheden mocht het hormonaal helemaal in de soep draaien. Er zijn verschillende hormoontherapieën verkrijgbaar die zorgen dat je je ook in de menopauze goed blijft voelen.

Rika Ponnet: “In mijn praktijk hoor ik vrouwen op latere leeftijd dikwijls zeggen dat ze het nog nooit zo fijn hebben gehad als nu. Ze zien er misschien niet meer zo strak uit, beseffen ze, maar ze hebben eindelijk hun lichaam aanvaard zoals het is en dat geeft een veel vrijer gevoel. Ze geven beter aan wat ze willen dan vroeger en ze merken dat mannen daar ook aan tegemoetkomen. Mannen vinden een zelfverzekerde vrouw heel aantrekkelijk. Ook voor hen mag de seks vaak wat rustiger, ze genieten er meer van. Uit elk onderzoek blijkt: als de seks goed is, dan is ze dat zéker op latere leeftijd. Op zeker moment ben je, als het lichamelijk ook meezit, uitgegroeid tot de betere versie van jezelf. Omdat je levenservaring hebt, de stress van kinderen is voorbij, er is meer tijd om te genieten. Seks kan dan heel vervullend zijn. Ik zou iedereen aanraden om niet op te geven; het kan nog heel leuk worden later.”