WARM AANBEVOLEN >> Tweedaagse voor singles die opnieuw willen uitreiken!
20 februari 2024
WARM AANBEVOLEN! Samen met Kathleen Tobback organiseert collega Catherine een tweedaagse voor singles op 22 en 23 maart in Mechelen. Spread the word!
14 december 2023
De Standaard - Tekst: Lieve Van de Velde
“Ik kijk al jaren porno, vroeger was dat dagelijks”, vertelt Kaat* (45). “Voor mij is het puur een middel om te masturberen, heel elementair. De verhaaltjes interesseren me niet. Ik klik iets aan en binnen een paar minuten is het voorbij. Een beetje dierlijk, eigenlijk. Voorspel hoef ik niet te zien, de penetratie volstaat. Wanneer ik langer kijk, valt het me op hoe amateuristisch dat gemaakt is en begin ik me te veel vragen te stellen bij de ethische kant van de zaak. Tijdens mijn studie hielp porno om de druk van de examens te verzachten. Het is een gewoonte die blijven bestaan is in mijn werkjaren. Tijdens een werkdag helpt het om een shot energie te krijgen, en ik heb de indruk dat ik daarna scherper sta. Op kantoor doe ik het niet (lacht), alleen wanneer ik thuiswerk. En ook niet op de laptop van het werk, alleen op mijn gsm. Een taboe op kijken naar porno merk ik niet. Niet bij mijn partners, en ook niet wanneer ik er met vriendinnen over praat, ook al doet de helft van mijn vriendinnen er niet aan. De helft masturbeert ook niet, dus dat hangt wel samen. Eigenlijk is dat jammer, net omdat het verrijkend is voor je seksleven, je eigen lichaam en je orgasme.”
“Voor mij is porno kijken een gewoonte waar ik weinig bij nadenk”, vertelt Boris* (22). “Ik doe het meerdere keren per week, ik schat sinds mijn zestiende. Meestal ga ik op zoek naar een verhaal, want voor mij moet seks wat gekaderd zijn. Al zijn dat vaak stomme of onnozele verhaaltjes: iemand is ergens vastgeraakt en heeft hulp nodig. Of twee mensen die elkaar al lang niet meer gezien hebben, komen elkaar tegen. Porno kijken is iets wat ik automatisch doe, net als koffiedrinken als ik moe ben of een Dafalgan nemen als ik hoofdpijn heb. Het gebeurt vaak op lege momenten: zonder nadenken op mijn telefoon scrollen, zo’n site openen en het na een paar minuten alweer vergeten zijn. Het is iets mechanisch, zonder gevoel. Vaak denk ik nadien: was dat nu wel nodig? Mijn vriendin weet dat ik kijk, zij kijkt ook. Dat is heel oké. Samen kijken hebben we nog niet gedaan, maar ik sluit niet uit dat dat ooit gebeurt. Op zich staat porno kijken los van mijn relatie, het heeft er ook geen impact op. Seks met een partner is iets heel anders, dat is voor mij echt wel verbonden met een romantische vibe. Er is veel waarop ik afknap in porno. De grootste afknapper is het verouderde wereldbeeld. Mensen worden er nog in hokjes gestopt: ebony(met zwarte mensen, red.)of Chinese girls, bijvoorbeeld. Het zijn dingen waar we in het dagelijkse leven intussen komaf mee maken. Sowieso staat porno voor mij ver van de echte wereld. Ik zou er zelf nooit een voorbeeld aan nemen of me erdoor laten beïnvloeden.”
Kaat en Boris vinden er geen graten in om te vertellen over hun pornogebruik, maar net als de andere getuigen willen ze dat niet onder hun echte naam doen. Het is geen taboe, maar toch niet iets voor de grote klok. Het is vanzelfsprekend en toch ook niet. Er zijn de ethische bezwaren bij een op zich illegale industrie die het niet altijd even nauw neemt met vrouwenrechten, consent en seksuele veiligheid, en er wordt soms geworsteld met schuldgevoelens.
Maar er wordt vooral gekeken. Veel gekeken. Pornhub houdt de cijfers bij op zijn site. Honderd miljard views per jaar, wereldwijd, op Pornhub en dochters Youporn en Redtube. Dat komt neer op 12,5 pornovideo’s per aardbewoner. Ze tellen twintig miljoen geregistreerde gebruikers. 74% van de bezoekers is een man, 26% een vrouw. En dat is dan maar één bedrijf, het grootste weliswaar, naast al wat er lokaal wordt aangeboden en naast andere wereldspelers als pakweg Onlyfans.
Jonger en jonger
Met wat goede – of slechte – wil zou je porno de seksuele revolutie van de 21ste eeuw kunnen noemen. Wat in de 20ste eeuw nog een logistiek gedoe met dvd”s en video”s was, is nu een swipe op de smartphone. De duim als simpele sleutel naar een schier eindeloze pornowereld. “Een eerste belangrijke verschuiving zagen we met het internet, maar het werd pas explosief met de komst van de smartphone”, zegt Laura Vandenbosch van de School voor Massacommunicatie-Research (KU Leuven), waar ze al ruim tien jaar onderzoek doen naar pornografie. “En dat laat zich vooral voelen bij de jongere generaties. Uit onze onderzoeken blijkt dat van de twaalfjarigen 38,5% van de Vlaamse jongens en 30% van de meisjes zegt dat ze de voorbije zes maanden naar porno hebben gekeken. Op zeventien jaar is dat 89% van de jongens en 50% van de meisjes. De meisjes zijn dus duidelijk aan een inhaalbeweging bezig, want in 2010 was dat nog maar 12 procent van de zeventienjarigen. Dat laatste is een interessante verschuiving, ook al omdat het nieuwe onderzoeksvragen op de kaart zet: als porno meer vrouwelijke kijkers krijgt, heeft dat dan een impact op de aard van de porno? Zal iets dat nu nog overwegend klassiek mannelijk geïnspireerd is verschuiven naar meer vrouwelijke waarden? Dat soort inhoudsanalyse willen we graag maken.”
De verjonging ziet ook uroloog Gunter De Win (UZ Antwerpen). Hij stelt het vast in zijn praktijk en eigen onderzoek, maar vindt ook bevestiging in bredere studies: “De gemiddelde beginleeftijd voor pornogebruik ligt rond 13, 14 jaar. Dat is een gemiddelde, dus er is zeker een groep die er jonger aan begint. We hebben ook zelf onderzoek gedaan naar masturbatie en daaruit leerden we dat 17,7% van onze onderzochte mannen onder de 35 nooit zonder pornografie masturbeert.”
Afspraak afgezegd
Wat moeten we daar nu van denken? Is porno nu goed of slecht voor iemands seksbeleving, seksuele functioneren? De Win: “Tussen frequentie van masturbatie en erectiestoornissen is bijvoorbeeld nooit een positieve correlatie gevonden. Dat geldt ook voor de frequentie van porno kijken, behalve bij de groep van één procent die dagelijks meer dan een uur kijkt en bij de groep zogenaamd problematische pornokijkers. Dat zijn mensen die obsessief kijken of bij wie porno zo sterk hun leven overheerst dat ze er bijvoorbeeld afspraken met vrienden voor laten vallen.”
Dat we het vooral niet over porno tout court mogen hebben, waarschuwt hij nog. Je moet naar specifiek gebruik kijken. Is het problematisch – dwangmatig – gebruik? Of stopt iemand om de een of andere reden plots met porno kijken en leidt net dat tot erectieproblemen bij masturbatie? Sam Geuens, seksuoloog en lesgever aan de PXL Hogeschool, vult aan: “Er spelen zeer veel persoonlijkheidsvariabelen mee, zoals zelfvertrouwen, een positief of negatief zelfbeeld, de invloed van leeftijdgenoten of wat er in de media verschijnt.”
Hoe dan ook is het onderzoek naar pornogebruik en de invloed op relaties en seksuele beleving nog vrij rudimentair. Voorlopig ontbreekt het aan budget. Plus: kwalitatief onderzoek is moeilijk, zeker als het over jonge kijkers gaat. “Het is niet evident om als volwassene met tieners over pornogebruik te praten”, zegt Vandenbosch: “Daarnaast zouden we een degelijke inhoudsanalyse van porno willen maken, ook al is dat intensief en slopend werk. Maar het is belangrijk: net omdat er zo massaal en op jonge leeftijd gekeken wordt, wil je weten welke boodschappen, welk mensbeeld en welke visie op seksualiteit kijkers meekrijgen.”
Het team van Vandenbosch heeft wel een paar studies gedaan waarin ze jongeren doorheen hun tienerjaren regelmatig een aantal vragen voorleggen. “Daarin zien we wél dat naarmate jongeren langer en vaker naar porno kijken, ze bepaalde attitudes aannemen die hun seksleven kunnen beïnvloeden. Het idee dat een vrouw ja bedoelt als ze nee zegt, is daarin een belangrijke. Die zogenaamde token resistance staat haaks op het principe van expliciet consent, dat we vandaag zo hoog aanschrijven. Objectivering van vrouwen is een ander. Wie veel kijkt, waardeert vrouwen meer omwille van hun lichaam en sexappeal dan om hun persoonlijkheid.”
Vandenbosch ziet ook positieve effecten: “Porno helpt jonge mensen om hun seksuele behoeften te verkennen. En draagt in die zin bij tot de vorming van hun seksuele identiteit.” De Win bevestigt: “Onderzoek leert dat porno het plezier kan verhogen bij partners die al lang samen zijn, dat het helpt om dingen te ontdekken, seksuele kennis te vergroten, mensen de nodige empowerment te geven, de levenskwaliteit te verbeteren, de eigen seksualiteitsbeleving te ontdekken.”
Seksuologe en relatietherapeut Vanessa Muyldermans vergelijkt het met alcoholgebruik en -misbruik. “Genieten van een glas wijn is iets anders dan de hele tijd aan een fles hangen. Bij gezond gebruik kan porno inderdaad een relatie verbeteren. Daarom zetten we het geregeld in in relatietherapie om partners met elkaar over seks te leren praten.”
De perfecte erectie
Porno is niet het echte leven. Wat er gebeurt, is in scène gezet. De erecties zijn opgepompt. De kreten van enthousiasme zijn geacteerd. De lichamen afgetraind, misschien zelfs digitaal bewerkt. Het is film. En toch laten kijkers zich vaak meeslepen in de illusie. Muyldermans: “Ik zie in mijn praktijk mensen die zichzelf op die manier opzadelen met een totaal vertekend beeld van wat seks is en zou moeten zijn. Ze spiegelen zichzelf aan een onrealistische norm, lopen vast en komen in een spiraal van onzekerheid terecht.”
De Win geeft een typisch voorbeeld. “Een jongen komt op consultatie met erectiestoornissen. Hij vertelt hoe hij vrijt met een meisje, opgewonden raakt, een perfecte erectie heeft, toestemming vraagt om een stapje verder te gaan. Hij begint het meisje te stimuleren en verliest zijn erectie. Dus denkt hij dat hij een erectiestoornis heeft. Want hé, in pornofilms blijven die piemels wel continu paraat staan. Dan moet ik hem duidelijk maken dat er wellicht niets aan de hand is met hem, dat porno fake is, een film waarin acteurs een prik of een pilletje gehad hebben, terwijl bij hem zo’n erectie het gevolg is van verschillende factoren uit het echte leven. Daarover praten helpt vaak al. Wanneer ik hem vraag wat er gebeurt wanneer dat meisje zijn penis weer aanraakt en stimuleert, beseft hij dat hij geen erectiestoornis heeft. De combinatie van opwinding en aanraking is belangrijk.”
Rika Ponnet, relatietherapeut en seksuoloog, ziet een parallel met de manier waarop we weleens naar romcoms durven te kijken. “Er zijn nog steeds mensen die denken dat relaties beginnen zoals in The holiday of Notting Hill. Net zo zadelt porno ons op met een onrealistisch beeld van wat seks is. Voor mij zijn dat twee kanten van dezelfde medaille, het zijn allebei verengingen van de werkelijkheid, fictieve verhalen die zich als eenzijdige scenario’s in ons hoofd nestelen, en waartegen de ene zich al beter kan wapenen dan de andere. Mensen die veilig gehecht zijn en thuis een gezond relatiepatroon hebben gezien, laten zich daar bijvoorbeeld veel minder in meeslepen.”
Van porno naar Grindr
En dan is er nog het onrealistische, opgepompte lichaamsbeeld dat vaak in porno neergezet wordt, en dat intussen ook via sociale media en de plastisch chirurg het gewone leven is binnengesijpeld. Louis* (34) betrapt zichzelf daar ook op, ook al weet hij beter: “Ik kijk nogal veel porno, denk ik. Een keer of drie per week. Ik schaam me er niet voor. Onder vrienden praten we er open over, we wisselen ook links uit. De aard van de porno is, toch in de homowereld, de laatste jaren erg veranderd. Er is een verschuiving van pornostudio’s naar individuele acteurs die bijna als influencers “hun” seksleven tonen en waarop je je dan kunt abonneren, op Onlyfans bijvoorbeeld. Het gevolg is dat je een ander soort porno krijgt dan vroeger. Veel persoonlijker. Het lijkt echter. Geloofwaardiger. Je ziet bijvoorbeeld een acteur die naar een discotheek gaat, en daar iemand tegenkomt met wie hij seks heeft. Of je ziet een acteur scrollen op Grindr, een afspraak maken met een andere man en ze hebben seks. Die acteurs zitten ook zelf op Grindr. De grenzen vervagen. Werkelijkheid en fictie lopen in elkaar over.”
“Ik voel dat dat niet zo gezond is voor mijn zelfbeeld. Hoewel de verscheidenheid aan lichaamstypes wel groter wordt, bestaat in de homowereld nog heel sterk dat archetypische beeld van mannelijkheid: een gespierd lijf. En dat beeld is doorgesijpeld naar apps als Grindr. Op zo’n app word je als gebruiker ook zelf volgens die criteria gerankt en beoordeeld. En dat voelt dan als een bevestiging van wat je waard of niet waard bent.”
Pornomythes
Rechttoe-rechtaan-seks. Seks zonder voorspel, zonder naspel. Penetratieseks. Ruwe seks. Mannelijk gedomineerde seks. Het idee van wat seks is, is in heel wat porno nog altijd vrij basic. Al valt dat volgens Vandenbosch wel lichtjes te nuanceren: “Uit onderzoek blijkt dat in ongeveer de helft van de porno sprake is van gendergelijkheid.” Toch ziet Muyldermans in haar praktijk dat die pornoseks wel degelijk genormaliseerd wordt: “Ik zie vooral bij koppels een kloof op het vlak van kink en BDSM. Dat soort fetisjen zijn er altijd geweest, maar tot niet zo lang geleden zaten ze in een donker hoekje. De laatste jaren lijkt dat allemaal genormaliseerd, en daar speelt porno zeker een rol in. Een typische situatie is dan die waarin één helft van een koppel voor BDSM gaat en ervan uitgaat dat de andere helft dat ook oké vindt, terwijl dat niet zo is. Dat geeft conflicten, al dan niet onderhuids.”
Een gelijkaardig verhaal zat vorige week in de Nederlandse Saarpodcast. BN’er Jacqueline van Lieshout bekende er dat ze als vijftiger geregeld dates heeft met jongere mannen, twintigers en dertigers. Ze staat ervan versteld hoe ingeburgerd choken is hij haar jonge minnaars, het (al dan niet stevig) dichtknijpen van de keel van de partner. Zelf heeft ze er niets mee, vertelt ze, en dat laat ze ook duidelijk merken aan de man. Tegelijk vraagt ze zich af of een meisje van pakweg twintig dat even resoluut zou zeggen en of, als ze het niet zegt, er geen pornomythe in stand gehouden wordt. Ponnet: “Ik heb al gehoord van vrouwen die bij een onenightstand het gevoel hadden dat de partner een toneeltje aan het spelen was dat zo uit een pornofilm leek te komen. Zij ervaarden het alsof ze een rolletje kregen toebedeeld, een instrument waren in zijn fantasie.”
In haar praktijk ziet ze nog een mogelijk kwalijk effect dat porno op een relatie kan hebben. “Het kan een vluchtweg zijn voor koppels bij wie het al fout zit, waarin een van de partners zich afgewezen voelt, zich terugtrekt, waarna een van de twee vlucht in porno kijken, zonder dat erover gepraat wordt. Dan voelt de afwijzing compleet.”
Dat staat dan in schril contrast met mensen die porno als een parallel circuit naast hun relatie zien, zoals Kaat en Boris hierboven. Mensen die er gezond en open mee omgaan. Of zoals Marie, een veertiger, zegt: “Het is fijn om samen de afwas te doen, gezellig te kletsen aan de gootsteen, maar soms heb je geen zin om de afwas te doen. Dan zet je die in de vaatwasser en denk je er verder niet meer over na. Als seks de afwas is, is porno de vaatwasser.”
Overtraind
Een tijdje geleden was er veel te doen over de vraag of veelvuldig kijken naar porno systematisch gelinkt zou zijn aan erectiestoornissen. Dat ziet ook Muyldermans: “Mensen die zich overtraind hebben met porno en daardoor niet meer of moeilijk opgewonden raken zonder. Waardoor seksuele opwinding heel moeilijk vertaalbaar wordt in een situatie met een partner. Zo riskeer je in een spiraal terecht te komen van mislukking en onzekerheid.”
Komt het dan vaker voor bij jongeren, gezien de pornoconsumptie in die groep? De Win: “Ja, zeker wel. Ik dacht lang dat ik een vertekend beeld had omdat mijn praktijk vooral jongeren over de vloer krijgt, maar op het jongste congres van de European Society for Sexual Medicine werd een studie uit Italië voorgesteld die stelde dat het aantal jongeren met seksuele problemen dat komt aankloppen bij de uroloog enorm is toegenomen, terwijl het aantal oudere patiënten daalt. Twintig jaar geleden was 5,6 procent van de patiënten met erectieproblemen jonger dan dertig, in 2014 lag dat rond de 20 procent, en in 2022 ging dat naar ongeveer 37 procent. Dat zien wij ook in onze praktijk.”
Twee jaar geleden getuigde Alex (24) in deze krant over zijn pornogebruik en de negatieve impact daarvan op zijn seksleven. Intussen ligt die periode achter hem, en leerde hij een en ander over de impact die porno kan hebben op zijn seks- en relatiebeleving. “Ik begon porno te kijken toen ik ongeveer dertien was. Soms elke dag, soms twee keer per dag, later twee tot drie keer per week. Intussen vrijde ik af en toe met meisjes. Ik genoot van de seks. Ik bleef tussendoor naar porno kijken. Allemaal vrij probleemloos, en de combinatie werkte. Tot ik tijdens een onenightstand met een meisje amper een erectie kreeg. Ik voelde me beschaamd. Zij reageerde geruststellend. Ik raakte in paniek. Zoals wel meer jongens begon ik te googelen en zag ik sites en video’s waarin uitgelegd werd dat porno tot erectiestoornissen kan leiden. De gedachte dat overstimulatie ertoe zou leiden dat een “gewone” vrouw niet opwindend genoeg meer was, werd een obsessie. Ik besloot abrupt te stoppen met porno. Het stoppen op zich was niet echt moeilijk, maar ik probeerde obsessief een erectie te krijgen om aan mezelf te bewijzen dat het kon lukken. Ook in het daten liep het slecht: ik was niet op mijn gemak en voelde een enorme druk om te presteren. Het was een zeer vreemde en bijna depressieve tijd.”
“Uiteindelijk zocht ik hulp bij een uroloog. Gesprekken met hem en de psycholoog hebben me geholpen, in combinatie met medicatie. Stap per stap ben ik uit het dal geraakt. Ik leerde meisjes kennen bij wie ik het rustig aan kon doen. En uiteindelijk lukte het weer om seks te hebben, wat me erg geruststelde. Intussen heb ik ook puur op fantasie leren masturberen, zoals ik vroeger ook weleens deed. Als back-up kreeg ik medicamenteuze ondersteuning. Porno kijk ik nog zelden. Wanneer ik het wel doe, voel ik een licht schuldgevoel en de nood om me te herpakken. Tijdens het kijken kan ik ervan genieten, erna zelden.”
“Het gevaarlijke van dit verhaal is dat ik niet kan inschatten wat oorzaak en gevolg was: heeft porno echt schade aangericht? Was mijn lichaam in de war door het plotse stoppen? Of legde ik zo”n gigantische druk op mezelf om te presteren dat ik porno te simplistisch voorstelde als een oorzaak, maar waren het eigenlijk mijn hersenen die tegenwerkten? Ik kwam in een vicieuze cirkel terecht.”
“Door mijn ervaring denk ik nu dat jongeren zich er bewuster van moeten zijn dat porno iets is als fastfood. In een verbod op porno geloof ik niet, dat zou toch niet werken. Maar kijken op jonge leeftijd kan jongeren schaden in hun beeld van seks en hoe ze respectvol moeten omgaan met vrouwen. Het is zoals snoep of McDonald’s: het geeft een korte rush, maar het is beter om het met mate te gebruiken, en ervan te genieten als je het doet.”
Een maand zonder
Het verhaal van Alex hoort De Win wel vaker. Hoe jongens met erectieproblemen komen aankloppen, en wanneer hij doorvraagt, blijkt dat ze zichzelf hebben voorgenomen om te stoppen met porno: “Plotse onthouding, omdat ze gelezen of gehoord hebben dat porno slecht en verslavend is. Er zit een hele beweging op internet die dat propageert, de zogenaamde NoFap-beweging. Maar ik denk ook aan een actie als No Nut November, die beweert dat als je een maand niet masturbeert, seks beter wordt en je een betere man zult worden. Dat soort acties heeft een keerzijde. Bij jongeren die het geen maand kunnen volhouden, leidt dat weleens tot gevoelens van schaamte en schuld. Terwijl er op zich wellicht niks mis was met hun masturbatiegedrag.”
“Seksualiteit begrenzen is een absurd gegeven, en het propageren van wat al dan niet normaal zou moeten zijn creëert vooral morele paniek rond porno, wat dan weer leidt tot spanningen, onderdrukte gevoelens en cognitieve dissonantie”, zegt Tijs* (37). De vraag naar zijn pornogebruik maakt bij hem vooral maatschappijkritiek los. “Ik ben heel vrijgevochten opgevoed en ruimdenkend. Seks is voor mij iets heel gewoons. Tegelijk voel ik die tweedeling in onze maatschappij ook. Raar is dat niet, ik maak er deel van uit. Met het ouder worden merk ik dat er in mijn omgeving veel taboes rond seks bestaan. Voor mij zijn seks met een partner en porno in elk geval twee verschillende dingen. Porno staat gelijk aan masturbatie, dat is iets heel anders dan seks binnen een relatie. Naar porno kijken is op jezelf gericht zijn, je niets aantrekken van iemand anders. Het is iets superfunctioneels. Je zet het op om klaar te komen. We hebben dat in onze maatschappij volledig afgescheiden van andere media. Ik heb vijf streamingdiensten en daar is bij wijze van spreken geen tepel op te zien.”
Porno kijken moet je leren
De maatschappelijke hypocrisie laat ook De Win niet koud. Hij maakt zich druk wanneer hij het heeft over de gesprekken die hij heeft met jongens die bij hem op raadpleging komen met erectiestoornissen. “Bij een aantal jongens is er een onderliggende oorzaak, en die moeten we aanpakken. Maar bij veel jongens stellen we niet echt een erectiestoornis vast, en helpt het al enorm als we seksuele psycho-educatie geven en inzichten bijbrengen. Ze weten gewoon niet meer hoe het allemaal in zijn werk gaat doordat ze zich baseren op porno. Ik geef eigenlijk seksuele opvoeding. En dan klopt er toch iets niet. Als ze in Wallonië een groeiproject opzetten om goede seksualiteitsopvoeding te geven, dan worden er scholen in brand gestoken. Het is hoog tijd dat we ons als maatschappij afvragen waar we nu eigenlijk naartoe willen. Gaan we de hele seksualiteitsbeleving weer in een taboehoekje steken? Of gaan we er open over communiceren?”
Het is een verzuchting die we nog een paar keer horen. Hoe seksuele voorlichting achterloopt op het reële gebruik van porno. Hoe gezond omgaan met porno deel zou moeten uitmaken van de voorlichting, zowel bij jongens als bij meisjes, zodat er een pornowijze volwassen generatie komt. “Porno is er, het is een stap geworden in de seksuele ontwikkeling”, zegt Geuens. “Daar kun je niet meer buiten. Oké, je zou porno kunnen verbieden voor minderjarigen, zoals in Frankrijk op tafel ligt. Maar daar geloof ik niet in. Dat wordt sowieso omzeild. Dus moeten we daar als maatschappij op inspelen, en mensen van de nodige vaardigheden en kritische reflexen voorzien die de kans verhogen dat dat pornokijkgedrag een positieve invloed heeft op hun seksuele ontwikkeling. Het liefst zo jong mogelijk al.”
“Zodat ze,” aldus Vandenbosch, “kritische vragen stellen bij wat ze voorgeschoteld krijgen, zoals: is het wel oké dat die vrouw nee zegt en er toch seks van komt? Die reflectie is belangrijk om te vermijden dat dat soort denkbeelden zich nestelen in hun geest.”
Geuens: “Jongeren weten heel goed dat ze niet met een auto rijden zoals dat in (de game, red.)Gran turismo gebeurt. Nu moeten ze leren dat je niet vrijt zoals in een pornofilm.”
(*) De echte namen van de getuigen zijn bekend bij de redactie.